HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Անուշ Քոչարյան

Տուփից դուրս մտածելն այսօր շատ դժվար բան է

Հայաստանում է լիբանանահայ ճարտարապետ, ասմունքող Հակոբ Գույումճյանը

Հակոբ Գույումճյանը Հայաստան է ժամանել օրեր առաջ: Ասմունքի երեկոն, որ տեղի ունեցավ Երեւանի Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտության տանը, բազմաթիվ խոսակցությունների առիթ դարձավ: Ես զրուցում էի ծանոթ մի կնոջ հետ, ով հիացմունքով պատմում էր, թե որքան անսովոր է ականջին նման ասմունք լսելը, թե որքան ճշգրիտ է ընտրված բառի արտաբերման ինտոնացիան եւ զգացողությունը:

Գույումճյանի ասմունքի մի պատառիկ հասցրել էի ինքս էլ լսել, բայց ինձ՝ որպես լրագրողի հատկապես հետաքրքիր էր, թե Լիբանանում ծնված, Երեւանում ճարտարապետի կրթություն ստացած եւ այժմ կրկին Լիբանանում ապրող մեր հայրենակիցն ինչպես է ընկալում բանաստեղծությունը, ինչու է ասմունքի երեկոները մշտապես սկսում չարենցյան տողերով եւ ինչպես որոշեց, որ կյանքի մեծ մասը, բացի ճարտարապետությունից, հատկացնելու է նաեւ ասմունքին:

Մինչ Հակոբ Գույումճյանի հետ զրուցելը տեղեկացա, որ նրա ելույթները չեն սահմանափակվել միայն Լիբանանի եւ Հայաստանի հանդիսատեսներով. նա ասմունքել է Գլենդելում, Ամմանում, Կահիրեում, Մոնրեալում...1981թ. հրատարակել է «Հոգեհատոր» գիրքը եւ դրան զուգահեռ իրականացրել բազմաթիվ ճարտարապետական աշխատանքներ՝ չորս տարի բնակվելով Սաուդյան Արաբիայում` զբաղվելով միայն մասնագիտական աշխատանքով:

Այս օրերին մշակույթի նախարարության հրավերով Գույումճյանը կրկին Հայաստանում է:

Հայաստանում անցկացրած տարիները սահմանափակվեցին միայն ճարտարապետական կրթություն ստանալով: Ինչու՞ կրկին վերադարձաք Լիբանան:

Ոսումնական շրջանս վերջացրեցի եւ գնացի Լիբանան, որովհետեւ ամեն ինչ այնտեղ էր: Հավանական էր մնալս. վերջին ուսումնական տարվա ընթացքում Ֆիլհարմոնիայի տնօրեն Օլյա Սարգսյանն ինձ առաջարկեց (1971թ.) մենահամերգ կազմակերպել, բայց ես այդ ժամանակ այս հասունությունը չունեի եւ ասացի, որ նախագծի վրա եմ աշխատում եւ պետք է գնամ:

Հիմա շատ-շատ եմ ափսոսում: Չնայած 1987-ին Վարդգես Պետրոսյանը (այն ժամանակ ՀԳՄ նախագահն էր) հրավիրեց Հայաստան եւ Գրողների միության դահլիճում ելույթ ունեցա. հոգեկան մխիթարանք էր: Այս անգամվա գալս մտասեւեռում էր... Եկա Հայաստան՝ նախքան կվերանա ունկնդիր հասարակությունը, որը հետարքրքված է պոեզիայով:

Դա մեզ սպառնու՞մ է:

Ինձ թվում է` հնարավոր է այդ օրերը գան...

Խոսքն ընդհանրապես գրականությամբ հետաքրքրվողների՞, թե՞ պոեզիայի սիրահարների մասին է:

Երկուսի պարագայում էլ, կարծում եմ, վտանգն առկա է... Պոեզիայի պարագայում` առավել եւս: Առաջիկայում գուցե շատ սեղմ լինի այն մարդկանց շրջանակը, ովքեր հետաքրքրված են պոեզիայով: Նախադրյալը նաեւ Լիբանանի կամ առհասարակ սփյուռքի այսօրվա վերաբերմունքի դիտարկումն է խնդրին. նրանց առնչությունը արվեստին դժվար բան է դարձել:

Դրան նպաստում է ժամանակակից գրականության որակական հատկանի՞շը, թե՞ գրականությամբ հետաքրքրվողների պակասը:

Երկուսն էլ... Կաչաղակի մասին են ասում, չէ՞, որ փայլուն իրերը գողանում է: Եթե երիտասարդությունը փայլք տեսնի գրականության մեջ, կհետաքրքրվի, ինչքան էլ որ քիչ կապ ունենա գրականության հետ: Բայց երբ այդ գրավչությունն էլ չկա, արդյունքն ավելի վատ է: Ինձ թվում է` վերջին քսանամյակում տուժեց եւ' գրականությունը, եւ' երաժշտությունը. վերջինս կորցրեց երաժշտականությունը եւ փոխարինվեց անհասկանալի ճվճվոցով: Մեզ մոտ չկար այդպիսի բան:

Այդ դեպքում գուցե անդրադառնանք բազմաբնույթ  ինֆորմացիոն հոսքին: Ինֆորմացիայի բազմազանությունը եւ հասանելիությունը ինչպե՞ս է ազդում մշակույթի վրա:

Չեմ ուզում չափազանցնել, բայց յուրաքանչյուր տարի ինֆորմացիոն հոսքը հազարապատիկ մեծանում է նախորդ տարվա համեմատ: Երեխաները չեն կարողանում «շալակել» այդ ինֆորմացիան: Այն այնքան է ծանրաբեռնված, որ շեղում է քեզ եւ քո հետարքրքրությունների կենտրոնացումը խախտվում է. այն անձին, որը դեռ կայացման փուլում է, նման ինֆորմացիան խանգարում է:

Սկեպտիկներն ասում են` մենք հավատում ենք այն բանին, որ տեսնում եւ շոշափում ենք. նրանք պետք է լավ հասկանան, որ ինչ որ իրենց տեսանելի է կամ հնարավորություն է տրվում շոշափելու, արդեն վերահսկված նյութ է: Ինչ որ հասնում է մեզ, հստակորեն հսկողության տակ է:

Մարդկանց հսկայական զանգված կա, որոնց ինֆորմացիոն աղբյուրը, ապա նաեւ հասկացողության եւ աշխարհընկալման հիմքը դարձել է չորս կամ հինգ կենտրոնացված լրատվական աղբյուրի սփռած ինֆորմացիան: Հնարավոր է ինֆորմացիոն աղբյուրներ մի քանի երկրի լրատվամիջոցները լինեն, բայց բոլորի հիմնական աղբյուրը երկու-երեք լրատվական միջոցներն են, որոնց պրոպագանդան մարդու շահերից չի բխում, այլ շեղում է հասկացողության ձեւից եւ մարդուն դնում տուփերի մեջ: Տուփից դուրս մտածելն այսօր շատ դժվար բան է դարձել:

Հեռուստատեսությունն արդեն դու՞րս է մղել մշակութային գործառույթը:

Չեմ ասում, որ հեռուստացույցը վատ բան է, բայց արդեն օգտագործվում է վատ բանի համար: Խորհրդային ժամանակաշրջանում ռադիոն եւ հեռուստատեսությունն օգտագործվում էր ժամանակի գաղափարախոսությունը պրոպագանդելու համար: Մշակույթն այդ ժամանակ թռիչք ուներ` թեկուզ սահմանափակ եւ որոշ տարածության վրա: Այսօր այդ նույն լրատվության միջոցը հստակորեն օգտագործվում է՝ մեզ անհայտի մեջ պահելու, սխալ առաջնորդելու համար: Կորսված է արժեքների գնահատումը, արվեստի անաչառ վերբերմունքը: Եվ այսօր հասարակությունը հենց դրա հետեւանքով առիթ չունի ինքնուրույն մտածելու, սեփական մտածողություն գոյացնելու եւ դրա հետեւանքով նույնական մտածողության մեջ է մնացել:

Ես, ութը տարի է, հեռուստացույց չեմ նայում. երեսը հարսի նման փակել եմ:

Վերադառնանք ասմունքին: Հետաքրքիր է` ինչպիսի՞ համեմատականներ կարող եք տանել Ձեր մասնագիտության` ճարտարապետության եւ ասմունքի միջեւ:

Դա, անշուշտ, կատարվել է բնազդաբար: Յուրաքանչյուր մասնագիտություն մարդուն ձեւի մեջ է դնում, թեքում իր կողմը, եւ ամեն բան սկսում ես անել այդ սահմանների մեջ: Ճարտարապետը հակված է հաշվի նստելու յուրաքանչյուր դետալի հետ... Այդպես վարվում եմ նաեւ բանաստեղծություններն ընտրելու հարցում: Հաճախ մարդկանց թվում է, թե բանաստեղծը ուղղակի ցավի ու զգացածի արձանագրողն է, եւ հատկապես սփյուռքի ունկընդիրների մոտ է գերիշխում այս կարծիքը: Ես ընտրում եմ այնպիսի գործեր, որոնց մեջ զգացմունքը եւ տրամաբանությունը սինթեզված են:

Դրա՞ համար եք մշտապես Ձեր ելույթներն սկսում Չարենցի ստեղծագործություններով:

Չարենցի «Գովք Հայաստանին» ինձ համար տերունական աղոթքի պես բան է: Հատկապես սփյուռքի դպրոցներում տերունական աղոթքից կարեւոր է Չարենց սովորեցնելը: Չարենցի ոգու յուրացումը երեխային ազգային հպարտության գիտակցություն է տալիս:

Խոսում եք սփյուռքի ունկնդրի մասին, բայց այստեղ էլ ասմունքի երեկոյի շեշտադրումը չարենցյան էր:

Այստեղ էլ է պետք այդ գիտակցումը, բայց այստեղ այդ խնդիրը սուր չէ: Դուք ապրում եք Հայաստանում` հայկական միջավայրում: Սփյուռքի համար դա մեծ բացակայություն է:

Եթե մի քիչ հայկականություն կա մեջդ եւ տեսնում ես, որ հայրենիքը ինչ-որ չափով մշակութային վերելքի մեջ է եւ կապ է ստեղծում սփյուռքի հետ, մի քիչ մեղմանում է ներքին սովդ: Իսկ երբ տեսնում ես, որ այդ մշակութային բարձրության վրա չէ, կրկնակի ես ընկճվում:

Հայաստանում այս տարի երկար ընդմիջումից հետո ասմունքի երեկոյով հանդես գալն ինչո՞վ էր պայմանավորված, եւ ինչու՞ հենց «20-րդ դար» խորագրի ներքո ներկայացաք երեկոյին:

Ամեն տարի փորձում եմ գալ: Հնարավորության դեպքում տարին մի քանի անգամ կգամ, եթե մեր ավիաընկերությունը մի քիչ այդ ուղղությամբ մտածեր, որ Բեյրութից Ֆրանսիա գնալ-գալը ավելի էժան է, քան միայն Հայաստանը գալը, որ ծիծաղելիորեն թանկ է... Վերջին ասմունքի երեկոն Միացյալ Նահանգներում էր, ապա  Կանադայում  (2002, 2003 թթ.), հետո աշխատանքի բերումով գնացի Սաուդյան Արաբիա եւ մնացի մինչեւ 2010 թ.-ը... Անշուշտ ընդհանրապես կտրված էի արվեստից:

Երբ վերջնականապես հաստատվեցի Բեյրութում, ուզում էի Լիբանանում երկրորդ անգամ ասմունքի երեկո ունենալ, բայց իրավիճակը խանգարում էր: Մտածելու տեղիք էր տալիս թեմայի ընտրությունը, քանի որ 20-րդ դարի ահռելի ոստյունները գիտության ոլորտում նաեւ բազմաթիվ մարդկային կյանքեր խլեցին... Տեխնոլոգիան եւ հոգեկան արժեքները բախվեցին իրար: Այս մտածմունքն ինձ չի կարող հանգիստ տալ, երբ Սիրիան մեր աչքի առաջ է, իսկ վիճակը կոչում են «արաբական գարուն», երբ արաբական աշխարհի գլխին «ձյուն» է տեղում... Քրքրում են մարդու բնազդային, ամենանախնական զգացողությունները...

Ոչ մի երկիր չի ցանկանա հզոր այլ երկրներ տեսնել... Եթե մասնավորեցնեմ սա Հայաստանի օրինակով, ապա պիտի ասեմ, որ հենց այն տերություններն են հովանավորում կոռուպցիան եւ  հետո դրա միջոցով հնարավորություն են ունենում միջամտելու մեր ներքին կյանքին եւ առաջ մղելու իրենց շահերը: Եվ դրանից է, որ ես հակված եմ կարծելու` սեփական ճիգերով պետք է պայքարել անարդարության դեմ:

Որպես վերջաբան` կցանկանայի նկարագրեիք լիբանանահայ համայնքի` առավելապես երիտասարդների մշակութային կեցվածքը, մղումները:

Եթե քո սերնդակիցների մասին խոսեմ, ապա ավելի վատ վիճակում են, քան դուք, այն առումով, որ այստեղ մշակույթի հետ առնչությունն ավելի մեծ է եւ անմիջական... Այնտեղ շատ դժվար է, երբ մեկը արվեստի վրա է հենում իր կյանքի ապահովումը... Տեղացիների համար էլ սա նույնն է: Հայկական միջավայրում արվեստը ինչ-որ չափով մնաց լուսանցքի վրա (որը նաեւ պատերազմի հետեւանք է), եւ մարդիկ սկսեցին մտահոգվել ամենօրյա ապրուստը հայթայթելու խնդրով... Արվեստի հետ առնչության երկրորդ խանգարիչ ուժը տեխնոլոգիական տարաբնույթ միջոցների ներխուժումն ու «արեւմտյան փառքի» ներմուծումն էր:

 

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter