ԿԳ նախարար Լևոն Մկրտչյանը, ԿԳՆ աշխատակազմի ղեկավար Նաիրի Հարությունյանը, հանրակրթության վարչության նախկին պետ Նարինե Հովհաննիսյանը (Ն. Հովհաննիսյանը երեկ ազատվել է պաշտոնից, զրույցի ժամանակ նա դեռևս պաշտոնավարում էր) մեզ հետ զրույցում պարզաբանում են դպրոցների հայտերը գերազանցող դասագրքերի հարցը:

«Հետքը» գրել էր, որ 2016թ. պետական բյուջեի միջոցներով տարրական դասարանների համար տպագրված դասագրքերը շուրջ 100 հազար դոլարով գերազանցել են իրական կարիքները: Ըստ գործող կարգի` այդ կարիքները ձևավորվում են ամեն դասագրքի համար հանրապետության բոլոր դպրոցներից ԿԳՆ ուղարկված հայտերի վրա: Ուսումնասիրությունը կատարել ենք դպրոցների` ԿԳՆ-ից գրավոր հարցմամբ ստացած հայտերը համեմատելով փաստացի տպագրաքանակի հետ:

Հոդվածի հրապարկումից օրեր անց, ԿԳ նախարար Լևոն Մկրտչյանի հրամանով, ստեղծվեց հանձնաժողով` ուսումնասիրելու դասագրքերի գնումները: Հանձնաժողովն աշխատանքը ավարտելուց հետո «Հետք»-ին գրավոր պարզաբանում ուղարկեց, որից հետո կազմակերպեց հանդիպում` քննարկելու հոդվածում հրապարակված փաստերը:

Հոդվածում գրել էինք, որ եղել են դասագրքեր, որոնց համար դպրոցներից ընդհանրապես հայտեր չեն ներկայացվել: Դրանք էին 3-րդ և 4-րդ դասարանների «Կերպարվեստ» առարկայի դասագրքերը: Այս առնչությամբ ԿԳՆ-ն պարզաբանում է, որ հայտագրման աղյուսակ-ձևանմուշի մեջ եղել է բացթողում, «Կերպարվեստ 3» և «Կերպարվեստ 4» առարկաների դասագրքերի պահանջը ներառված չի եղել: Ժամանակի սղության պատճառով հետագայում, ըստ ԿԳՆ-ի, դասագրքերի նոր հայտագրում չի կատարվել, և դասագրքերի կարիքի գնահատումը կատարվել է դպրոցների տնօրենների և մարզային կրթության վարչությունների հետ անցկացված բանավոր հարցումների հիման վրա:

Կրթության և գիտության նախարարության հանրակրթության վարչության նախկին պետ Նարինե Հովհաննիսյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, որ տպագրվածը նվազագույն քանակ է, և եթե չլիներ բացթողումը և դասագիրրքը տպագրեին դպրոցներից ստացված գրավոր հայտերի հիման վրա, ապա գուցե ավելի շատ դասագրքի պահանջարկ լիներ: Օրինակ է բերում «Ֆիզկուլտուրա» առարկան, երբ ավելի շատ հայտեր են ստացել, քան տպագրել են: 

- Տիկին Հովհաննիսյան, Դուք ասում եք, որ բանավոր հարցում եք արել դասագրքերը տպագրելուց առաջ:

- Հա, ես բանավոր հարցում եմ արել շատ դպրոցների ոչ միայն տնօրենների, այլև գրադարանավարուհիների հետ:

- Այսինքն` վստահեցնում եք, որ այն գրքերը, որոնք տպագրվել և ուղարկվել են դպրոցներին, դրանց անհրաժեշտությունը կար, և այժմ օգտագործվում են դպրոցներում:

- Այո, էս նոր գրքերը երեխաների ձեռքին է, բայց քիչ քանակությամբ, հինն էլ է հետը:

- Հնի հետ նորը օգտագործվո՞ւմ է:

- Նորը պետք է մտներ դպրոցներ, կարող է դրա մեջ փոփոխություններ կան: Հրատարակիչը, հնարավոր է, վրիպակներ է ուղղում, ես մտածել եմ, որ «Կերպարվեստը», այնուամենայնիվ, հնի հետ նորը մի քիչ գնենք, քիչ քանակությամբ: Միտում, որ հրատարակչին դուր գանք, ավել տպենք, այստեղ չկա, չի կարող լինել, երբ իմ փողը ինձ հազիվ հերիքում է:

- Տիկին Հովհաննիսյան, ես մի քանի մարզպետարանների պատասխանատուների հարցում եմ արել, ասում են` գրքի կարիքը չկա:

- Բայց այդ տասը հատ գիրքն է ուղարկվել ամեն գրադարան:

- Բայց այդ ամեն տասը հատը գումարվել և դարձել է 5000 հատ:

- Հա, բայց ես հիմա չգիտեմ` ոնց է իրենց մոտ, կարող է իրենք արդեն սկսում են իրենց տնօրենների հետ աշխատել, տանել այնտեղ, որտեղ պետք է, կամ հավասարապես բոլորին բաժանում են տասը հատ գիրք, գրադարան են մտցնում, ես այդ ձևով եմ հաշվել «Կերպարվեստ»-ը:

ԿԳՆ աշխատակազմի ղեկավար Նաիրի Հարությունյան

- Ես մի այսպիսի բան ասեմ. այս կարգը` հայտեր հավաքելու, մի քիչ ... Տարիներ առաջ հայտերի հավաքագրման մեխանիզմ չի եղել, այսինքն` նախարարությունը, վիճակագրական տվյալներից ելնելով, որոշել է` քանի գիրք պատվիրի, այսինքն` ձեր իրավունքն է նշելը, որ կարգ կա…

- Դուք եք նշել, դուք եք մեր հարցմանը պատասխանել, որ կարգը դա է:

- Չէ, բայց այդ հայտ կոչվածը այդպես ֆետիշացնել պետք չէ: Տարիներ առաջ` հստակ չեմ կարող ասել` երբ, այդպես էր, վերցրել են տվյալները, որ Հայաստանում այս տարի սպասվում է X քանակի աշակերտ ու գումարել են որոշակի տոկոս ավել, որովհետև վիճակագրությունը էնպիսի բան է, որ հստակ չես կարող ասել: Հիմա երբ որ դպրոցի տնօրենը հայտ է ներկայացնում մարզպետարան, ինքը հարյուր տոկոս չի կարող ասել, որ իր մոտ կլինի, ասենք, 50 առաջին դասարանի աշակերտ: Ասածս ինչի մեջ է` այդ քանակը, որ ինքը տպել է (նկատի ունի Ն. Հովհաննիսյանին-հեղ.), հարյուր տոկոս վստահ է եղել, որ դպրոցներին պետք է:

Նաիրի Հարությունյանի համար զարմանալի է նաև, որ դպրոցները գրքերը վերցրել են և հիմա ասում են, որ դա իրենց պետք չէ:

- Եթե պետք չէր, ինչո՞ւ են վերցնում:

- Կարծում եք` դպրոցը գրքերը ստանալուց հետո ձեզ պետք է հետադարձ պատասխան ուղարկեր, որ դրանք պետք չե՞ն:

- Եթե պետք չէին, բնականաբար:

Նարինե Հովհաննիսյան - Չէ, մնացորդ կմնար պահեստում:

- Իրենք ասում են` բերել են, վերցրել ենք, կամ մնացել է` մյուս տարի կօգտագործեն, բայց նույն տրամաբանությամբ կարող էիք եռակի ավել քանակ ուղարկել դպրոցներին:

- Որպեսզի ճիշտ հասկանաք` պետք էր, թե պետք չէր, պետք է մի բան հասկանալ. գիրքը ունի ժամկետ: Նույն կարգի մեջ գրված է, որ, օրինակ, էդ նույն «Կերպարվեստի» գրքի օգտագործման ժամկետը երեք տարի է: Երբ որ երեք տարին անցնում է, տիկին Հովհաննիսյանը այդ հաշվարկով գիրք է պատվիրել, այլ հարց է` երեք տարի առաջվա գիրքը կարող է լավ վիճակում լինել, բայց, ըստ կարգի, ինքը չպետք է այդ գիրքը օգտագործի, սա ավելի խորը խնդիր է: Այսինքն` եթե ինքը ասում է` պետք չի, դեռ չի նշանակում, որ պետք չէր իրեն այդ գիրքը: Հիմա ես կարող եմ այս բլոկնոտը լավ օգտագործել, երեք-չորս տարի չմաշվի, ինչ-որ մեկը օգտագործում է վատ, կարող է ուշ մաշվի, բայց կա կարգ, այսինքն` սրա օգտագործման ժամկետը երեք տարի է, երեք տարի հետո հնանում է:

- Պարոն Հարությունյան, ինչո՞ւ եք հայտագրում անում այդ դեպքում: Որոշեք դասագրքերի ժամկետները և տպագրեք:

- Այստեղ խնդիրը տարբեր է, ոչ ոք չի ասում, որ հայտագրում չպետք է արվի, հայտագրում անում ենք, որպեսզի ստանանք պատկերը, թե որ դպրոցին ինչ գիրք է անհրաժեշտ, հիմա տիկին Հովհաննիսյանի ասածն է` ես որ տեսա վերջին պահին էլ ժամանակ չկար… Այսինքն` ինչ էր ստացում, եթե ինքը շարժվում էր էդ համակարգով, պետք է «Կերպարվեստ» չպատվիրվեր, եթե չպատվիրվեր, դպրոցները չէին ստանալու, հիմա ասում է` ես վստահ էի, որ 5000 հատը պետք կգար, հիմա կարող է հայտագրում աներ` 15000 հատ լիներ: Հայտը լավ բան է, այն պետք է լինի, ես չեմ ասում` տասնհինգ տարի առաջ լավ է եղել, երբ հայտը չկար, չէ, ժամանակը առաջ է շարժվում, մեխանիզմները կատարելագործվում են, հիմա կնայենք` ինչ-որ բաներ, հնարավոր է, սրանից հետո կատարելագործենք, բայց խնդիրները տարբերակենք:

ԿԳ նախարար Լևոն Մկրտչյանը մեզ հետ զրույցում նշում է, որ առանց գրավոր հայտերի դասագրքերի տպագրումը գործող կարգի խախտում է, սակայն այլընտրանք չկար: Նախարարի խոսքով` հայտերից դուրս տպագրված դասագրքերի կարիքը դպրոցները վստահաբար ունեցել են:

Դպրոցների հայտերը գերազանցող մյուս խոշոր պայմանագիրը կնքվել էր «Սպիկա» հրատարակչության հետ: Մասնավորապես` եզդիերեն դասագրքերը դպրոցներից ստացված և ԿԳՆ-ից մեզ ներկայացրած հայտերից 3955 հատով ավել են տպագրվել: Եզդիերեն մեկ դասագրքի միավոր արժեքը 4250 դրամ է: Հայտերով պահանջված դասագրքերի և պայմանագրի միջև տարբերությունը կազմում է մոտ 16,8 միլիոն դրամ:

Քննարկման ժամանակ Ն. Հովհաննիսյանը մեզ ցույց տվեց և փոխանցեց 2016-2017թթ. ուսումնական տարվա համար եզդիերեն դասագրքերի` Կոտայքի, Արմավիրի և Արարատի մարզպետարաններից գրված նամակները: Ինչո՞ւ մարզպետարանները հենց սկզբում այս թվերով չեն լրացրել իրենց հայտերը. Ն. Հովհաննիսյանը պատասխանում է` դպրոցներից հայտ չեն ուղարկել:

Ներկայացրած այս լրացուցիչ նամակներով դարձյալ չի լրանում եզդիերեն տպագրված դասագրքերի քանակը: Ն. Հովհաննիսյանն ասում է, որ եզդիերեն դասագրքերի տպագրության հարցում հիմնականում հաշվի են նստում «Եզդիների ազգային միության» ՀԿ նախագահ Ազիզ Թամոյանի հետ: Ն. Հովհաննիսյանի խոսքով` ԿԳ նախարարի սահմանած կարգը` դպրոցների հայտերի հիման վրա դասագիրք տպագրելը, շրջանցվում է` հօգուտ եզդիական համայնքի: Արդյո՞ք հնարավոր չէ դպրոցներում կատարել դասագրքերի կարիքների ստույգ հաշվարկ. Նարինե Հովհաննիսյանը նշում է` դա «շատ նուրբ հարց է», և կարող է համայնքի ներսում հակասություններ առաջացնել:

«Ինքն ասում է (նկատի ունի Ա. Թամոյանին-հեղ.)` ձեր գործը չի, եթե տնօրենը անգամ պատվեր չի տվել, պետք է տպել: Տնօրենը գիտե՞ք ինչու պատվեր չի տվել, երևի շատ հնուց գրքեր ունի, որ օգտագործելի վիճակում են, ինքն էլ ասում է` չէ, թող հին գիրք չօգտագործեն, եթե ժամկետը լրացել է` չորս տարի, հինգ տարի, ես կտանեմ, կբաժանեմ: Մի խոսքով, իրենց համայնքների խնդրանքով է արվել, ու մենք դա տպել ենք»,- ասում է Ն. Հովհաննիսյանը:

ԿԳՆ-ն դպրոցների հայտերը գերազանցող դասագրքերի մեր կատարած հաշվարկում լրացրել է շուրջ 5 մլն դրամի դասագիրք, ևս 9 մլն դրամի դասագիրք լրացվել է Լոռու մարզի հայտի աղյուսակ-ձևաթղթում, քանի որ, ըստ նախարարության պարզաբանման, նախկինում «Հետք»-ին դպրոցների հայտերը էջերի լիարժեք քանակով չէին ուղարկվել: ԿԳ հանրակրթության վարչության նախկին պետ Նարինե Հովհաննիսյանը վստահեցնում է, որ այդ հայտերը նախկինում էլ եղել են, պարզապես տեխնիկական վրիպակի պատճառով մեզ ուղարկած չեն եղել: 

- Պարոն Մկրտչյան, հանրակրթական դպրոցների դասագրքերը երկու տարբերակով են տպագրվում. մի մասը` պետպատվերի շրջանակում, մյուս մասը տպագրում է Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամը` աշակերտներից հավաքագրած վարձավճարներով: Հնարավոր չէ՞ ավելի ստույգ հայտագրում կատարելու միջոցով բյուջեի միջոցները այնպես տնօրինել, որ կարողանաք որոշ չափով համաֆինանսավորել նաև հիմնադրամի տպագրած դասագրքերը:

- Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամը հիմնադրվել է «Համաշխարհային բանկի» ծրագրով, երբ մենք որոշեցինք, որ պետությունը մի անգամ տալիս է գումար վարկի ձևով, որից հետո մտցրեցինք վարձավճարների համակարգը, որով չորս տարին մեկ դասագրքերը տպագրվում էին: Ու դրա համար մենք սարքեցինք հատուկ ֆոնդ` «Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամ»: Այն ժամանակ բոլոր գրքերը վարձավճարով էին:

Հետո չեմ հիշում` որ թվականին, որոշվեց, որ տարրական դպրոցի դասագրքերը պետք է լինեն անվճար, և մենք տարրական դպրոցների անվճար համակարգը առանձնացրինք:

Մինչև ձեր գրելը մենք եկել-կանգնել էինք մի խնդրի առաջ, որ այբբենարանները կամ մաթեմատիկայի գրքերը, քանի տարի է, չեն փոխվում: Հիմա տպարանները ասում են՝ մենք ունենք այս այբբենարանը (մի աղբյուրից է լինում գնումը), հիմա եթե մենք անենք նոր գրքի մրցույթ, ծախսերը պետք է ավելանան:

Բայց մյուս կողմից էլ մենք չենք կարող մրցույթ չանել, քանի որ արդեն տասը տարուց ավել է, նույն դասագիրքը մնում է: Դա որակի վրա է ազդում: Հիմա ես ինքս կողմնակից եմ, որ այս ամեն ինչի կառավարումը (քանի որ պրոֆեսիոնալ կառույց ունենք) տրվի «Դասագրքերի շրջանառու հիմանդրամին», որ այսպես չնստեն պաշտոնյաները, մի հոգով անեն այն, ինչ այնտեղ հսկայական կառույց է անում: Այստեղից՝ այս բոլոր բացթողումները, սխալները և այլն: Մենք տանք իրենց կառավարումը, outsource անենք (պատվիրել որևէ ծառայություն-հեղ․), գումարը կգնա, կնստի իրենց հաշվին։ Սակայն այստեղ խնդիրն այն է, որ «Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամը» մրցույթն անում է «Համաշխարհային բանկի» ընթացակարգով, իսկ երբ մենք պետական բյուջեի միջոցներից ենք գումար հատկացնում, դա մտնում է գնումների դաշտի մեջ: 

- Եթե գումարնեը փոխանցեք հիմնադրամին, ինչպե՞ս եք վերահսկողություն իրականացնելու:

- Այդ դեպքում Վերահսկիչ պալատը հետևից կգնա։

- Իսկ ԿԳՆ-ն ինչպե՞ս է վերահսկելու։

- Հիմա մեր աուդիտը իրավունք չունի մտնել «Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամ», որովհետև այնտեղ աշակերտների վարձավճարների գումարն է: Բայց հենց մենք բյուջեից գումար դրեցինք էնտեղ, արդեն կարողանալու ենք վերահսկել:

Հիմա մեր բարդությունը հետևյալն է. երբ որ outsource անենք դասագրքերի տպագրությունը «Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամին», որը ճիշտ սկզբունքն է, իրենց մրցույթի անցկացման կարգը և պետական բյուջեի գնումների կարգը տարբերություն ունեն, էստեղ է մեր պրոբլեմը, որ չենք կարողանում անել: Բայց մյուս կողմից էլ իրենք պրոֆեսիոնալ են անում, էսպիսի բաներ չեն կարող լինել: Մի ամբողջ կառույց դրանով է զբաղվում:

Հ.Գ. Լևոն Մկրտչյանը մեզ հետ զրույցում խոսել է նաև ԿԳ նախարարության կազմում «դասագրքաստեղծ կառույց» ստեղծելու մասին, որի մանրամասները կներկայացնենք: