Լևոն Աֆդոյանը 1992 թվականից աշխատում է ԱՄՆ կոնգրեսի գրադարանի Միջին Արևելքի հայ-վրացական բաժնում` որպես գլխավոր մասնագետ-աշխատակից: Ծնվել է ԱՄՆ-ում: «Հայ եմ կիսով չափ, հայ-ամերիկացի եմ: Ես չեմ կարող օգնել հայերին, եթե լավ ամերիկացի չլինեմ: Նրանք վստահում են ինձ, քանի որ ես ճշմարտությունն եմ ասում և գիտեն, որ չեմ ստի իրենց: Միայն «կեցցե Հայաստան» ասելով անհնար է առաջ գնալ: Նախ և առաջ ես պատմաբան եմ, գուցե ես հայկական ձևով չեմ աշխատում, բայց երբ ես խոսում եմ, վստահության աստիճանն ավելի մեծ է»,- ասում է նա: 

Լևոն Աֆդոյանը գիտական 4 աստիճան ունի: Կոլումբիայի համալսարանում ստացել է պատմության, արվեստի և փիլիսոփայության մագիստրոսի աստիճան: Դոկտորի աստիճանը ստացել է հնագույն պատմության և հայոց պատմության բնագավառներում` Նինա Գարսոյանի ղեկավարությամբ: Մեկ տարի` 1972 թվականին ապրել է Հայաստանում, իր դոկտորականի համար Մատենադարանում հետազոտություն է իրականացրել և դրանից հետո մի քանի անգամ այցելել է Հայաստան: Լևոն Աֆդոյանը օգոստոսին մտադիր է նորից այցելել Հայաստան, հույս ունի, որ այս անգամ կկարողանա այցելել Սանահին, Հաղպատ և այլ տեսարժան վայրեր, որոնց մասին շատ է կարդացել, բայց չի տեսել: 

«Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ: Հայկական գրական ավանդույթը կոնգրեսի գրադարանում»: Այս խորագրի ներքո ապրիլի 19-ից ԱՄՆ կոնգրեսի գրադարանում կցուցադրվեն հայերին վերաբերող այն նմուշները, որոնք ի պահ են տրված կոնգրեսի գրադարանում: Ցուցահանդեսը տևելու է 5 ամիս: Պատրաստ է նաև ցուցահանդեսի առթիվ պատրաստած կատալոգը: 

Ցուցահանդեսի և գրադարանի հայկական նմուշների վերաբերյալ զրուցեցինք Լևոն Աֆդոյանի հետ: 

Հայկական ի՞նչ նմուշներ կան կոնգրեսի գրադարանում: 

Ես կոնկրետ հայկական նմուշների համար եմ պատասխանատու, չնայած ես նաև խորհուրդ եմ տալիս ոչ հայկական նմուշները: Սկսենք հայկականներից: Ունենք Օսմանյան Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի փաստաթղթերը, Ռուբեն Մամուլյանի փաստաթղթեր, ունենք հայկական ֆիլմեր, հայկական երաժշտություն: Ունենք ընդհանուր 20 ընթերցասրահ, որտեղ տարբեր հայկական նմուշներ կան, աշխարհագրության ընթերցասրահում ունենք քարտեզներ, օրինակ` 1920 թվականի Երևանի քարտեզը, որը ես գնել էի իմ ընթերցասրահի համար, բայց այն իմ ընթերցասրահում չէ, այլ տեղափոխվել է աշխարհագրության ընթերցասրահ: Իմ ընթերցասրահում կան տարբեր վայրերում հայերենով հրատարակված նյութեր, որոնք վերաբերում են կրոնին, պատմությանը, գիտությանը, արվեստին և փիլիսոփայությանը: Մենք ունենք մոտ 35 մատենագրեր, ունենք Աստվածաշունչ, կրոնական գրքեր և ոչ կրոնական գրքեր, օրինակ` թե ինչպես կարելի է ընթերցել ձեռքի դաստակը: Դավիթ Ադամյանի 13 հատորներն ունենք: Դ. Ադամյանը անցել է Ցեղասպանության միջով, հետո դարձել է Թուրքիայի Փեհեսնի քաղաքի քաղաքապետը, որից հետո արտագաղթել է Միացյալ Նահանգներ, և բոլոր ձեռագրերը ցույց են տալիս այդ պատմությունը, թե ինչպես է ինքը հայ ծնվել, անցել Ցեղասպանության միջով և ներգաղթել Միացյալ Նահանգներ և նկարագրել նաև ամերիկացման ուղին: Մեր հավաքածուն շարունակվում է մինչև 19-րդ դարը, շատ տարօրինակ և հետաքրքիր գրքեր ունենք, օրինակ` 1859 թվականին Փարիզում տպագրված Թադյանի բամբակագործության մասին գիրքը, ով իր ներածության մեջ գրել է, որ անգլերենից է թարգմանել այդ գիրքը հայերեն, քանի որ բոլորը գիտեն, որ ամերիկացիները ամենալավն են բամբակագործության մեջ, և նա ցանկանում էր այդ տեղեկատվությունը փոխանցել Թուրքիայում ապրող հայերին, որպեսզի այնտեղ բամբակագործությունը զարգանար և որակը բարձրանար: 

Քանի՞ հայկական նմուշ ունեք: 

Ընդհանուր 45 հազար նմուշ կա: 16 300 անուն` հայերենով ունենք: Մենք ունենք թերթերի հավաքածու, ճարտարապետության հավաքածու և այլն: 7000 նմուշից հիմա դարձել է 45 հազար: Եթե ավելացնեմ անգլերենով, ռուսերենով, հունարենով, այսինքն` ամեն ինչ Հայաստանի մասին` շատ են: 

Ինչպե՞ս եք ներակայցնում այդ նմուշները` մշտական ցուցահանդեսներով, թե տեղում այցելուներ եք ունենում: 

Մենք շատ այցելուներ չենք ունենում:  Ապրիլից հոկտեմբեր Վաշինգտոն մեծ թվով տուրիստներ են գալիս, դա կարծես տուրիստական սեզոն լինի, և շատերը գալիս են նաև մեր սրահը: 

Կա՞ն օգտվողներ հայկական բաժնից: 

Շատ քիչ: Շատ դժվար և թանկ է Վաշինգտոն գալը և ապրելը: Ավելի շատ մարդիկ գրում են ինձ գրքերի համար, քան գալիս են: Եվ ավելի շատ հեռահար կարգով են հարցնում, որը իմ դուրն այնքան էլ չի գալիս, քանի որ մենք շատ լավ նմուշներ ունենք, որոնցից կարող էին օգտվել: Հայաստանից, Իսրայելից, Ֆրանսիայից էլ հետաքրքրվողներ կան: Տուրիստ-այցելուներ ավելի շատ են գալիս: 

Ո՞րն է կոնգրեսի գրադարանի հայկական բաժնի առաջնային նպատակը` հայկական մշակույթը ցույց տալը, թե՞ գիտական աջակցություն ցուցաբերելը: 

Առաջինը` կոնգրեսի գրադարանը մարդկանց կարիքների համար է, երկրորդ դեպքում` գիտական աշխատողների համար: Հետազոտական գրադարան ենք:

Համագործակցո՞ւմ եք հայաստանյան գրադարանների հետ: Գրքեր ստանո՞ւմ եք այնտեղից: 

Այո, շատ: Մենք 14 գործընկերներ ունենք, ես միշտ կապի մեջ եմ իմ գործընկերների հետ: Հայաստանում գրադարանները շատ լավն են: Գրքերը մենք գնում ենք և փոխանակում: 

Նախատեսված ցուցահանդեսով ի՞նչ եք ուզում ասել կամ ցույց տալ, որը դեռ չեք արել: 

Նմուշները ցույց են տալիս հայերի մշակույթը, գրական մշակույթը և հայկական գրական ավանդույթը կոնգրեսի գրադարանում: Ցուցահանդեսի վերնագիրը «Ճանաչել զիմաստութիւն և զխրատ» է: Փորձում ենք ցույց տալ հայերի մշակութային, գրական ավանդույթները: Ուզում ենք ցույց տալ, որ նրանք միայն առաջին քրիստոնյա ազգը չեն, կամ հայը այն ազգությունը չէ, որ Ցեղասպանություն է ապրել, այլ հարուստ մշակութային ավանդույթներ ունի, որը պահպանվում է մինչ օրս: 19-րդ դարից հետո մենք ունենք 1959 թվականի տպագրության Թումանյանի «Անուշ» պոեմը, 1955-ի` Տիգրանյանի «Անուշ» օպերայի երաժշտական գիրքը, Գոհար Գասպարյանի կատարմամբ հավաքածու, և մարդիկ կարող են նույնիսկ «Ամպի տակից»-ը լսել: Մենք նաև փոքր պատմություն ենք պատմում դրանով, և մենք վերջացնում ենք ցուցադրությունը Այվազովսկու կտավներով:   

Ուզում ենք ցույց տալ, որ մենք ունենք հնագույն մշակույթ, որը տակավին գոյատևում է, դա մահացած մշակույթ չէ, այլ շատ հին մշակույթ է, և անկախ ամեն ինչից դեռ պահպանվում է: Ես երբեք չեմ խոսել Ցեղասպանության և մեր մասին` որպես զոհերի, ես խոսում եմ մեր մասին որպես Ցեղասպանությունը վերապրածների: Ամենավատ բանը, որ դու կարող ես քո երեխային ասել, որ մենք շատ ենք տառապել, և նա մեծանալիս մշտապես զոհ լինելու զգացողություն կունենա: Դրա համար ես չեմ ասում` Աստված իմ, ինչքան ենք տառապել, այլ ասում եմ` Աստված իմ, մենք որքան ուժեղ ենք եղել, որ վերապրել ենք ու գոյատևել: Մարդիկ հոգնել են «ցեղասպանություն» բառից, ես էլ եմ հոգնել, բայց ես հնագույն պատմության մասնագետ են և հետաքրքրված եմ, որ ցեղասպանությունը ճանաչվի:

Այս ցուցահանդեսն ավելի կարևոր է, քան որևէ ելույթ, որովհետև եթե որևէ մեկը տեսնում է այդ ամենը, նրա մոտ տպավորվում է: Մեր համար նաև կարևոր է ցույց տալ, որ կոնգրեսի գրադարանում նման բաժին կա: Սա մեծագույն գրադարաններից է, որտեղ հայկական հավաքածու կա:

Բացի Ձեզանից` հայկական նմուշների հետ աշխատող այլ մասնագետներ կա՞ն: 

Մեկ մարդու համար բավական շատ աշխատանք կա այստեղ: Ունենք քարտագրացուցակագիր: Երբ ես թոշակի գնամ, հնարավոր է, ինձ փոխարինող չլինի, բյուջեն շատ փոքր է, և ամեն տարի կրճատում են: Երբ ես սկսեցի աշխատել կոնգրեսի գրադարանում 5200 աշխատող կար, հիմա` 3200: Ես չեմ կարծում, որ հետևորդ կարող եմ ունենալ, դա ինձնից կախված չէ: Միջին արևելքի բաժինը չի փակվի, գրքերը միշտ կլինեն, բայց չգիտեմ, թե ով պիտի հավաքի հայկական նմուշները, նա պետք է նաև հայերեն իմանա: 

Վաշինգտոն-Երևան