« «Հոմոսափիենս»-ը ես արդեն տեսել եմ, մնում է դուք տեսնեք, եթե հաջողվի այդ ֆիլմը նկարել, իմ մնացած գործերը փոքրիկ էսքիզներ կթվան նրա առաջ». Արտավազդ Փելեշյան

Արտավազդ Փելեշյանի  «Հոմոսափիենս» ֆիլմի սցենարը արդեն երկու տասնամյակից ավելի է`պատրաստ է, բայց ֆինանսների բացակայության պատճառով այն դեռեւս չի էկրանավորվել:

1989թ.-ին Մոսկվայի պետկինոն այդ սցենարը ընդունել էր պետպատվեր, սակայն ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, ֆիլմը չնկարվեց:

ԵԹԿՊԻ ուսանողների հետ հանդիպման ժամանակ ներկաներից մեկի դիտարկմանը, թե, ըստ ԶԼՄ-ների, Հայաստանի ազգային կինոկետրոնը պատրաստ է գումար տրամադրել, սակայն պակասում է Փելեշյանի՝ ֆիլմ նկարելու նախաձեռնությունը, վարպետն ուղղակի մի քանի վայրկյան լռեց ու ասաց. «Բա ինձ ինչի՞ չեն ասում…»:

Առաջին իսկ օրվանից, երբ Փելեշյանը Հայաստանում է, ուշադրությունս սեւեռել եմ նրա շուրջը կատարվող իրադարձությունների վրա:

Ուսանողների հետ հանդիպումից հետո Փելեշյանը դահլիճից դժվարությամբ դուրս եկավ. մարդիկ շրջապատել էին նրան, շարունակում էին հարցեր տալ: Պատասխանները կտրուկ էին, դիպուկ եւ կարճ:

Վարպետի հետ զրույցս կարճատեւ էր:

Արդեն առանձնասենյակում Փելեշյանը մնացել էր մի քանի հոգու ընկերակցությամբ: Ծխախոտը դանդաղորեն շարժում էր օդում, ու լռությունը շարունակվում էր:

Հետո սկսվեց իսկական իրարանցումը, որը մեր իրականության մեջ դրսեւորվում է մեդալների, պատվոգրերի, հուշագրությունների եւ այլ հաստատուն, մնայուն ու անվանակշիռ իրերի տեսքով:

Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը մեծանուն ռեժիսորին հայ կինոարվեստում ունեցած պատկառելի վաստակի համար պարգեւատրեց Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի հուշամեդալով:

Իսկ ահա այսօր աշխարհահռչակ հայ ռեժիսոր Արտավազդ Փելեշյանին Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացու կոչում է շնորհվել. «ՀՀ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը` դեկտեմբերի 13-ին, հանդիսավոր պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության անձնագրեր է հանձնել Արտավազդ Փելեշյանին եւ նրա տիկնոջը` Աիդա Գալստյանին»:

Հուշամեդալներ, արդեն նաեւ ՀՀ անձնագիր շնորհելը կամ դարձել է իրականության ցավալի կողմերը քողարկելու միջոց կամ պարզապես արդարացում, որ «Կներես, այսքանն է մեր կարողացածը»:

Չեմ ուզում հավատալ նախախնամությանն ու ամրագրել, որ պատահականություն չէ, թերեւս, այն, որ Փելեշյանի էկրանավորած վերջին ֆիլմը «Վերջ»-ն է:

Տարիներ հետո Փելեշյանի ֆիլմերը դիտելու են հազարավոր մարդիկ, ովքեր միաժամանակ փորձելու են հասկանալ, թե ինչու 1992-ից հետո վարպետը, որն ունեցել է պատրաստի սցենար, այլեւս ֆիլմ չի էկրանավորել:

Կարծում եմ` հենց այդ ժամանակ կարելի է ցույց տալ հուշամեդալները, անձնագիրը եւ բազմաթիվ լուսանկարներ պետական տարբեր այրերի հետ, որոնցից եւ ոչ մեկում Փելեշյանը չի ժպտում: