Երանուհի Սողոյան

Սենյակի խավարը ցրող լամպի աղոտ լույսի ցոլքերը սահում են պատերի վրայով՝ փորձելով ջնջել երազի ու իրականի սահմանագիծը երկու էակների միջեւ: Ամեն գիշեր՝ հատելով երազների սորուն սահմանը, նրանք հանդիպում են այս սենյակում՝ միմյանց դիպչելու չգրված արգելքով՝ իրական կյանքում երբեւէ միմյանց գտնելու անհասանելի երազանքով:

«Երկնագույն շան աչքեր»՝ հորինվածք, թե կախարդական նշանաբառ, որով իրական կյանքում զարդարված են ոչ երազային քաղաքի փողոցներն ու պատերը: Հորինվածք, որ պիտի օգներ սիրող սրտերին արթմնի հանդիպել ու ճանաչել միմյանց: Ամեն գիշեր գլուխը բարձին դնելով ու ընկղմվելով երազների կախարդական աշխարհը` արդեն երեք տարի նրանք հանդիպում են այս սենյակում, իրե՛նց սենյակում, որտեղ ամեն ինչ՝ կահավորանքը, պատերը, անգամ տիրող սառնությունն իրենցն է՝ երազների գրված օրենքով:

«Նա դուրս եկավ լամպի լուսավոր օղակից ու կրկնեց.

- Երկնագույն շան աչքերը: Ես գրել եմ դա ամենուրեք:

Նա շրջվեց ու քայլեց զարդասեղանի ուղղությամբ: Հայելու մեծ լուսնի մեջ հայտնվեց նրա դեմքը. դեմքի անդրադարձումը, տեսողական պատկերը, կրկնակը, որը պատրաստ էր լուծվել լամպի թրթռացող լույսի մեջ: Սառած մոխրի գույնի աչքերը տխուր նայեցին ինձ ու խոնարհվեցին, նա բացեց շպարի սադափե տուփն ու վրձինով կպավ քթին ու ճակատին:

- Ես այնքան եմ վախենում,- ասաց նա,- որ այս սենյակը մեկ ուրիշին էլ երազում կերևա, ու նա այստեղ ամեն ինչ կխառնի»:

                                                                                             (Գաբրիել Գ. Մարկես, 1950թ.)

Ջեմմա Ադամյան

Կնոջ դալուկ դեմքը երիզող տխրության ու հուսահատության հետ միախառնված սպասման զգացողությունը ստիպում է հավատալ, որ, այո՛, մի օր, օրերից մի օր իր դիմաց նստած տղամարդը կարթնանա ու կհիշի այդ բառերը, որ հենց ինքն է հորինել՝ «Երկնագույն շան աչքեր»:

«- Վաղը մենք անպայման կճանաչենք իրար,- ասացի ես,- ես կփնտրեմ կնոջն, ով «Երկնագույն շան աչքերն» է գրում պատերի վրա:

Նա տխուր ժպտաց ու ձեռքերը դրեց լամպի սառող կափարիչի վրա.

- Դու ցերեկը ոչինչ չես հիշում:

Նրա տխուր ուրվագիծն արդեն սկսել էր հալվել աղջամուղջի լույսի մեջ:

-Դու զարմանալի մարդ ես,- ասաց նա,- դու երազներդ երբեք չես հիշում:»

                                                                                             (Գաբրիել Գ. Մարկես, 1950թ.)

Գյումրու դրամատիկական թատրոնի «Մհեր Մկրտչյան» փոքր բեմում Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի «Երկնագույն շան աչքեր» պատմվածքի բեմական տարբերակն է: 2013թ-ին թատերական ինստիտուտի Գյումրու մասնաճյուղի 3-րդ կուրսի ուսանող Արսեն Միքայելյանի համարձակ փորձերից մեկն այս ստեղծագործությունը պիեսի վերածելն ու բեմադրելն էր, որ ներկայացվեց «Դուետ» փառատոնի շրջանակներում, գեղարվեստի ակադեմիայի փոքր բեմում: 4 տարի անց, դրամատիկական թատրոնի երիտասարդ ռեժիսորներից Ռաֆայել Ասատրյանը որոշեց կրկին անդրադառնալ Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի ստեղծագործությանը՝ հանդիսատեսին ներկայացնելով պատմության ավարտն իր տարբերակով:

Ռաֆայել Ասատրյան

«Կարելի է ասել Մարկես-Արսեն-Ռաֆայել եռամիասնության արդյունքն ենք բեմ բարձրացրել: Երաժշտական ձեւավորումը եւս Արսենին է, զգեստները՝ Լուսինե Խաչատրյանինը: Դեկորները հասցված են մինիմումի՝ սեւ պատեր ու սպիտակ կավիճ: Փոքրիկ այս բեմում ոչինչ չպիտի խանգարի հանդիսատեսին` վայելելու դերասանական խաղից ծնված զգացմունքները,- ռեժիսորը ժպտում է,- այս սերունդը պիտի երազի, ես վստահ եմ, իրենք ունեն պակասը նման ներկայացումների, նրանց պետք է տալ դա ու իրենք էլ պիտի վստահ լինեն, որ սերը, իրական զգացմունքները, հանուն սիրո արվող քայլերն արդարացված են»:

Մարկեսյան տարբերակում ավարտը հերթական լուսաբացն է, երբ աղջամուղջում սկսում են հալվել ստվերները: Նրանք հանդիպում են ամեն գիշեր՝ մնալով մշտապես ափաչափ տարածության վրա, ցանկանալով եւ միաժամանակ հրաժարվելով դիպչել միմյանց՝ վախենալով, որ հանկարծակի արթնացումը կհանգեցնի վերջնական մոռացման: Ռաֆայել Ասատրյան ռեժիսորի մոտ լուծումը միավորումն է՝ զգացմունքների, մարմնի, համբույրի ու գրկախառնության պոռթկումով: Կյանքում եւս գալիս է մի պահ, երբ ամեն մի պայմանականություն կողքի է դրվում հանուն երկու էակների միաձուլման:

Մարկեսի «Երկնագույն շան աչքերը» աճեմյանական փոքր բեմում ներկայացնում են Ղարիբյան Սարգիս-Ադամյան Ջեմմա եւ Մխոյան Մանե-Գալստյան Սամվել զույգերը: Նրանք խաղում են նույն ներկայացումը: Նույնն է պատմությունը, նույնն է ասելիքը, սակայն մատուցման եղանակը, որ տարբեր է դերասանական զույգերի մոտ, հանդիսատեսի մոտ տպավորություն է ստեղծում, թե ինքը բոլորովին այլ ներկայացման մասնակից է: Սարգիս-Ջեմմա առավել հասուն պատմությանը հակադրվում է Մանե-Սամվել զույգի «ռոմեո-ջուլետյան» տրամադրությունը:

Սարգիս Ղարիբյան

«Երկու զույգերի խաղում էլ կա «բնավորություն» եւ դա հանդիսատեսն անպայման կզգա: Մենք այնպես ենք արել, որ ցանկության դեպքում ձեւավորված զույգերը կարող են խառնվել եւ արդյունքում ունենում ենք ոչ թե իրարից տարբեր երկու, այլ, կարելի է ասել, նույն ներկայացման մատուցման 4 տարբերակ: Սա եւս էքսպերիմենտ է, որ փոքր բեմում անելու հնարավորությունը տրվել է մեզ»,- ասում է Ռաֆայել Ասատրյանը: Դերասաններն էլ իրենց հերթին են խոստովանում, որ ի տարբերություն աճեմյանական մեծ բեմի, այս փոքր դահլիճում, որտեղ ընդամենը 81 հանդիսատես է տեղավորվում, խաղալը դերասանի համար փորձություն է: «Հանդիսատեսը տեսնում է, զգում է, շնչում է քեզ հետ, ապրում ու տենչում է քեզ հետ ու դու պիտի տաս առավելագույնը»,- ասում է Սարգիս Ղարիբյանը:

«- Ես միշտ ցանկացել եմ լսել, ինչպես է բաբախում քո սիրտը:

- Եթե մենք հանդիպենք իրականում, դու կկարողանաս ականջդ դնել կրծքիս ու լսել:

- Եթե հանդիպենք իրականում...

Նա ձեռքերը դրեց ապակե կափարիչին ու մրմնջաց.

- «Երկնագույն շան աչքերը»:

                                                                                             (Գաբրիել Գ. Մարկես, 1950թ.)