Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի մասնակից, էջմիածինցի Կարեն Թորոսյանն ասում է, որ ապրիլը ոչ պակաս հաղթանակի ամիս է: Նա այսօր՝ մայիսի 9-ին բարձրանալու է Եռաբլուր և հաղթանակի տոնը նշելու է իր նահատակ ընկերների հետ, հետո այցելելու է Քյարամի ու իր մյուս ընկերների շիրիմներին: Ասում է` այնպիսի ժամի է գնալու նրանց «մոտ», որ մարդ չլինի:

«Ապրիլը կլիներ սովորական ամիս՝ ամսի 1-ը` հումորի օր և այլն, բայց այդ դեպքերից հետո ապրիլը շրջանցեց մայիսին: Ճիշտ է, ցավալի էջ է, որ անձամբ ես ընկերներ կորցրեցի, բայց նաև դարձավ հաղթանակի ամիս, որ թույլ չտվեցինք թշնամուն մեր սահմանը վերցնել՝ դրանով կանխելով 1990-ականների պատերազմի կրկնությունը: Մեր տղաների արյան գնով պաշտպանեցինք մեր հայրենիքի սահմանները»,-ասում է Կարեն Թորոսյանը:

Կարենին հանդիպեցի Մայր Աթոռի բակում: Նա քայլելով պատմում է իր ընկերների մասին. «Պիտի բոլորն իմանան, թե ինչ հերոսներ ենք ունեցել: Չմտածեք, թե նրանք զոհվել են, դրա համար եմ այդպես ասում, իրոք, հերոս տղերք էին»:

Կարեն Թորոսյանն ազգությամբ եզդի է: Ապրել է Ռուսաստանի Դաշնությունում և 2014թ. վերադարձել է Հայաստան, որպեսզի ծառայի բանակում: Զորացրվելուց հետո էլ մի քանի ամսով մեկնել է Ռուսաստան` աշխատելու, բայց վերադարձել է, ասում է՝ «հայրենիքից լավ տեղ չկա»:

Շատ է ուրախացել, երբ իմացել է, որ Արցախում է ծառայելու։ «Հայաստանի դարպասները սկսվում են Արցախից»,- ասում է Կարենը:

Նա Ռուսաստանում ապրելու տարիներին լուսանկարչություն է սովորել: Ասում է, որ իր մասնագիտությունը բանակում շատ է պետք եկել: Բայց քանի որ լուսանկարչական ապարատ հնարավոր չէր պահել մոտը, իր ընկերներին նկարել է հեռախոսներով:

«Տղաները, որ այսօր չկան, նկարում էի: Երբ առիթ էր լինում՝ ծնունդ, երդման արարողություն, կամ որ հավաքվում էին, ինձ էին ասում, որ նկարեմ, վառ հուշեր մնան այդ պահերից»,-ասում է Կարենը և թվարկում այն անձանց անունները, ում հաճախ է նկարել բանակում՝ 4-րդ վաշտի հրամանատար Արմենակ Ուրֆանյան, Քյարամ Սլոյան, Ռոբերտ Աբաջյան, արարատցի Անդրանիկ Զոհրաբյան, լեյտենանտ Տիգրան Պողոսյան և այլք: Կարենը թվարկում է բոլորի անուններն ու, խորը շունչ քաշելով, ասում է, որ այդպիսի հերոս տղաների հետ է ծառայել: Բոլորն էլ զոհվել են 2016թ. ապրիլին: Կարենը  այդ տղաների հետ նկար չունի, քանի որ միշտ լուսանկարչի դերում է եղել:

Պահպանվել են միայն Քյարամի նկարները, որոնք տարածվել են լրատվամիջոցներով, իսկ մյուս տղաների նկարները մնացել են հեռախոսների մեջ ու կռվի օրերին ոչնչացվել:

«Ինչպես սերը տարիք, սոցիալական վիճակ չի հարցնում, այնպես էլ սահմանը, հայրենիքի պաշտպանությունը չի հարցնում՝ ով ես դու: Կարևորը, եթե ունես ոգի, հայրենիքդ սիրում ես, ուրեմն դու կկռվես, ինչ սոցիալական կարգավիճակի մարդ էլ լինես,-նշում է Կարենը և որպես օրինակ նշում Քյարամ Սլոյանին: -Բոլորս էլ գիտեինք, որ Քյարամը ոչ այդքան բարեկեցիկ կյանքով էր ապրում: Հիշում եմ, որ իրար հետ պոստ էինք պահում, ասում էր` զորացրվելուց պիտի տունս սարքեմ, բայց նա կռվեց ու կռվեց անձնվիրաբար, մինչև վերջ»:

Կարենը նշում է, որ նախքան ապրիլյան պատերազմը ծնողների մի մասն ամեն ինչ անում էին, որպեսզի իրենց տղաներին ազատեին բանակից, բայց քառօրյա պատերազմից հետո, հերոս տղաների շնորհիվ շատերի մոտ մտածելակերպ է փոխվել: Հիմա արդեն հետ չեն պահում իրենց տղաներին: Ինքը մի քանիսին ճանաչում է, որ սիրով են բանակ ճանապարհել:

Արդեն նախկին զինվորն ասում է, որ պատերազմական իրավիճակներում դեր են խաղում մարդկային որակները, և կապ չունի, թե ինչ ազգի ներկայացուցիչ ես, հարուստ ես, թե աղքատ: Բայց ասում է, որ Քյարամի սխրագործությունից հետո եզդիների պատիվը բարձրացավ:

«Ես հիմա ավելի հպարտ եմ, եթե մի տեղ հավաքվենք, կարող ա ընկերներիս խնդրեմ, որ ինձ որպես եզդի ներկայացնեն: Հիմա որ ասում եմ եզդի եմ, ասում են՝ հա, Քյարամն էլ էր եզդի: Դա արդեն ինձ հերիք է»,-ասում է Կարենը և հավելում, որ եթե նման իրավիճակներ նորից կրկնվեն, իրենք պատրաստ են պաշտպանել հայրենիքի սահմանները: Նա պատմեց, որ 1990-ականներին իր հայրը ևս մասնակցել է Արցախի ազատագրմանը, կռվել է Օմարի սարերում:

Քառօրյա պատերազմի ժամանակ զոհված տղաները միշտ Կարենի հետ են։ Ասում է` երազում անընդհատ տղաներին է տեսնում, որտեղ բոլորը ողջ են։ «Երանի իմ այդ երազներին, որ բոլորը ողջ են, ժպիտը դեմքներին»,-ասում է Կարենը:

Ամեն առավոտ, երբ աչքերը բացում է, թվում է, թե դիրքերում է, իր հերթափոխի ժամն է: Կարենը նշում է, որ ապրիլյան քառօրյան իր մեջ էլ է շատ բան փոխել: Ասում է, որ ամեն ինչ հիմա կապում է կռվի, պատերազմի հետ: Նույնիսկ հարսանիքի ժամանակ, երբ հրավառության ձայն է լսում, իրեն թվում է, թե կրակում են, ու շուտով հնչելու է «Տագնապ» հրամանը:

«Չեն կարող այդ հիշողությունները չմնալ, մանավանդ` այդքան ընկերներ եմ կորցրել: Տեսեք, դուք իրենց չճանաչելով եք հուզվում, խեղդվում, բա ես ի՞նչ ասեմ, որ ճանաչել եմ: Եթե դուք չեք մոռանում, ես հաստատ չեմ մոռանա»,-ավելացնում է Կարեն Թորոսյանը:

Պատմում է, որ ապրիլի 1-ը սովորական օր էր։ Արթնացել են, զբաղվել իրենց առօրյայով։ Այդ օրը Արմենակ Ուրֆանյանը դիրքերով շրջայց կատարելիս իրեն և մյուսներին հրահանգել է փորել որոշակի հատվածներ, որպեսզի պատրաստ լինեն հարձակման: Կարենը հիշում է, որ այդ օրը Ուրֆանյանի մտքով անցել է, որ հնարավոր է հարձակում լինի:

«Ասացի` պարոն կապիտան, ես չփորեմ, էլի, դեմբել տղա եմ, 2 ամսից զորացրվելու եմ: Ասաց՝ չէ, հենց դու պիտի փորես, որ երկու տարվա ծառայությունդ ջուրը չընկնի: Դա էլ արեցինք որոշ չափով, ու այդ օրը երեկոյան, երբ իմ հանգստի ժամն էր, ականանետեր, ծանր զենքեր, տագնապ ու այդ ամեն ինչը սկսվեց»,-հիշում է Կարենը:

Նա ասում է, որ Արմենակ Ուրֆանյանը գիտեր, որ զոհվելու է, այդ վախը կար. «Անգիտակից մարդը չի վախենում»: Արմենակն իր զինվորներին հրամայել է, որպեսզի կռվի ժամանակ հետ գնան: 3 զինվոր փամփուշտներ են մատակարարել տղաներին, բայց նրանցից Քյարամը հետ չի գնացել, Ուրֆանյանին ասել է, որ եթե մեռնի, ուրեմն նրա հետ է մեռնելու:

«Հիշում եմ, Ուրֆանյանի հետ կապով կապվում էինք, բարկանում էր, ասում էր` մի խանգարեք: Բայց դա մեզ դուխ էր տալիս, արդեն գիտեինք, որ հերոսի հետ ենք կռվում»,-ասում  է Կարենը: Սկզբում նրանց չեն ասել, որ Արմենակ Ուրֆանյանը զոհվել է, զինվորներին ասել են` վիրավոր է: Հետո, երբ տեղեկացրել են զոհվելու մասին, արդեն չեն վախեցել։

«Ոչ թե կռվում էինք կռվելու համար, այլ մուռը հանելու համար: Այդպես էլ արել ենք։ Ճիշտ է, ցավալի է, որ կորցրել եմ նրանց, բայց մյուս կողմից էլ հպարտություն եմ զգում, որ իրենց գիտեմ, ճանաչել եմ: Ուրֆանյանի, Քյարամի հետ պոստեր եմ պահել»,-նշում է Կարեն Թորոսյանը:

Կարենը շատ մտերիմ է եղել Քյարամ Սլոյանի հետ. նրա հետ նույն օրը, նույն մեքենայով են եկել զորամաս: Լավ ծառայության համար միասին երեք անգամ արձակուրդ են գնացել, ունեցել են բանակի գերազանցիկի կրծքանշան, իսկ Քյարամը «Մարտական խաչ» մեդալ է ստացել:

«Պոստեր բարձրանալուց Քյարամն ասում էր՝ Կարեն, որ դիվերսիա սկսվի, կասես՝ մի րոպե սպասեք հեսա Քյարամին քնից հանեմ, թող գա կռվի: Շատ կատակասեր, մաքրասեր տղա էր: Զորամասում կողք-կողքի էինք քնում, ինձ հարազատ մարդ էր դարձել»,-ասում է Կարենը:

Քյարամին բոլոր են սիրել իր նվիրվածության համար, իսկ գումարտակի հրամանատարը Քյարամին դիմել է՝ Քյարամոս և անվանել ոսկի ձեռքեր ունեցող: Կարենը պատմում է, որ Քյարամը պոստը սարքում էր գեղեցիկ մի վայր, ամրացնում էր, կառուցում, շինարարության վարպետ էր:

Հիշում է, որ Քյարամը ճագար շատ է սիրել: Ասել է, որ զորացրվելուց հետո ճագարներ է պահելու ու բազմացնելու, իսկ երբ ամուսնանա, հարսանիքի հիշարժան պահերը լուսանկարելու է Կարենը:

Կարենն անմիջապես անցում է կատարում Արցախի հերոս Ռոբերտ Աբաջյանին: Ասում է, որ նրան ևս մի քանի ամիս էր մնացել զորացրվելու: Հիշում է, որ Ռոբերտը բարի նախանձով էր նայում զորացրվողներին, իսկ ում զորացրվելու ժամկետը մոտ էր, խորհուրդ էր տալիս լավ ծառայել և պատվով զորացրվել:

«Նա իր տեղը լավ գիտեր՝ մեծի հետ մեծ էր, փոքրի հետ` փոքր: Բարի ժպիտ ուներ, շատ լավ տղա էր, լավ ծառայող էր մեր Կյաժը»,-ասում է Կարեն Թորոսյանը:

Նույնը պատմում է նաև արարատցի Անդրանիկ Զոհրաբյանի մասին: Նա ֆուտբոլի սիրահար է եղել, Հենրիխ Մխիթարյանի երկրպագուներից: «Ասում էր` պիտի լավ ֆուտբոլիստ դառնամ, դու էլ գաս ինձ բալետ անես: Ես էլ ներվերն ուտում էի, ասում էի` դեմքիս վրա լրիվ քո անունն եմ գրելու, Հայաստանի դրոշը կպցնելու եմ, գամ քեզ բալետ անեմ»,-ասում է Կարեն Թորոսյանը:

Կարենը չի մոռացել նաև 5-րդ վաշտի դասակի հրամանատար, լեյտենանտ Տիգրան Պողոսյանին, ով զոհվել է 2016թ. ապրիլի 25-ին՝ 82մմ ականանետից: Տիգրանն արթիկցի էր, նախկինում եղել է Կարենի դասակի հրամանատարը:

«Շատ հասարակ տղա էր, որ առաջին անգամ նրան տեսա, մտածեցի` զինվոր է: Հարցրեցի՝ ախպերս, ստեղ աֆիցերները ոնց են ծառայում: Ծիծաղեց: Իմանալով, որ իր վաշտի մասին եմ հետաքրքրվում, ասաց՝ ապ ջան, դե հենա, կարգին աֆիցեր է քեզ ընկել: Ձեռքը երկարացրեց ու ասաց` ես եմ քո դասակի հրամանատարը ու հրավիրեց սուրճ խմելու: Տիգրանը սև ու քաղցր սուրճի սիրահար էր, տոննաներով սուրճ էր խմում»,-պատմում է Կարեն Թորոսյանը։