Առողջապահության նախարարությունը դեռ չի ոչնչացրել դեղորայքակայուն տուբերկուլյոզով հիվանդների բուժման համար նախատեսված մոտ 150 հազար դոլար արժողությամբ ժամկետանց դեղորայքը, որը դրամաշնորհի շրջանակներում Հայաստանին հատկացրել էր «Գլոբալ հիմնադրամը»:

«Հետքը» հոդվածաշարով անդրադարձել էր այս խնդրին, ինչից հետո կառուցվածքային եւ կադրային փոփոխություններ եղան ինչպես «Գլոբալ հիմնադրամի» հայաստանյան խմբում, այնպես էլ Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի ազգային ծրագրի գրասենյակում: Գրել էինք, որ ծրագրի ոչ արդյունավետ  կառավարման հետեւանքով «Գլոբալ հիմնադրամը» ծրագրի արդյունավետությունը ցածր էր գնահատել (C) եւ 68%-ով կրճատել հատկացվող ֆինանսավորումը: Հրապարակումներից հետո փոխվել են երկու մարմինների ղեկավարները, եւ հիմա վերջիններս փորձում են շտկել իրենց նախորդների բացթողումները:

Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի ազգային ծրագրի գրասենյակի նորանշանակ ղեկավար Արմեն Հայրապետյանը զարմացավ՝ լսելով 68%-ով ֆինանսական միջոցների կրճատման մասին. «Միգուցե այդ 68%-ի կրճատումը կապված է ոչ թե ծրագրի անարդյունավետության, այլ «Գլոբալ հիմնադրամի» ծրագրի ֆինանսական ընդհանուր կրճատմա՞ն հետ»: Հավաստիանալով, որ գումարի կրճատումը ծրագրի ցածր գնահատականի  արդյունք է, ավելացրեց. «Ամեն դեպքում, մենք հիմա լուրջ ուսումնասիրություն ենք կատարում բոլոր ոլորտներով, կարիքների գնահատում է արվում, որպեսզի գումարների կրճատման հետեւանքով ծրագիրը չտուժի»:

Ինչ վերաբերում է ժամկետանց դեղերին, Ա. Հայրապետյանի խոսքերով՝ մոտ 2 ամիս բավականին լուրջ ուսումնասիրություն է արվել բոլոր այն օղակներում, որտեղ կարող էր ժամկետանց դեղ լինել: Ամեն ինչ վեր է հանվել, գումարային հստակ հաշվարկ է արվել, որը շատ քիչ է պակաս 150 հազ. դոլարից:

«Աշխարհում չկա մի երկիր, որտեղ տուբերկուլյոզի ծրագրի գծով ժամկետանց դեղերի խնդիր չլինի, քանի որ միշտ հայտը ներկայացվում է նախատեսվածից ավել քանակով, որպեսզի նոր հիվանդներ լինելու եւ այլ գործոնների դեպքում ծրագրի անընդհատությունը չխախտվի: Իրականում այդ բուֆերային պաշարը պետք է ունենայինք»,- դեղորայքի անպիտան դառնալու փաստն արդարացրեց Արմեն Հայրապետյանը: Այն հարցին, թե Հայաստանը կարո՞ղ էր իրեն թույլ տալ 150 հազար դոլարի «շռայլություն», ազգային գրասենյակի տնօրենն ասաց, թե նախորդների աշխատանքը չի կարող գնահատել:

Արմեն Հայրապետյանը տեղեկացրեց, որ ներկայումս ծրագիրն ավելի արդյունավետ է իրականացվում, եւ 2010 թ. վերջին «Գլոբալ հիմնադրամն» արդեն ծրագրի կատարումը գնահատել է ավելի բարձր՝ B: Ապրիլին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) 11 հոգանոց գնահատող փորձագիտական խումբ է ուղարկել Հայաստան, որոնք ուսումնասիրել եւ գնահատել են ծրագրի իրականացումը եւ ներկայացրել որոշ առաջարկություններ, որպեսզի տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի ծրագիրն ավելի արդյունավետ աշխատի: Արմեն Հայրապետյանի խոսքերով՝ ներկայումս ծրագրվում է ավելի հզորացնել լաբորատոր ախտորոշման համակարգը, շուտով ձեռք կբերվեն ախտորոշման նոր սարքավորումներ:

Ծրագիրն արդեն ղեկավարվում է մեկ համակարգչային ցանցի միջոցով, եւ հաշվետվությունները ներկայացվում են օնլայն տարբերակով, ինչը նպաստում է, որ տեղեկատվությունն արագ ու ճիշտ ժամանակին հասնի Ազգային գրասենյակ: Ժամկետանց դեղերի սկանդալից հետո Ազգային գրասենյակն աշխատանքի է ընդունել դեղերի բարձրակարգ մասնագետների, իսկ դեղորայքի ամբողջ մատակարարումն իրականացվում է մեկ պահեստից՝ տուբերկուլյոզի ազգային ծրագրի (ՏԱԾ) գրասենյակի միջոցով: Մարզերից եւ Երեւանից հայտերը ստանում են, իսկ մատակարարումն իրականացնում է ՏԱԾ-ն, որպեսզի նախ՝ վերահսկողությունը մեծ լինի դեղորայքի նկատմամբ, հետո էլ՝ հեշտացվի մարզերի տուբկաբինետների աշխատանքը:

Առողջապահության նախարարության տուբերկուլյոզի, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի եւ մալարիայի դեմ պայքարի «Գլոբալ հիմնադրամի» ծրագրերի համակարգող խմբի նորանշանակ ղեկավար Հասմիկ Հարությունյանը նույնպես դժվարացավ պատասխանել, թե ինչու է Հայաստանում տուբերկուլյոզի ծրագիրը ցածր գնահատականի արժանացել: Ըստ նրա՝ ժամանակը մի փոքր կարճ է հստակ գնահատականներ տալու համար: «Հիմա դեղակայուն տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի ծրագրի, որը Round 8 դրամաշնորհով է ֆինանսավորվում, այս ժամանակահատվածում անցում ենք կատարում առաջին փուլից երկրորդին:

Իմ նշանակումն այս պաշտոնում համընկավ հենց այս շրջանի հետ եւ միանգամից մասնակցեցի այս գործընթացին: «Գլոբալ հիմնադրամ»-ն էլ հիմա դժվարություն ունի, իրենք տեսնում են առաջընթացը, բայց այս կարճ ժամանակահատվածում, որի ընթացքում տեղի են ունեցել մի շարք կադրային եւ կառուցվածքային փոփոխություններ, դժվար է դրական գնահատել: Իրենք էլ կդժվարանան միանգամից հիմնավոր բաներ գտնել, որ արձանագրեն այդ առաջընթացը»,- ասում է Հ. Հարությունյանը:

Նա նշեց, որ արդեն որոշ հաջողություններ են արձանագրել ծրագրի իրականացման առումով, իսկ իրենց մասով պարտավորությունն ամբողջությամբ կատարված է, ինչից «Գլոբալ հիմնադրամը» բավարարված է: «Իրենց հետ շփումների արդյունքում այնպիսի տպավորություն ենք ստացել, որ այս անգամ գնահատականը ցածր չի լինի, եւեւի կլինի B1»,- ավելացրեց Հ. Հարությունյանը: Նա ասաց, որ կարեւոր է այդ բարձր գնահատականը ստանալը, քանի որ առանց «Գլոբալ հիմնադրամ»-ի ֆինանսական աջակցության Հայաստանն ինքնուրույն չի կարող պայքարել տուբերկուլյոզի դեմ:

Round 8-ի երկրորդ փուլի համար ծրագիրը գնահատման շեմին է: Բոլոր փաստաթղթերը ներկայացվել են «Գլոբալ հիմնադրամ»-ին եւ ակնկալվում է, որ մինչեւ հուլիսի վերջ առաջին փուլի գնահատականը պաշտոնապես կհնչի: Այն բարձր լինելու դեպքում երկրորդ փուլը կմեկնարկի, որն արժե 2.5 մլն եվրո: Հաստատվել է նաեւ տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի մեկ այլ դրամաշնորհային ծրագիր՝ Round 10-ը, որը դարձյալ ֆինանսավորելու է «Գլոբալ հիմնադրամ»-ը: Այս հնգամյա ծրագիրը մեկնարկելու է 2012 թ. հունվարից: Ծրագրի արժեքը 8 մլն 300 հազար եվրո է: Ինչպես Round 8-ը, այնպես էլ Round 10-ը ուղղված է տուբերկուլյոզի դեմ պայքարին, եւ որպեսզի վերահսկողությունը մեծանա, Հասմիկ Հարությունյանի ասելով՝  Հայաստանն առաջարկել է Round 8-ի երկրորդ փուլը հաստատելուց հետո այն միացնել Round 10-ի առաջին փուլին եւ ծրագրի մեկնարկ սահմանել 2012 թ. հունվարի 1-ը: «Գլոբալ հիմնադրամ»-ն առաջարկն ընդունել է:

Տիկին Հարությունյանը դժվարացավ պատասխանել՝ արդյոք հնարավոր չէ՞ր խուսափել ցածր՝ C գնահատականից եւ դրամաշնորհի գումարների 68%-ով կրճատումից: ««Գլոբալ հիմնադրամ»-ի ծրագրերը ղեկավարելը բարդ է, քանի որ ֆինանսական հատկացումները տրվում են եռամսյակային կտրվածքով: Դա կարճ ժամանակահատված է եւ հնարավոր է եռամսյակում դժվարություններ առաջանան: Իմ կարծիքով՝ C-երը, որ եղել են ծրագրի գնահատման ժամանակ, պլանավորման, կազմակերպչական բնույթի բացթողումներ են եղել, ինչպես նաեւ՝ փորձի պակասը: Եթե շարունակում են մեզ ֆինանսական միջոցներ հատկացնել, նշանակում է՝ այնքան էլ անհույս չէ մեր վիճակը:

Դեղերի ձեռքբերումն էլ դժվար գործընթաց է: Հայտ ներկայացնելուց հետո 4-6 ամիս է տեւում, մինչեւ այն Հայաստան է հասնում: Այն ժամանակ մեկ հայտով մեծ քանակության դեղորայք է ձեռք բերվել բուժման շարունակականությունն ապահովելու համար, բայց այդ ընթացքում դեղորայքի ժամկետները ճիշտ չեն հաշվարկել, եւ հակառակ արդյունք է ստացվել»,- ավելացրեց Հ. Հարությունյանը:

Այժմ դեղորայքի համար «Գլոբալ հիմնադրամ»-ին հայտ է ներկայացվում 6 ամսվա կտրվածքով: Հասմիկ Հարությունյանը տեղեկացրեց, որ Ազգային գրասենյակում աշխատակազմի գնահատման ընթացակարգ է ներդրվել, եւ առաջիկայում աշխատավարձերը կսահմանվեն՝ ելնելով աշխատողների աշխատանքի արդյունքներից: «Այլեւս բարձր աշխատավարձեր չկան: Իմ աշխատավարձը 600.000 դրամ է, որը նախորդի աշխատավարձի ուղիղ կեսն է կազմում: Հուլիսին աշխատակազմի գնահատումից հետո աշխատավարձերը պետք է վերանայվեն»,- ասաց Հ. Հարությունյանը: