Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն

Վահագն Եղիկյան, Vaħagn Ɛgħikian: Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու A.01.04-տեսական ֆիզիկա մասնագիտությամբ, պաշտպանել է 2011 թ.-ին, ատենախոսության վերնագիրը` «Հոպֆի արտապատկերումներ ու ինտեգրվող համակարգեր»: Մոտ երկու տարի է` PostDoc է Ֆրասկատիի ազգային լաբորատորիայում` LNF (http://www.lnf.infn.it), Իտալիա:

Մանե առ Վահագն, 13.01.2013։ -Հարգելի Վահագն, ես լրագրող եմ և նյութեր եմ պատրաստում երիտասարդ գիտնականների մասին։ Դիմում եմ Ձեզ՝ որպես ներկայում PostDoc-ի։ Խնդրում եմ պատասխանել մի քանի հարցի, որ թվարկված են կցված ֆայլում։ Քանի որ Դուք պոստդոկ եք, խնդրում եմ ավելի մանրամասնորեն պատասխանել պոստդոկական համակարգին վերաբերող հարցին։ Նախապես շնորհակալություն։ Մանե Հակոբյան

Վահագն առ Մանե, 14.01.2013։ -Հարգելի Մանե, ես հասկանում եմ, որ կարող է ծիծաղելի հնչել, բայց քանի որ նախորդ անգամ իմ հարցազրույցը փոփոխվել էր խմբագրի կողմից, հայտնվել էին ինձ ակնհայտորեն վիրավորող ֆրազներ և հոդվածի վերջնական տարբերակը տպվելուց առաջ ինձ նույնիսկ չէր էլ ուղարկվել, ես չեմ ուզում այլևս խառնվել այս գործերին։ Ինձ ճիշտ հասկացեք՝ անձամբ Ձեր դեմ ես ոչինչ չունեմ, բայց այլևս հարցազրույցի թերթիկը լրացնելու ոչ մի ցանկություն չունեմ։

Մանե առ Վահագն, 10.02.2013։ -Հարգելի Վահագն, արդեն տպագրվել է 50 հարցազրույց «Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն» խորագրով, լինքերը կան իմ էջում։ Հարցազրույցների տեքստերը նախապես ուղարկվել են երիտասարդներին և միայն իրենց հավանությանն արժանանալուց հետո են տպագրվել։ Պարտադիր պայման է, որ երիտասարդի խոսքը հրապարակվի անփոփոխ։ Եղել է ընդամենը մեկ-երկու դեպք, երբ լրատվամիջոցի խմբագրության կողմից փոփոխության է ենթարկվել վերնագիրը, սակայն հասել ենք նրան, որ դա էլ է վերացվել, և վերականգնվել է սկզբնական տարբերակը, որը երիտասարդի տեքստից նախադասություն է։ Այնպես որ, վստահորեն, աղավաղումներ չեն լինելու։ 

Ու քանի որ Ձեր անունը առաջնային ցանկում է, ապա ևս մեկ անգամ դիմում եմ՝ խնդրանքով՝ պատասխանել հարցաշարին։ Շատ շնորհակալ կլինեմ, քանի որ Ձեր խոսքը կարևոր է՝ ընդհանուր պատկերն ամբողջական տեսքի բերելու համար։ Ասեմ նաև, որ զուգահեռ իրականցվում է վիճակագրություն և վերլուծություն, և հարցազրույցները տպագրվում են, որպեսզի արդյունքները լինեն հավաստի՝ ստուգելի և վերարտադրելի, որպեսզի ոչ մի կերպ կասկածի տակ չդրվի արդյունքների ու եզրակացությունների հավաստիությունը։ Այս տեսակետից ևս կարևոր է, որ Ձեր խոսքը հնչած լինի։ Ի մի բերելով՝ կրկին խնդրում եմ վերանայել Ձեր որոշումը՝ ի օգուտ հարցազրույցի, իհարկե։ :) Շնորհակալ եմ նախապես։ Հարգանքով՝

Վահագն առ Մանե։ - Բարև Ձեզ, Մանե։ Կլրացնեմ հարցաշարը ու մոտակա օրերի ընթացքում կուղարկեմ: Վահագն (10.02.2013); -Բարի լույս, Մանե։ Please, find attached լրացրած հարցաթերիկը: Բարբաջանքը պարզաբանելու համար do not hesitate to contact me. Cardiali saluti, Վահագն (12.02.2013)։

Եվ այսպես... Vaħagn Ɛgħikian:

-Ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ։ Կտա՞ք հետաքրքիր պատասխան։ :)

-Մի պատմություն կա, որն ինձ ղեկավարս է պատմել և որն ուզում եմ Ձեզ պատմել: Մի անգամ իր ընկերներից մեկի հետ զրույցում նա նկատել է, որ աշխարհի ամենահայտնի ֆիզիկոսներից մեկը` Էդվարդ Վիտտենը (Edward Witten), մինչ գիտությամբ զբաղվելը, եղել է քաղաքական գործիչ: Ու թեև ղեկավարս այդ փաստն ասում էր իր ընկերոջը զարմացնելու համար, վերջինիս պատասխանն անկանխատեսելի եղավ: Նա ասաց` «Ոչ մի տարօրինակություն էլ չկա: Չէ՞ որ գիտության ու քաղաքականության միջև մի շատ ընդհանուր բան կա` երկուսն էլ հիմնված են մարդու ամբիցիաների վրա»: Համաձայնեք, շատ հետաքրքիր է ու ամբիցիոզ` անել մի աշխատանք ու պատասխանել մի հարցի, որը ձեզնից առաջ ոչ ոք այս մոլորակի վրա չի արել:

-Ի՞նչ նախասիրություններ ունեք, ինչո՞վ եք հետաքրքրվում կյանքում։

-Ամեն ինչով, ինչը չի մտնում «բամբասանք» հասկացողության սահմանման մեջ;

-Կնշե՞ք, թե ինչ նախասիրած ասույթներ ունեք, ինչո՞ւ հատկապես դրանք։

-Չեմ նշի` չգիտեմ:

-Զրուցենք գիտությանն առնչվող հարցերի շուրջ։

-Իմ մասնագիտական կարիերայի ամենաշրջադարձային պահը, ամենայն հավանականությամբ, թեկնածուական աշխատանքիս ղեկավարի հետ հանդիպելն էր: Ես վերջապես գտա անհրաժեշտ մարդուն ու սկսեցի զբաղվել այն խնդիրներով, որոնք ինձ իսկապես հետաքրքրում էին: 

Ունեմ 17 հոդված, որոնցից մեկը հայերեն է (որով ես միշտ հպարտանում եմ ), իսկ մնացածը անգլերեն ու տպագրված են արևմտյան գրախոսվող ամսագրերում: Հիմնականում բոլոր հոդվածները զեկուցվել են միջազգային գիտաժողովների ընթացքում (խմբագրի համար` CV-ն pdf ֆորմատով կարող եք քաշել` http://theorphyslab-ysu.info/ կայքից։  Հենց առաջին էջում է: Այնտեղ նաև նշված է հոդվածների ցանկը: Ո՜նց ուզում եք տակից դուրս եկեք։ :) Հղումների, h-index-ի և այլ վիճակագրության  համար տես` http://inspirehep.net/author/V.Yeghikyan.1/)

Համահեղինակները տեսական ֆիզիկայի մեր բնագավառում, ընդհանրապես ասած,  շատ քիչ են (սովորաբար 1-5 հոգի) ու ամեն մեկի ներդրումն զգալի է: Հնարավոր չէ գնահատել տոկոսով: Հավանաբար այդ է պատճառը, որ հոդվածի համահեղինակների անունները բացարձակապես միշտ հայտնվում են այբբենական կարգով: Ավելին գլուխս գովել չեմ կարող: :)

Մրցանակներից, եթե չհաշվենք դպրոցական օլիմպիադաները, կարող եմ նշել միայն ՀՀ նախագահի 2010թ-ի մրցանակը: Դրամաշնորհներից առայժմ ստացել եմ միայն նրանք, որոնց մեջ գրված էի՝ որպես ուսանող` գիտական ղեկավարիս խմբի ստացած դրամաշնորհի շրջանակներում: 

Միջազգային գիտական հանրությանը մեր խմբի ինտեգրվածությունը համարում եմ ավելի քան բավարար: Խումբը սերտորեն համագարծակցում է իտալական LNF լաբորատորիայի, գերմանական Հանովերի Լայբնիցի համալսարանի, Դուբնայի (Ռուսաստան) Բոգոլյուբովի անվան տեսական ֆիզկայի լաբորատորիայի և այլ գիտական խմբերի հետ: Խումբն ունի իր կայքը` http://theorphyslab-ysu.info/:

Հայկական գիտական աշխարհի մեջ չեմ եփվել, մեծ փորձ չունեմ, քանի որ թեկնածուականս պաշտպանելուց հետո միանգամից պայմանագիր կնքեցի LNF լաբորատորիայի հետ: Կարող եմ կրկնել գիտական ղեկավարիս` Արմեն Ներսեսյանի խոսքերն այն մասին, որ ԽՍՀՄ քանդվելուց հետո ֆինանսների բացակայության (և այլ) պատճառով ՀՀ գիտնականների մեծ մասը (եթե ոչ բոլորը) ստիպված էին համագործակցել արտասահմանյան գիտնականների հետ: Եվ քանզի այդ աշխատանքը շատ ժամանակ է պահանջում, ներքին կապերը խզվեցին:

Պահպանվեցին միայն ուղղահայաց` ղեկավար-աշխատակից/ուսանող կապերը, մինչդեռ հորիզոնականները` գիտաշխատող-գիտաշխատող, քանդվեցին:  Այժմ ինչ-որ փորձեր արվում են, թեկուզ մեր խմբի շրջանակներում՝ այդ կապերը վերականգնելու, սակայն ըստ իս (Վահագնի) դրանք ավելի շուտ ինչ–որ կամավորական պոռթկումներ են, որոնք թեև անհրաժեշտ են, բայց չեն կարող բերել որևէ զգալի արդյունքի: Հարկավոր է պետության խելացի ու բանիմաց (խմբագրի համար` խնդրում եմ այս մուգ շրիֆտով բառերը տպագրության մեջ նույնպես ընդգծել) միջամտությունը:

Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման մասին ես երկար եմ մտածել, բայց այս հարցին միարժեք պատասխան, միևնույն է, չեմ կարող տալ: Ամենայն հավանականությամբ բոլոր նշված պատճառները (հասարակության կողմից գիտությունը չկարևորելը, արժեհամակարգի խեղումը անկախության տարիներին, համապատասխան պետական օղակների վատ աշխատանքը - Մ.Հ.), գումարած հասարակության անտեղյակությունը գիտության հաջողություններից ու այն փաստից, որ բացի կիրառական նշանակությունից, գիտությունը նաև ունի մշակութային արժեք:

Մրցանակներ ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններ... դե սա այն դեպքն է, որ չեղած տեղից լավ է, բայց... (ո՜հ, այդ բայցը... © :)) Նախ ասեմ, որ շատ լավ է, որ փորձում են հիմնվել քիչ թե շատ օբյեկտիվ պարամետրերի վրա, ինչպիսին են ազդեցության գործակիցը, h-ինդեքսը և այլն: Մյուս կողմից, իմ կարծիքով, և ինձ թվում է, որ Դուք ինձ հետ կհամաձայնեք, որ դա հարցի լուծում չէ: Գիտական (և ցանկացած այլ) աշխատանքի միակ բավարար գնահատականը աշխատավարձն է: Մրցանակաբաշխությունը կարող է այսօր լինել, իսկ վաղը, նույն հիմնադրամի տիրոջ կամ նախագահի թեթև ձեռքով փակվել: Դա կախված է մեկ կամ մի քանի մարդուց, այլ ոչ թե ամրագրված է օրենքով: Կոպիտ ասած, եթե նույնիսկ ես իմանամ (ինչն այնքան էլ հավանական չէ), որ մյուս տարի ես կտպեմ այսքան հոդված այսքան ազդեցության գործակից ունեցող ամսագրերում, ես չեմ կարող հիպոտեկ կամ մի այլ վարկ վերցնել, քանի որ չգիտեմ ինձ այդ գումարը կտան, թե ոչ: 

Ազդեցության գործակից  թե՞ հղումների թիվ։ Չգիտեմ: Սա այն հարցերից է, թե` տա՞նձն ես ավելի շատ սիրում, թե՞ խնձորը: Իրականում աշխարհում ընդունված պրակտիկա է ինքնահղումները` երբ մարդն ինքը հղում է կատարում իր աշխատանքի վրա: Այսպիսով, քանզի հիմնականում ամեն հաջորդ աշխատանք նախորդների հետ այս կամ այն կերպով կապված է, ապա անպայման վերջիններիս վրա հրումներ կանի: Ստացվում է` շատ աշխատանքներ` շատ հղումներ: Իմ կարծիքով տարբերությունը նվազագույնն է:

-Միգուցե նորմավորվա՞ծ ազդեցության գործակիցը՝ ըստ բնագավառների, այսինքն` ազդեցության գործակիցը բաժանվի տվյալ բնագավառի առավելագույն ազդեցության գործակցի վրա։ 

-Այստեղ ոչինչ չեմ կարող ասել: Երևի արդար է, քանի որ հոդվածների քանակը և հետևաբար հղումների քանակը տարբեր գիտություններում տարբեր է:

-Փորձարարները բողոքում են, որ կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ են դնում տեսաբաններին և փորձարարներին, ու քանի որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է, ապա շահում են տեսաբանները։ 

-Ես հիմա սկսեցի վերհիշել ու հասկացա, որ իմ փորձարար ընկերների հետ երբեք նման խնդիրների շուրջ չենք զրուցել: Չգիտեմ ինչ ասեմ:

-Ինչպե՞ս գնահատել կոլաբարացիաների շրջանակներում կատարված աշխատանքները։ h-ինդեսքն այս դեպքում օգտակա՞ր է։ 

-Այստեղ կրկին հարցը գալիս է տարբեր գիտությունների տարբերությանը: Ասենք, տնտեսագիտության բնագավառում սովորաբար հոդվածների քանակը և հետևաբար դրանց վրա հղումների քանակը անհամեմատ ավելի մեծ են, քան, օրինակ, տեսական ֆիզիկայինը: Իսկ քանի որ h-ը տրված գիտաշխատողի այն հոդվածների թիվն է, որոնց վրա հղումների քանակը h-ից շատ են, ապա տնտեսագետների մոտ դրանք անպայման շատ կլինեն, քան տեսական ֆիզիկոսների: Մյուս կողմից, ինչ-որ չափանիշ պետք է, չէ՞: Երևի, եթե խոսքը գնում է միայն մի գիտության մասին, ապա օգտակար է: Եթե ոչ` ապա պետք է խելոք կերպով այս չափանիշը նորմավորել:

-Հայաստանում երիտասարդ գիտնականները բազմաթիվ խնդիրներ ունեն։ 

-Ես այս հարցի մասին շատ եմ մտածել: Ես միշտ ունեցել եմ մի միտք, որը, թեև հնչում է իբրև արկածախնդրություն, բայց շատ էլ իրական է: Հայաստանն ունի ռազմական խնդիրներ հարուստ Ադրբեջանի հետ, որը կարող է իրեն թույլ տալ միլիոնավոր դոլարներ վճարել ռազմական տեխնիկայի համար: Մեր Պաշտպանության նախարարությունն էլ տարեկան ահռելի գումարներ է ծախսում՝ ռազմական տարբեր տեսակի սարքավորումների ձեռք բերման նպատակով: Վերջերս, օրինակ, մեր նախարարը մեծ հպարտությամբ ներկայացրեց հայկական արտադրության անօդաչու թռչող սարքերը: Հասկանու՞մ եք, որ եթե մեր ՊՆ-ն գոնե նվազագույն քայլեր ձեռնարկեր՝ նման նախագծերում երիտասարդների ներգրավվման ուղղությամբ, ապա կստանար բավական էժան ու որակով տեղական արտադրության  ռազմական արտադրանք: 

Ասենք, անօդաչու թռչող սարքի համար հարկավոր է աերոդինամիկական հաշվարկ, որը կարող էր անել պոլիտեխնիկի թռչող սարքերի ֆակուլտետի ու ԵՊՀ մաթմեխ ֆակուլտետի մի միացյալ խումբ: Համապատասխան ղեկավարող ծրագիրը կարող էր գրել ԵՊՀ կիրմաթ ֆակուլտետի ու պոլիտեխնիկի ՀՏ բաժնի համատեղ մի խումբ և այլն: Համապատասխան ֆինանսավորման դեպքում, ունենալով սխալվելու ու փորձ ձեռք բերելու գոնե մի երկու հնարավորություն, այս խմբերը մի քանի տարվա ընթացքում մի այնպիսի սարք կստեղծեին, որը իսրայելականներից շատ ավելի էժան կլիներ ու հարմարեցված` ԼՂՀ աշխարհագրությանը: Սկզբնական նվազագույն ներդրումները, համոզված եմ, իրենց կփոխհատուցեն արդեն մի քանի տարում: 

Այսպիսի փոքր, բայց չափազանց կարևոր խնդիրները շատ են: Պետք է ընդամենը դրանց իրականցվելու հնարավորությանը հավատալ:

-Իսկ ի՞նչ կասեք ֆունդամենտալ գիտության ֆինանսավորման վերաբերյալ։ 

-Դրա ֆինանսավորման կարիքը ընթացքում կզգան հենց նշածս կիրառական խմբերը: Հասկանու՞մ եք, երկրում չեն կարող լինել լավ ինժեներներ, եթե երկիրը չունի լավ ֆիզիկոսներ ու մաթեմատիկոսներ: Գիտությունն այն ողնաշարն է, որի վրա հիմնվում է տեխնոլոգիան: Իմ հայրը, մայրը, պապս ու տատս ինժեներներ են, և նրանց նույնիսկ մտքով էլ չէր անցնի՝ այս մտքի հետ վիճել: Ուզում եմ ասել, որ, ասենք, ինչ-որ ինժեներական հաշվարկ անելու համար հարկավոր է ունենալ այդ հաշվարկն անելու մշակույթ, որը կարող է ծնվել միայն ֆունդամենտալ գիտությունից: Գիտության բոլոր բնագավառներն իրար հետ սերտաճած են: 

Մյուս կողմից, իմ խորին համոզմամբ, գիտությունը երկրին պետք է ոչ միայն տնտեսական կամ այլ նյութական տեսակետից, այլ նաև իբրև մշակութային արժեք: 

Զարմանում եմ, որ հարցնում են` արդյո՞ք գիտնականի միակ գործը չպետք է լինի բացառապես գիտությամբ զբաղվելը։ Զարմանում եմ, որ ընդհանրապես այդպիսի հարց է առաջանում: Գիտությամբ զբաղվող մարդն առաջին հերթին հողեղեն էակ է` իր ցանկություններով, խնդիրներով, երազանքներով... Ի՞նչ է նշանակում գիտնականի գործը բացառապես գիտությամբ զբաղվելն է: Ինչ-որ հարցերի պատասխան գտնե՞լը: Բոլորն էլ ժամանակ առ ժամանակ ինչ–որ հարցերի շուրջ են մտածում: Տարբերությունը նրանում է, որ գիտնականները հատուկ սովորել են՝ առայժմ անպատասխան հարցերին պատասխան տալու համար, դա նրանց աշխատանքն է: Գիտությունն աշխատանք է, որը պետք է վարձատրվի: 

Մյուս կողմից կա բավական նուրբ մի հարց: ՀՀ-ում գիտնականի աշխատավարձը նվազագույն աշխատավարձի կարգի է: Առաջանում է մի հարց` ինչու՞ պիտի գիտնականն ավելի վարձատրվի: Հարցը բավական արդար է հնչում, եթե չիմանանք, որ այդ նույն գիտնականը բավական հեշտորեն կարող է պայմանագիր կնքել մի այլ երկրի որևէ գիտական հաստատության հետ, որտեղ կվաստակի անհամեմատ ավելի մեծ գումարներ: Հասկանու՞մ եք, մեկ ամսով «խոպան» գնալիս գիտնականը հա՛մ համտեսում է իր գործի կարևորությունը (աշխատավարձի տեսքով), հա՛մ էլ գիտակցում է իր հայաստանյան աշխատավարձի ծիծաղելիությունը: Եթե արտասահմանում, օրինակ, հայոց ոստիկանների կարիքը չունեն, ապա գիտնականների կարիքը զգացվում է, և, ինչ-որ ժամանակ՝ ստանալով արտասահմանյան աշխատավարձ, հայրենիք վերադառնալն այնքան էլ հեշտ չի լինում: Առավել ևս, որ գիտաժողովների ժամանակ անընդհատ հանդիպում ես զարգացած (և ոչ այնքան) երկրների ներկայացուցիչների հետ և իրենց ֆինանսական հարցերին առնչվում: 

Պարզ է, որ էդ «խոպան» գնալ-գալը հեչ էլ չի խթանում գիտնականի զարգացմանը: Ավելին, առաջանում է մի խնդիր, որ «խոպան» գնալու հնարավորություն ունեցող բարձրակարգ մասնագետը, տարվա մեջ թեկուզ մի քանի ամիս Հայաստանից բացակայում է, ուստի, բնականաբար, չի կարող լիարժեք մեկ կամ երկու քննաշրջան դասավանդել: 

Պետք է հասկանալ, որ համաշխարհային գիտական աշխարհը չափազանց ինտեգրված է, և աշխատավարձերը քիչ թե շատ ամենուրեք նույնն են: Բնականաբար, հնարավոր չէ ունենալ սեփական չափազանց քիչ կամ չափազանց շատ վարձատրվող գիտություն: Նման իրավիճակ է, օրինակ, ծրագրավորման բնագավառում: Այդ պատճառով Հայաստանում ծրագրավորողները ստանում են միջազգային չափանիշներին համեմատական (մի քիչ՝ քիչ) աշխատավարձ:

-Վերջին տարիներին դրական միտումներ կա՞ն։ 

-Այստեղ ոչինչ չեմ կարող ասել: Ինչպես արդեն նշեցի, երբեք ինքս ոչ մի դրամաշնորհ չեմ ստացել` ընդամենը եղել եմ ընդգրկված գիտական ղեկավարիս ղեկավարած դրամաշնորհի մեջ և գիտական աշխատանքից բացի ոչնչին չեմ խառնվել: Վերջին երկու տարին էլ Հայստանում չեմ:

-Ի՞նչ կմաղթեք հայկական գիտական հանրությանն այս տարի։

-Չվհատվել, երևի: Ամեն ինչ լավ է լինելու:

-Խոսենք PostDoc կարգավիճակի մասին. երկու տարի է` PostDoc եք Իտալիայում։

-Համեմատության  համար ասեմ, որ Հայաստանում, լավ թե վատ, գործում է իր ներքին համակարգը` կրտսեր գիտաշխատող, գիտաշխատող, ավագ գիտաշխատող և այլն: Իրականում, Հայաստանում PostDoc-ը դա կրտսեր գիտաշխատողն է: Հետո՞ ինչ, որ այլ կերպ է կոչվում: Հարցն այլ է, որ հայաստանյան կրտսեր գիտաշխատողների մեծ մասը կողքից ինչ-որ գործ է անում, որ գլուխը պահի: :)

-Արտասահմանի հիմնական առանձնահատկությո՞ւնը։ 

-Երևի «աշխարհի մոտիկությունն» է: Ուզում եմ ասել, որ եվրոպական գիտական հաստատությունում աշխատելիս շատ հեշտ է մասնակցել գիտաժողովներին, դպրոցներին, որտեղ հանդիպում ես համաշխարհային ճանաչում ունեցող գիտնականների, որոնք Հայաստանից այնքա՜ն հեռու են թվում: Կազմակերպում են աշխատանքային սեմինարներ, որտեղ մարդիկ քննարկում են ապագա համագործակցությունները և այլն: Իտալացու համար մի քանի ամսով, ասենք, մի հոլանդացի պրոֆեսորի հետ համատեղ աշխատանք անելու նպատակով Ամստերդամ մեկնելը խնդիր չէ, մինչդեռ Հայաստանի գիտնականին այդ հոլանդացի պրոֆեսորն ինքը պիտի հրավիրի (բնականաբար, եթե դրա վրա դուրս գրված գումար ունենա): 

-Գիտական աշխարհի այլ խնդիրնե՞ր, օրինակ, գենդերային հարց, կոռուպցիա և այլն։

-Գենդերային խնդիրը միայն կատակի մակարդակի վրա է, ընդ որում, թե՛ Հասաստանում, թե՛ Եվրոպայում, իսկ եթե ինձ մեկն ասի, թե գիտական աշխարհում կոռուպցիա ընդհանրապես չկա, ես չեմ հավատա: Թերևս ինքս երբեք կաշառք չեմ տվել, ոչ էլ, առավել ևս, ստացել: Ավելին, 9 տարի ԵՊՀ-ի ֆիզիկայի ֆակուլտետում չեմ լսել կաշառքի և ոչ մի դեպքի մասին: Եզրակացությունս այն է, որ, Հայաստանի բոլոր կառույցների համեմատ, գիտությունն ամենաարդար բնագավառն է, ու, եթե բոլոր կառույցներում կոռուպցիան լիներ սրա նման, կյանքը հիասքանչ կլիներ: 

-Վերջում` Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր ապագան, թե՞ արտասահմանում։

-Ուֆ, աման, եսիմ, է՜հ: :) Կապրենք` կտեսնենք:

Մանե Հակոբյան