HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Աննա Մուրադյան

Հայաստանում բացակայում է արժանապատիվ մահի հնարավորությունը. պալիատիվ խնամքը դեռևս սաղմնային վիճակում է

Ընդամենը երկու տարի առաջ 84-ամյա Ժորա Սալնազարյանը միանգամայն առողջ էր, թեպետ դստեր` Ալինայի խոսքով՝ արդեն երևում էին ծերունական թուլամտության առաջին նշանները:

«Հիշողությունը սկսել էր կորցնել ու տան ճանապարհը երբեմն խառնում էր, բայց առողջական խնդիրներ չի ունեցել,- «Հետքին» ասում է Ալինան,- հիմա պառկած է. կյանքո՞ւմ էր էդքան պառկել, միանգամից ընկավ ու ընկավ»:

Ժորա Սալնազարյանն արդեն տարուց ավելի է, ինչ անկողնում անշարժ պառկած է. ոչ ոքի այլևս չի ճանաչում, բայց երբեմն ինքն իրեն խոսում է պարկերով ալյուրների մասին`վերհիշելով անցյալը, երբ աշխատում էր հացի գործարանում:

Ալինան ասում է, որ երկար պառկելուց հոր հետույքի վրա վերքեր են առաջացել, իսկ ինքը գնալով մաշվում է` դառնալով կաշի ու ոսկոր: Ի լրումն այս ամենի` ավագ Սալնազարյանը միզուկի ադենոմա ունի. արտաթորելը նրա համար մեծ խնդիր է և ուղեկցվում է սուր ցավերով:

«Ցերեկային ժամերին համեմատաբար հանգիստ է, իսկ գիշերները ցավերն ուժեղանում են ու տնքում է,- խորը հոգոց է հանում Ալինան,- սակայն այն, որ ցավերով ու գոռալով է կեղտոտում կամ ժամանակ առ ժամանակ տնքում է`գլխի եմ ընկնում, որ աղիքների հետ մի բան էն չի, բայց չգիտեմ ինչ կարելի է անել»:

Ոչ միայն Ալինա Սալնազարյանը, այլև փորձագետների խոսքով` նաև բժիշկների զգալի մասը, ոչ միայն տեղյակ չեն, որ Հայաստանում, թեպետ սաղմնային վիճակում, սակայն գոյություն ունի պալիատիվ խնամք, այլև չգիտեն թե ինչ է այն ենթադրում:

Աշխարհի զարգացած երկրների առողջապահություն ոլորտում լայնորեն կիրառվում է պալիատիվ կամ ամոքիչ խնամքի ծառայությունը, որը ենթադրում է մարդու կյանքի վերջին տարիների` առանց  ցավի ու արժանապատիվ մահվան հնարավորություն: Այս ծառայությունը սուր ցավային ախտանիշներով ուղեկցվող հիվանդների համար է և նախատեսում է հոգեբանական և ֆիզիկական խնամք, ինչպես նաև ցավազրկում:

Թեպետ մարդու`ցավից  ու տառապանքից զերծ մնալու իրավունքը Հայաստանի օրենսդրությամբ ուղղակիորեն ամրագրված չէ, սակայն  Առողջապահության նախարարության աշխատակազմի ղեկավար Սուրեն Քրմոյանի խոսքով` Հայաստանն առաջնորդվում է Պացիենտների իրավունքների եվրոպական խարտիայով:

Այդուհանդերձ, ցավազրկող դեղերի տրամադրման բարդ ու ժամանակատար ընթացակարգերի պատճառով հիվանդների չնչին տոկոսն են դեղեր ստանում: Human Rights Watch 2013թ. զեկույցում նշվում է, որ քաղցկեղից կամ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ից Հայաստանում տարեկան 7000 մահացող մարդուց մոտավորապես մեկ տոկոսն է, որ ցավազրկողներ է ստացել:

Ժորա Սալնազարյանի համար բժիշկը նշանակել է դիկլոֆենակ կոչվող դեղահաբեր, որոնք դստեր խոսքով որևէ ազդեցություն չեն գործում: Այժմ 84-ամյա ծերունին երկու ամրագոտիով կապված է մահճակալին, որովհետև շուռումուռ գալիս`կարող է մահճակալից ընկնել ցած:

Հայաստանը համարվում է ծերացող հասարակություն, ու տարեցները, որոնք ուշ թե շուտ` կյանքի վերջին տարիներին հատուկ խնամքի կարիք են զգում, գնալով շատանում են:  Ու թեպետ Հայաստանում ընտանիքի ծեր անդամի նկատմամբ հոգատարություն կա, սակայն շատ դեպքերում, մահվան շեմին կանգնած ընտանիքը նյութապես փայլուն վիճակում չէ:

«Ես չեմ աշխատում ու նստել եմ տանը, որ նրան խնամեմ, եղբորս կինն ու աղջիկը աշխատում են, բայց ընտանիքն ապրում է, չէ՞, հազար ու մի հոգսեր կան,- հորը ծծակով հյութ խմեցնելով բացատրում է կրտսեր Սալնազարյանը,- ես հորս 36 000 դրամ թշակով ո՞ր ծախսը հոգամ»:

2011թ. հուլիսից Գլոբալ Ֆոնդի` «Առողջապահական համակարգի հզորացում» մոտ 2մլն դոլար դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակներում Առողջապահության նախարարությունը «Պացիենտների իրավունքների պաշտպանության կենտրոն» ՀԿ-ի միջոցով կազմակերպում է պալիատիվ խնամքի պիլոտային ծրագիր, որն ընդգրկում է նաև մասնագետներ կրթելու կոմպոնենտ:  

Պիլոտային ծրագրով ստեղծվել են պալիատիվ խնամքի չորս մոբիլ թիմ, որոնք կգործեն մինչև 2014թ. մայիս: Այդ խմբերը տեղակայված են Երևանի երկու` Ուռուցքաբանության Ֆանարջյան և Մուրացան ամբուլատոր, ինչպես նաև Վանաձորի և Արարատի բժշկական կենտրոններում և իրականացնում են պալիատիվ օգնության տնային խնամք: Այս խնամքին շրջանակներում սպասարկվող հիվանդների համար հատուկ պահանջագրով և բժշկի կողմից հաստատված դոզաչափով անվճար մետադոն են տալիս, որը ուժեղ ցավազրկող դեղ է: 

Ծրագրի մեկնարկին` յուրաքանչյուր խմբից մեկական բժիշկ և բուժքույր 15 օրով Ռումինիայում վերապատրաստվել են:

«Այս աշխատանքը նախատեսում է 24 ժամյա սպասարկում և ընդգրկում է ընտանիքի անդմաներին ևս, քանի որ տարրական բաներ կան, որոնք խմբի անդամները սովորեցնում են խնամողներին, որպեսզի նրանք կարողանա անել»,- «Հետքին» ասում է «Պացիենտների իրավունքների պաշտպանության կենտրոն» ՀԿ պալիատիվ խնամքի ծրագրի ղեկավար Ջուլիետտա Բաբայանը:

Ալինան, օրինակ, ինքն է սովորել կատետր դնել ու ինքնուրույն է անում: «Բայց հիմա նոր խնդիր է առաջացել ու մեզը կատետրի կողքից թափվում է, իսկ շաբաթը մեկ էլ իր մոտ խցանումներ են առաջանում, ու չգիտեմ ինչ անել,- ասում է նա,- ես հո՞ չեմ կարող շաբաթը մի անգամ հիվանդանոց տանել»:

Սալնազարյանների հետ աշխատելը մոբիլ խմբերի համար, թերևս, շատ հեշտ կլիներ, որովհետև Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության կենտրոնի պալիատիվ խմբի անդամ Գայանե Ավագյանը նշում է, որ որոշ դեպքերում հիվանդատիրոջ հետ կապը ավելի դժվար է լինում, քան բուն հիվանդի հետ:

«Մոբիլ թիմը կոմպլեքս և թիմային աշխատանք է, որի հաջողակ արդյունքի համար ընտանիքի անդամի ներգրավվածությունը շատ կարևոր է, որովհետև խումբն աշխատում է  ոչ միայն հիվանդի, այլ նրա ընտանիքի հետ»,- ասում է նա:

Ավագյանի խոսքով ոլորտի ամենամեծ խնդիրներից մեկն այն է, որ հիվանդների մոտ 60 տոկոսը տեղյակ չէ, որ քաղցկեղ ունի կամ անբուժելի հիվանդ է, իսկ ընտանիքի անդամները խնդրում են հիվանդին չասել այդ մասին:

«Եթե հիվանդը գիտի, որ ուռուցք ունի՝ նրա հետ ավելի հեշտ է աշխատել, իսկ շատ դեպքերում հիվանդը դեղը խմում է ու ասում, որ էլ ցավ չունեմ, երբ ունենամ այն ժամանակ էլ կխմեմ»,- մեկնաբանում է նա:

Աշխարհում տարածված մոբիլ խմբի կազմում բացի բժշկից ու բուժքրոջից, ընդգրկվում են նաև հոգեբան, սոցիալական ծառայող, հոգևորական և որոշ դեպքերում` իրավաբաններ: Հայկական մոբիլ խմբերում առաջին տարում եղել են հոգեբան, մեկ բժիշկ և չորս բուժքույր, սակայն երկրորդ տարվանից սկսած հոգեբանի հաստիքը ֆինանսական պատճառներով կրճատվել է, իսկ նախորդ տարվանից պակասել է նաև մեկ բուժքույրը:

Պիլոտային խմբերի աշխատանքն ապահովելու և մասնագետներ կրթելու համար 2011-2013թթ. ընթացքում նախարարությունը Գլոբալ ֆոնդի դրամաշնորհից ՀԿ-ին հատկացրել է շուրջ 124մլն 377 դրամ (մոտ 303 հազար դոլար): Քրմոյանի խոսքով մեկ պիլոտային խումբը ամսական կտրվածքով «արժե» 400 հազար դրամ, որի մեջ չի մտնում դեղորայքի ծախսը: Այս ժամանակի ընթացքում խմբերը սպասարկել են 225 հիվանդի, որոնցից 65 տոկոսից ավելին քաղցկեղային հիվանդներ են, իսկ 35 տոկոսը ներառում են այնպիսի հիվադություններ, ինչպիսին են շաքարախտ, Պարկինսոնի հիվանդություն, Դյուշենի միոպաթիա և այլն:

Ավագյանն ասում է, որ հոգեբանի ընդգրկվածությունն այս թիմում պարտադիր է ոչ միայն հիվանդի, այլև հենց խմբի համար:

«Որովհետև մենք անընդհատ աշխատում ենք մարդկանց հետ, որոնք գտնվում են մահվան շեմին, կամ շփվում ենք նրանց ընտանիքի անդամների հետ և այդ ամենը մեծ ազդեցություն է թողնում մեր վրա, իսկ հոգեբանը օգնում է մեզ դուրս գալ այդ վիճակներից»,- պատճառաբանում է նա:

Պալիատիվ խնամքի անհրաժեշտության մասին նախաձեռնությունը սկսել է Բաց հասարակություն-Հայաստան հիմնադրամը` Առողջապահության նախարարության հետ համատեղ դեռևս 2008թ.: Նրանք հրավիրել են Նյու Յորքի պալիատիվ խնամքի միջազգային խորհրդատու Սթիվեն Քոններին և կազմված աշխատանքային խմբի գնահատումների արդյունքում պարզ է դարձել, որ Հայաստանում ամեն օր պալիատիվ խնամքի կարիք ունի 3000-3600 մարդ, որից 75 տոկոսը ցավային ախտանիշներ ունեցող հիվանդներ են:

Այս ոլորտը զարգացնելու` մասնագետներ պատրաստելու, համապատասխան օրենսդրություն ստեղծելու և այլ աշխատանքների համար ԲՀՀ-Հայաստանը 2009-2014թթ յուրաքանչյուր տարի նախարարությանը փոխանցել է միջինում 70 հազար դոլար:

Ստեղծված աշխատանքային խմբի արդյունքներից է 2009թ. կառավարության որոշումը, որով պալիատիվ խնամքը մտավ բժշկական ծառայությունների ցանկում, իսկ 2012թ. ստեղծվեց արդեն պալիատիվ խնամքի հայեցակարգը, որտեղ մանրամասն նկարագրված է իրավիճակն ու տրված են ոլորտը բարեփոխելու կրթական և օրենսդրական առաջարկները:

Քրմոյանն ասում է, որ հայեցակարգի հիման վրա արդեն պատրաստ է ռազմավարական ծրագիրը, որտեղ տրված է կոնկրետ գործողությունների ծրագիրը և այս տարի ներկայացվելու է կառավարությանը:

«Մենք ուզում ենք, որ 2015թ. համար ամբողջ հանրապետությունով մեկ արտագնա մոբիլ թիմերի միջոցով կարողանանք ապահովել պալիատիվ խնամքի ծառայությունը»,- «Հետքին» ասում է նա:

ԲՀՀ-Հայաստան Առողջապահական ծրագրերի ղեկավար Անահիտ Պապիկյանի խոսքով հաշվարկները ցույց են տալիս, որ մեկ հիվանդի համար պալիատիվ խնամք իրականացնելու համար ամսական պահանջվում է 30 հազար դրամի կարգի գումար, որը ներառում է անձնակազմի աշխատավարձը, հեռախոսի և ճանապարհածախսի ծախսերը:

ԱՊՀ երկրներից Մոլդովայում պալիատիվ խնամքը կիրառվում է 2000թթ. սկսած և այս երկրի փորձի հիման վրա է իրականացվել հայկական պիլոտ ծրագիրը: Վրաստանում այն ևս զարգացած է, ու փորձագետների խոսքով` դեղամիջոցները հասանելի են ու բավական մատչելի:

Ավագյանն ասում է, որ այս ծրագրի ավարտով «ջուրն է լցնում» իրենց երեք տարվա աշխատանքը, քանի որ պատրաստված և արդեն փորձ ունեցող մասնագետները այլ գործի կանցնեն:

«Ես կարծում եմ, որ պետությունը սա անելու է, բայց ամեն ինչ սկսելու է զրոյից ու նոր մասնագետներ պատրաստի»,- ասում է նա:

Նախարարությունից Քրմոյանը, սակայն, հավաստիացնում է, որ ծրագրի շարունակականությունը ապահովվելու է. «Այդ խմբերը չեն ցրվելու և շատ շուտով մենք լուծումը կունենանք, թե ինչպես ենք տեսնում նրանց ապագան»:

Այդ նպատակով նախարարությունը 2014թ. համար  պլանավորվում է 13 մլն 223 հազար դրամ փոխանցել «Պացիենտների իրավունքների պաշտպանության կենտրոն» ՀԿ-ին:

Ալինա Սալնազարյանը տեղեկանալով այս հնարավորության մասին` ասում է, որ պետական կառուցվածքների հետ առնչություն ունենալը ժամանակատար պրոցես է, ու գերադասում է հնարավորինս հեռու մնալ:

«Իրեն օրենքով կարգ էլ է հասնում, բայց ես էս պետության հետ հավես չունեմ ու գերադասում եմ ինքս յոլա գնամ»,- ասում է նա:

Հոդվածի պատրաստումից օրեր հետո  Ժորա Սալնազարյանը վախճանվեց:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter