Վերջերս հաճախակի են դարձել դեպքերը, երբ «Դեղերի փորձագիտական կենտրոնը» այս կամ այն պատճառով (հիմնականում՝ մարքեթինգային նկատառումներով) մերժում է դեղերի ներկրումը : Այն, որ դեղգործակալությունը վերածվել է յուրահատուկ բիզնես պրոյեկտի, արդեն մանրամասն պատմել ենք։ Այս անգամ «Հետքը» ներկայացնում է, թե ինչպես Դեղերի փորձագիտական կենտրոնը, լինելով ոլորտի պատասխանատու կառույց, շուկայում ստեղծում է արհեստական մոնոպոլիա՝ այդպիսով խոչընդոտելով մրցակցությանն ու  դեղերի գնի նվազմանը։

Էժան  դեղերի ներմուծումն արգելվում է «որակի վրա չազդող» փոփոխությունների պատճառով․ մի  ներկրողի պատմություն

Հովհաննես Մարտիրոսյանը կենսաբանական գիտությունների թեկնածու է, դեղագործ: «Դեղերի փորձագիտական կենտրոն»-ի ստեղծման օրվանից՝ 1992-98թթ., եղել է  Լիցենզիոն վարչության պետը և մինչև 2005թ. աշխատել առողջապահական համակարգում:  Մոսկվայում հիմնելով սեփական դեղագործական բիզնես` վերջերս որոշել է իր  «Վիտաֆարմ» ընկերության միջոցով դեղ ներկրել նաև Հայասատան, ավելի էժան գներով, բայց հանդիպել է  մի շարք խոչընդոտների։

                                                           Հովհաննես Մարտիրոսյան

                                                Քվամատել

Հայաստան դեղերի ներկրման պայմաններից մեկն այն է, որ այն պետք է գրանցված լինի դեղերի պետական գրանցամատյանում։ Հունգարական «Գեդեոն Ռիխտերն» (Gedeon Richter) արտադրում է «Քվամատել 20մգ» (Quamatel ) դեղը։ Հայաստանում այն գրանցված է  4 տարի պահպանման ժամկետով, ներկրման իրավունքը՝ մինչև 2019 թ․ նոյեմբեր։

«Մենք բերեցինք «Քվամատել» դեղը, դեղգործակալությունը մեզ մերժեց,-պատմում է Հ․Մարտիրոսյանը,- իրականացրեց փորձաքննություն և մերժեց՝ ասելով, թե Հայաստանում «Քվամատել 20մգ» դեղը գրանցված է 4 տարի պիտանելիության ժամկետով, ձեր բերածի պիտանելիության ժամկետը 5 տարի է, թույլ չենք տալիս»:

«Դեղերի և դեղանյութերի ներմուծման ու արտահանման կարգը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության N 581 որոշման համաձայն՝ «Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծման պահին դեղերի և (կամ) դեղանյութերի պիտանիության մնացած ժամկետը պետք է լինի նվազագույնը մեկ տարի»։

Ավելին՝  նույն  «Գեդեոն Ռիխտեր» ընկերությունը նույն «Քվամատել 20մգ» դեղը իր և մի շարք այլ երկրների համար արտադրում է 5 տարի պիտանիության ժամկետով։ Հարց է առաջանում, եթե նույն արտադրողն իր երկրի համար արտադրում է 5 տարի պիտանիության ժամկետով, ինչո՞ւ է Հայաստանում այն մերժվում։

Այս առիթով Հ․ Մարտիրոսյանը դիմում է Առողջապահության նախարարություն, և լսումներ են կազմակերպվում։ «Հարց եմ տալիս՝ ինչո՞ւ է Հայաստանում 4 տարի,-պատմում է Հ․Մարտիրոսյանը,- դեղգործակալության փորձագետն ինձ պատասխանում է, որ արտադրող կազմակերպությունն իրենց դիմել  է ու ասել, որ 4 տարի հետո այդ դեղորայքի կայունության որակը վատանում է, այդ պատճառով մենք գրանցում ենք 4 տարի: Եթե այդ պրեպարատի որակը 4 տարում վատանում է, հունգարացիներն իրենց երկրում ինչու՞ են գրանցում 5 տարով, ոչ ոք չի կարողանում պատասխանել» ։

Հետաքրքիր է, որ նույն «Գեդեոն Ռիխտերն» արտադրում է նույնանուն «Քվամատել» դեղը 40մգ,  որի պահպանման ժամկետը Հայաստանում արդեն  5 տարի է։
Դեղագետ լինել պետք չէ` հասկանալու համար, որ եթե նույն 40մգ հաբը կիսես 2 20մգ մասերի, ապա նրա պահպանման ժամկետը որևէ կերպ չի նվազի և դառնա 4։

«Այն գինը, որով մենք պետք է վաճառեինք այստեղի  դիստրիբյուտորներին, էժան է մոտավորապես 60%-ով,- նշում է Հ․Մարտիրոսյանը։- Պրեպարատներ կան, որ գնի մեջ 300% տարբերություն են տալիս»։

Գալազոլին

Մեկ այլ խնդիր առաջացել է «Գալազոլին» (Galazolin)  քթի կաթիլներ ներկրելիս։ Դեղորայքն արտադրում է լեհական «Polfa» / «Պոլֆա»  ընկերությունը։ Ամբողջ աշխարհում այն գրանցված է և սպառվում է  «Գալազոլին», ներքևում գրված է «0,1%  քթի կաթիլներ», Հայաստանում գրանցել են «Գալազոլին 0,1%»։ Ստացվում է, որ ներմուծված նույն դեղը Հայաստանում փաստացի գրանցված է այլ անունով՝  0,1% չակերտների մեջ է։ 

« Կառավարության  N581 որոշում, 18-րդ կետ․

«Հայաստանի Հանրապետություն կարող են ներմուծվել միայն Հայաստանի Հանրապետությունում պետական գրանցում ունեցող դեղերը, որոնց փաթեթավորման փոփոխությունները չեն ազդում արտադրանքի անվտանգության, արդյունավետության և որակի վրա, և երբ առկա է արտադրողի կողմից տրված որակի հավաստագրի բնօրինակը, կամ արտադրողի կողմից այլ երկրների ներմուծողին տրված հավաստագրի պատճենը` վավերացված արտահանող կազմակերպության կնիքով»

                                                                     Ցեռուկալ

«Ցեռուկալ» (Cerucal) ամպուլաներն արտադրում է խորվաթական  «Pliva»/ «Պլիվա» ընկերությունը, որի իրավատերը գերմանական «AWD pharm» / «ԱՎԴ  ֆարմ» ընկերությունն էր։ Այդպես էլ և գրանցված է դեղերի պետկան ռեեստրում։

Վերջերս «Pliva»/ «Պլիվա»-ն դարձել է իսրայելական «TEVA»/ «Տեվա» ընկերության անդամը։

Այսինքն՝ դեղը դարձյալ արտադրվում է Խորվաթիայում, սակայն իրավատերը «Տեվա»-ն է։  «Մենք բերել ենք դեղեր, որտեղ որպես իրավատեր նշված է «Տեվա»-ն, մեզ ասում են՝ ըստ ռեեստրի իրավատերը «ԱՎԴ»-ն է, թույլ չենք տալիս»,-պատմում  է Հ․ Մարտիրոսյանը։

Ստացվում է՝  դեղերի գրացնամատյանում փոփոխություն չի կատարվել, և այն մնացել է գրանցված,  սակայն արդեն՝  որպես կեղծ դեղ (մի իրավատիրոջ անունով է, որն այժմ գոյություն չունի)։

                                                Խալիքսոլ

Մոտավորապես նույն խոչընդոտն առաջացել է «Խալիքսոլ» (Halixol syrup) հազի օշարակների ներմուծման ժամանակ։ Հայաստանում որպես այդ դեղի արտադրող գրանցված էր հունգարական «Էգիս» ԲԲԸ-ն, մինչդեռ «Էգիս»-ն արդեն ՓԲԸ է դարձել։ «Վիտաֆարմի» ներկրած  տուփերի վրա նշված է եղել «Էգիս» ՓԲԸ։ Դեղգործակալությունում առաջարկել են դիմել «Էգիս» ընկերության հայաստանյան ներկայացուցչություն։

Այնտեղ Հ․Մարտիրոսյանին պատասխանել են, որ իրենք 7 դեղորայք արդեն վերաձևակերպել են  ՓԲԸ-ի, իսկ  «Խալիքսոլը»՝ դեռ  ոչ, քանի որ «իրենց պահեստներում դեռևս «Խալիքսոլ» ունեն ԲԲԸ-ի տուփով» և մինչև դրանք չսպառվեն,  փոփոխություն չեն անի: 

Օրերս Հ․ Մարտիրոսյանին տեղեկացրել են, որ խմբաքանակը սպառվել է, անունը՝ վերաձևակերպվել, և նա արդեն կարող է վաճառել դեղը։

                                      Մետրոգիլ

Հնդկական «Մետրոգիլ» լուծույթը նշված և ոչ մի խնդիրը չուներ`ժամկետը, արտադրողն ու չակերտները ճիշտ էին դրված։ Սակայն, այն դեռևս պահեստում է, քանի որ դեղգործակալությունը պահանջել է ներկայացնել դեղորայքի «սերիայի հավաստագիրը»՝ BATCH  certificate-ը (բաչ սերտիֆիկատ), որը, սակայն, ներկրելիս չի պահանջվում։ 

«Ասում են (դեղգործակալությունից-հեղ․)՝ մենք չենք կարող կողմնորոշվել «Յունիք» («Unique Pharmaceutical») ընկերությունն այդ դեղը ո՞ր արտարամասում է արտադրել՝ Բոմբեյո՞ւմ, թե՞ Կալկաթայում»,-պատմում է Հ․Մարտիրոսյանը։ Օգոստոսի 11-ից նա դիմել է արտադրող ընկերությանը, որպեսզի ստանա այդ սերտիֆիկատը։

                                       Ֆինլեպսին

Նույն BATCH certificate-ին է «սպասում» նաև իսրայելական «Տեվա» ընկերության «Ֆինլեպսին» (Finlepsin) դեղի առնչությամբ։ Վերջինս տրվում էր նաև պետպատվերով, սակայն 2013թ․ այն փոխարինվեց «Արփիմեդ» ընկերության  «Կարբամազեպին»-ով, որի հետ կապված շատ դժգոհություններ կային (այդ մասին մանրամասն՝ մեր նախորդ նյութերում՝ 1 և 2):

Ըստ Հ․ Մարտիրոսյանի՝ դա ուղղակի ժամանակ ձգձելու ձև է․ «Դիմել ենք դեղարտադրողին ու սեպտեմբրի 29-ից էլ այդ սերտիֆիկատին ենք սպասում»,-ասում է նա։

Ընդհանուր առմամբ՝ 2015թ․ մարտից ի վեր մերժվել է «Վիտաֆարմ» ընկերության ներկրած 7 անուն դեղորայք։ Մերժումներից և ոչ մեկը կապված չի եղել դեղի որակի հետ։

Հարցը կարգավորելու համար Հովհաննես Մարտիրոսյանն արդեն դիմել է  դատարան։ Առաջին դատական նիստը կայացել է հոկտեմբերի  29-ին, հաջորդը լինելու է հունվարի 16-ին Շենգավիթի վարչական դատարանում։

               «Գեդեոն Ռիխտեր» ՍՊԸ-ի բաժնետեր հյուպատոսները

 «Քվամատել»  դեղորայքը և առհասարակ հունգարական «Գեդեոն Ռիխտեր» ընկերության բոլոր դեղերը 1992թ․ առ այսօր դեռևս ոչ մի ընկերություն չի ներկրել, բացի Հայաստանում գրանցված «Գեդեոն Ռիխտեր» ՍՊԸ-ի։ Ընկերության 51% բաժնեմասը  հունգարական նույնանուն դեղարտադրող ընկերությանն է, իսկ մոտ 10-ական տոկոս բաժնետոմս պատկանում է 5 այլ անձանց։

Նրանց թվում են Սլովենիայի հանրապետության պատվավոր հյուպատոս Ռուբեն Աստվածատրյանը և Լիտվայի պատվավոր հյուպատոս Լևոն Սաղաթելյանը։

ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարի հրամանով՝ պատվավոր հյուպատոսներն ունեն ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու իրավունք։ 

Ուշագրավ է, որ ՍՊԸ-ի գործունեության իրավաբանական և գործունեության հասցեն պետռեգիստրում գրանցված է նույն հասցեով, ինչ պատվավոր հյուպատոսների գրասենյակները՝ Ղազար Փարպեցու 22։

Դեղգործակալության այսպիսի քաղաքականության պատճառով դեղերի շուկայում ձեւավորվում է մոնոպոլիա: Դեղերի գները, բնականաբար, ոչ միայն չեն նվազում, այլ հաստատված մենաշնորհի արդյունքում դառնում են կամայական: Իսկ հայաստանյան շուկայում դեղերի մեծածախ առևտրով զբաղվող ընկերությունները կախման մեջ են հայտնվում դեղարտադրողից։

(շարունակելի)