Ծնվել է 1946-ին: Արվեստի պատմության մագիստրոս (Մոսկվայի համալսարան), պրոֆեսոր, արվեստագիտության դոկտոր: Ռուսաստանի մշակութաբանական հետազոտությունների ինստիտուտի տնօրենն է, արվեստի պատմության, կինոյի եւ մշակութային քաղաքականության հարցերի վերաբերյալ շուրջ 14 գրքի եւ առավել քան 300 հոդվածի հեղինակ, կինոփառատոների, կինոյի եւ արվեստի վերաբերյալ հեռուստածրագրերի կազմակերպիչ: Նախկինում եղել է Ռուսաստանի պետկինոարխիվի գիտաշխատող, Պետկինոյի նախագահի օգնական, կինոյի պատմության եւ մշակութաբանության դասախոս Կինոինստիտուտում (ՎԳԻԿ), Բարձրագույն ռեժիսորական դասընթացներում եւ Մոսկվայի եվրոպական մշակույթի ինստիտուտում: Մոսկովյան կինոփառատոնի ծրագրերի տնօրենն է: 2001 թ.-ից «Культура» հեռուստաալիքում վարում է «Культ кино» հեղինակային հաղորդաշարը:

 

Կիրիլ Ռազլոգովի հետ մոտ մեկ ժամանոց մեր զրույցը կայացավ «Մոսկվա» կինոթատրոնի տարածքում, խոսեցինք մշակույթից, քաղաքականությունից ու ամենակարևորը` կինոյից: Զրույցի առավել հետաքրքիր մասը ներկայացնում ենք ընթերցողի ուշադրությանը:

 

 

Հաղորդակցման մշակույթի զարգացման պրոցեսում առանձնացնում ենք հետևյալ փուլերը. առաջինը անմիջական շփումն է, ինչպես հիմա ես ու դու ենք շփվում, հետո տեխնիկայի զարգացման արդյունքում հայտնվում է գրավոր տեքստը, իսկ տպագրական մեքենայի հայտնվելուց հետո` նաև գրքային մշակույթը: Գրավոր տեքստի տարածման ժամանակ հաղորդակցման այդ ձևի դեմ սկսվեցին առաջին անհամաձայնությունները, պայքարողներից ամենահայտնին Սոկրատն էր: Նա  կարծում էր, որ գրավոր տեքստը խանգարում է մարդու ֆունդամենտալ ունակությունների զարգացմանը, ու ես նրա հետ համակարծիք եմ,  որովհետև իսկապես գրավոր տեքստը խանգարում է, օրինակ, հիշողության, բանավոր խոսքի զարգացմանը և այլն, բայց նույնիսկ այս պարագայում գրավոր խոսքի զարգացումը նախ մարդուն հնարավորություն էր տալիս հաղորդակցվել ժամանակի ու տարածության հեռավորության մեջ, ինչը ֆունդամենտալ նշանակություն ունեցավ ամբողջ մշակույթի հետագա զարգացման համար: Երկար դարեր մշակույթը շարունակում էր մնալ տեքստային, իսկ մարդու զարգացման աստիճանը պայմանավորվում էր գրաճանաչությամբ: Այս իրավիճակը հիմնականում կայուն էր մինչև 19-րդ դար, իսկ սրան զուգահեռ զարգացող կոմունիկացիայի մյուս միջոցներն էին վիզուալ արվեստը, արվեստի ճյուղեր, որոնք չէին ենթադրում ոչ խոսք, ոչ պատկեր, օրինակ՝ երաժշտությունը, իսկ սրան հաջորդած տրամաբանական մյուս փուլը էկրանային մշակույթն է, որի բաղկացուցիչ մասն է շարժապատկերային արվեստը՝ կինոն: 

 

Կարևոր է այն հանգամանքը, որ գրքային մշակույթը չոչնչացրեց անմիջական կոմունիկացիան, նույն կերպ էկրանային մշակույթը չի ոչնչացրել ո´չ անմիջական կոմունիկացիան, ո´չ գրքային մշակույթը, այլ ընդհանուր կոմունիկացիոն դաշտում յուրաքանչյուրը զբաղեցրել է իրեն հատուկ տեղ, ու լինելով սկզբունքորեն տարբեր` սրանցից ոչ մեկը չի կարող հավակնել զբաղեցնել մյուսի տեղը: Օրինակ՝ կինոյում մենք էկրանից ականատես ենք լինում հենց մարդկանց անմիջական շփմանը՝ ի տարբերություն գրքայինի: Մյուս կողմից` ո´չ գրքային մշակույթը, ո´չ էկրանայինը չեն կարող փոխարինել անմիջական շփմանը, որովհետև նրանք չեն կարող արտահայտել մարդկային այն զգացողությունները, որոնք գոյություն ունեն իրական կյանքում, նկատի ունեմ համի, հոտի, մարմնական շփման և այլն: Այսօր էկրանային մշակույթը ոչ թե գրքայինի տարածքն է զբաղեցնում, այլ փորձում է դառնալ գրավոր մշակույթի նոր տարածք, փոխվում է կրիչը, բայց գրավոր տեքստը ոչ միայն չի կորչում, չի սահմանափակվում, այլ տրանսֆորմացվում է նոր ձևերի, համալրվում է նոր տեսակներով, շփումը անմիջականից անցում է կատարում տեքստայինի: Տեքստը դառնում է մարդկանց շփման գլխավոր միջոցը: Մենք այսօր ավելի հաճախ միմյանց գրում ենք կարճ հաղորդագրություններ, երկար ժամեր շփվում սոցիալական ցանցերում, հնարավորություն ունենք գրառել-կարդալ մեր մտքերը և այլն, ինչը ավելի, քան պատմական որևէ փուլում, մարդկանց փոխհարաբերությունների կենտրոնը դարձնում է գրավոր տեքստը: Շատ է խոսվում, որ էկրանային մշակույթի հայտնվելուց հետո կորել է մարդկանց հետաքրքրությունն, օրինակ, գրականության հանդեպ, դա այնքան էլ օբյեկտիվ չէ, այլ խոսք է, եթե փաստենք, որ նվազում է գրքի դերը՝ որպես կրիչ:

 

Օրինակ՝ եթե փորձենք համեմատել, թե քանի մարդ էր գրքային տարբերակով կարդացել համաշխարհային գրականության էկրանավորված նմուշները ու քանի մարդ է էկրանավորումից հետո դրանք նայել, մենք կտեսնենք, որ հետաքրքրությունը գրական այդ ստեղծագործությունների հանդեպ չի նվազել ու դեռ ավելին, այն է'լ ավելի է տարածվել էկրանի շնորհիվ: Խնդիրը ոչ թե գրականությունն է, այլ ՝ ձևը:

 

 

Արվեստի ու եկեղեցու միջև կապը առավել ցայտուն դարձավ հատկապես միջնադարում ու դրան հաջորդող մի քանի փուլերում: Միջնադարում անգամ եկեղեցական մշակույթն ու արվեստը մասամբ նույնացան, հետո նոր ժամանակներում, երբ արվեստը դարձավ աշխարհիկ, արվեստի ու եկեղեցու կապը նվազեց, բայց չվերացավ, որովհետև եթե արվեստի շատ ճյուղեր  աշխարհիկ կյանքին էին կապված, ապա կային նաև ճյուղեր, որոնք կապված մնացին եկեղեցուն: Ինչ վերաբերում է եկեղեցուն որպես ինստիտուտ, կարծում եմ` այս կտրվածքով նրա կողմից մրցանակի սահմանումը տրամաբանական է: Օրինակ՝ ինչպես ինչ-որ դպրոցական միություններ կարող են մրցանակ սահմանել լավագույն մանկական ֆիլմի համար, վետերանների ինչ-որ միություն կարող է մրցանակ սահմանել լավագույն պատերազմական ֆիլմի համար, եկեղեցին էլ իր կոմպետենցիայի սահմաններում կարող է մրցանակ սահմանել որևէ ֆիլմի համար, որում բարձրացված հարցերը, արժեհամակարգը, աշխարհայացքը համապատասխանում է այն ուսմունքին, ինչը դավանում ու քարոզում է եկեղեցին, բայց սա հարցի մի կողմն է: Մյուս կողմից` գիտենք, որ եկեղեցին արգելում է առհասարակ այն ֆիլմերը, որոնք չեն համապատասխանում եկեղեցական ուսմունքին, համաշխարհային մասշտաբով տեղյակ ենք դեպքերի, երբ եկեղեցին ինչ-ինչ պատճառներով արգելել է որոշ ֆիլմերի ցուցադրությունը տվյալ երկրում և այլն: Եթե հարցին նայենք այս տեսանկյունից, ես ավելի դրական եմ գնահատում եկեղեցու կողմից մրցանակներ սահմանելը, քան որոշ ֆիլմերի ու արվեստի այլ գործերի վրա  վրա արգելքներ դնելու փորձեր անելը:

 

 

Այստեղ կան մի քանի ասպեկտներ. ազգային կինոյի զարգացման համար նախ պետք է պետության կողմից համապատասխան որոշման առկայություն, երբ պետությունը ինչ-որ ֆիլմի ծրագրի իրականացման համար գումար է տրամադրում` գիտակցելով, որ այն հնարավոր է ետ չվերադարձվի, որովհետև ֆիլմի հաջողությունը նախապես անհայտ է. պետությունը կամ գնում է ռիսկի, կամ՝ ոչ. սա երկար պրոցեսի միայն առաջին փուլն է, մինչև ստեղծվում են ամուր հիմքեր ու սկսում նկարվել ֆիլմեր, որոնք դուրս են գալիս միջազգային կինոշուկա և գումար բերում: Օրինակ՝ Շվեդիայում նման ֆիլմեր են Բերգմանի ֆիլմերը. Շվեդիայի իշխանությունները տարեկան գումար են տրամադրում հիսուն խաղարկային ֆիլմերի արտադրության համար, իհարկե, այդ ֆիլմերը երբեք գումար չեն բերում, բայց դրանց փոխարեն մեծ շրջանառություն են ունենում Բերգմանի ֆիլմերը, որովհետև դրանք ունեն  իշխանություն, ինչ-որ տեղ արդեն բրենդային են, ունեն վարկանիշ, հեղինակություն ու ճանաչելի նշանների տիրույթում են, վաճառվում են միշտ՝ չնայած դրանցում շատ մեծ գումարներ չեն ներդրվում: Տեսականորեն նման զարգացում հնարավոր է նաև Հայաստանում: Ես չգիտեմ` շրջանառություն ունե՞ն, օրինակ, Հարություն Խաչատրյանի ֆիլմերը, թե ոչ, բայց գիտեմ, որ դրանք որակով են ու շատ թանկ չեն, որովհետև հիմնականում կիսադոկումենտալ ֆիլմեր են: Շատ կուզեի, որ ամեն պարագայում որոշիչը փողը չլիներ, որովհետև արվեստը, ի վերջո, վաճառվելու համար չի ստեղծվում: Այսօր շատ կարևոր է մտածել համատեղ արտադրության ֆիլմեր նկարելու մշակույթի զարգացման կամ ձևավորման մասին, այսօր եվրոպական ֆիլմերի 80%-ը  ստեղծվում է համատեղ, ու ընդամենը 10-15%  ֆիլմերն են, որ ստեղծվում են մեկ առանձնին պետության ջանքերով, դրանք էլ այնպիսի պետություններ են, ինչպիսիք են Ֆրանսիան, Գերմանիան և այլն:

 

 

Ում հետաքրքիր են սոցիալական խնդիրները, թող սոցիալական թեմաներով ֆիլմեր ստեղծի, ում՝ քաղաքականությունը, թող քաղաքական կոնտեքստով ֆիլմեր նկարի, ում հետաքրքիր են, օրինակ, մարդկային, անձնական հարաբերությունները, ներընտանեկան կոնֆլիկտները, թող դրանց մասին ֆիլմեր ստեղծի: Ի դեպ, վերջիններս պակաս կարևոր չեն, քան քաղաքական հարցերը: Արվեստագետը մարդ է, մարդն ունի տարբեր հետաքրքրություններ, ու եթե երկրում որևէ պրոցես է ընթանում, ապա դրան մասնակցել-չմասնակցելը կարող է որոշվել ունեցած հետաքրքրություններով ու այդքանը միայն: Այստեղ արվեստագետի կյանքի ու մահվան հարց դնելը անիմաստ է:

 

Ես համաձայն չեմ Ձեր հարցադրմանը ու չեմ կարծում, որ երիտասարդների քաղաքական կամ քաղաքացիական ակտիվությունը կարող է կամ պետք է խանգարի նրանց, որ նաև մասնակցեն փառատոնին կամ հակառակը` փառատոնին մասնակցող կամ ֆիլմ նկարող երիտասարդին չի կարող փառատոնը խանգարել մասնակցելու իր քաղաքական պայքարին:

 

Մյուս ասպեկտով քաղաքականությունը ֆիլմերում միշտ էլ եղել է ու կլինի, այստեղ խնդիրն այն է, թե մարդիկ, ովքեր գումար են տալիս ռեժիսորին ֆիլմ նկարելու համար, որքանով կհամաձայնեն գումար տրամադրել` նկարելու համար իրենց իսկ կողմից իրականացվող քաղաքականությունը քննադատող որևէ ֆիլմ: Կինոն, ի տարբերություն արվեստի մյուս ճյուղերի, ավելի մեծ կախվածություն ունի ֆինանսավորող կառույցներից:

 

 

Կարծում եմ` այս հարցում մենք միշտ չափազանցնում ենք. ի՞նչ եք կարծում, փառատոնի բյուջեն որքա՞ն է: Օրինակ՝ եթե ես փորձեմ հիմա գնահատել ձեր փառատոնի բյուջեն, ստացվում է այսպես. նախ բյուջեն կազմվում է տարբեր աղբյուրներից, ֆինանսական օժանդակություն են ցույց տալիս նաև տարբեր տարածաշրջանային կառույցներ, ու միջոցների միայն մի մասն է տրամադրվում ձեր պետական բյուջեից:

 

 

Փառատոնի ֆունկցիաներից մեկը արվեստի զարգացման ստիմուլյացիան է: Նշեմ, որ մոսկովյան փառատոնի ժամանակ Ռուսաստանում այս նույն դիսկուրսներն էին: Կան  փառատոներ, որոնք ներփակվում են իրենք իրենց մեջ, ամեն ինչ սկսվում է ու ավարտվում հենց փառատոնի առաջին ու վերջին օրերով, բայց որքան ես գիտեմ, այս փառատոնը բավական բաց է, կապերը, որ ստեղծվում են, հետագա ընթացք են ունենում, աշխատում է «Ռեժիսորներ առանց սահմանների» նախագիծը, օրինակ՝ մեր մոսկովյան կինոփառատոնը բյուջեից ստանում է 3 միլիոն դոլար, որը առհասարակ այդ չափերի կինոփառատոնի համար շատ քիչ է. ես ենթադրում եմ, որ ձեր փառատոնի բյուջեն ընդհանուր վերցրած մեկ միլիոնից քիչ է, ու սա հավաքվում է ոչ միայն պետական բյուջեից, այլ տարբեր ֆոնդերից, իսկ դա մեկ դեբյուտային ֆիլմի արժեք է: Ի՞նչ եք կարծում, արժե՞ մեկ դեբյուտային ֆիլմ նկարելու համար հրաժարվել յոթօրյա փառատոնից, համաշխարհային փառատոներից բերված ֆիլմեր դիտելու հնարավորությունից, կապերի ամրապնդումից ու տարբեր մշակույթների հետ շփվելու հնարավորություններից:

 

Հոգեբանական տեսանկյունից Դուք ճիշտ եք, կարելի է ասել, թե մի անցկացրեք փառատոն, ինձ տվեք այդ գումարը, ու ես կնկարեմ լավ ֆիլմ, բայց կունենա ֆիլմը հաջողություն, ինչ կստեղծվի արդյունքում՝ մեծ հարց է:

 

 

Ես կարծում եմ, որ հենց բուն դիմումը մտավորականության կողմից վերահսկիչ մարմին ստեղծելու մասին հակադրվում է մտավորականության հիմնական ֆունկցիաներից մեկին, որը նպաստելն է սահմանների ընդլայնմանը, սահմանափակումների նվազեցմանը և այլն: Եթե, օրինակ, նկարիչները սկսեն կողմ խոսել գրաքննության հաստատմանը, այ դա կլինի անբնական, նրանք պիտի պայքարեն չինովնիկների դեմ ու ստիպեն վերացնել ցանկացած տիպի գրաքննություն արվեստի որևէ ճյուղի վրա: Ես չեմ պատկերացնում իրեն ինտելիգենտ, արվեստագետ համարող որևէ մեկի, որ կառաջարկի իշխանությանը ստեղծել վերահսկիչ մարմին: Չնայած` մյուս կողմից կա հոգեբանական ասպեկտ ևս, ինձ ևս դուր չի գալիս այն, ինչ ցուցադրում են հեռուստատեսությամբ, բայց դրա ելքը ամեն պարագայում վերահսկիչ մարմնի ստեղծումը չէ:

 

Հիմա ֆիլմարդյունաբերության կենտրոնը հեռուստատեսությունն է, համաշխարհային համբավ ունեցող շատ սերիալներ են ստեղծվում, որոնք պակաս նշանակալից չեն, որքան լավագույն խաղարկային ֆիլմերը, հիմա շատ հայտնի դերասաններ սկսում են խաղալ նման սերիալներում, այլ ոչ խաղարկային ֆիլմերում, ու դա բնականոն երևույթ է դառնում, բայց, իհարկե, շատ քիչ տոկոս են կազմում  նման սերիալները, դրանք հիմնականում ամերիկյան հսկա ընկերությունների արտադրանքներ են: Այն, որ սերիալն ավելի շատ սպառող ունի, գալիս է նրանից, որ սերիալները ավելի անմիջական են ներկայացնում այն իրականությունը, որտեղ ապրում են տվյալ մարդիկ:

 

Հիմա հեռուստատեսությանը մեծ մրցակից է համացանցը, ներկա դրությամբ հիմնական մրցակցությունը ոչ թե արվեստի ոլորտների միջև է՝ սերիալ-խաղարկային ֆիլմ և այլն, այլ հիմնական պայքարը համացանցի ու մեծ հեռուստաընկերությունների միջև է: Այսօր համացանցը դեռ զիջում է, օրինակ՝ Մեդվեդևի ու Պուտինի մրցակցության արդյունքը ոչ թե Պուտինի հաղթանակն էր, այլ համացանցի պարտությունն էր Առաջին ալիքին, դա ժողովրդի վրա Առաջին ալիքի ունեցած իշխանության հաղթանակն էր, բայց վեց տարի անց իրադրությունը հստակ փոխվելու է, ու եթե համացանցը հաղթի հեռուստատեսությանը, հաղթանակ են տանելու միանգամայն այլ տեսակի ու որակի մարդիկ: