HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Հայաստանաբնակ ասորիների երեք հիմնախնդիրները

Գ. Սունդուկյանի անվան Ազգային ակադեմիական թատրոնի դերասան, ազգությամբ ասորի Ռազմիկ Խոսրոեւը հայ թատրոնի առաջին ներկայացուցիչն է, ով մարմնավորել է շեքսպիրյան Ռիչարդ Երկրորդի բարդ կերպարը:

Արտաշատի թատրոնում նա բեմադրել է «Ասորուհի» Հայաստանում առաջին ասորական ներկայացումը, որն երկխոսություն է ասորու ու հայերի միջեւ` ասորիների ցեղասպանության եւ Իրաքում նրանց ներկա դրության մասին:

«Սակայն ասորիների պատմության մեջ ես մտել եմ այլ պատճառով», - ծիծաղում է նա: Դերասանը Խոսրովի անտառում երբեմնի տեղակայված Գյոլայսոր (Ասորական այգի) գյուղի վերջին ծնունդն է: 1833 թվականին կազմավորված գյուղը քանդել են 1949 թվականի մայիսի 3-ին՝ նրա ծննդյան օրը: Դա միակ դեպքն էր (մայիսի 1-15), երբ ասորիները ճնշման ենթարկվեցին Սովետական Միությունում: Այդ ժամանակ ասորիների շարժումն արտերկրում ակտիվացել էր, տեղացի եւ դրսի ասորիները, բնականաբար, շփվում էին միմյանց հետ, իսկ այն ժամանակ արտերկրացու հետ փողոցում խոսելն արդեն իսկ կարող էր հայրենիքի դավաճանություն համարվել:

Գյոլայսորում կար ութսուն տնտեսություն: Գյուղացիներն իջան Արարատյան դաշտավայր: Նրանց մեծ մասը բարեկամներ ուներ Վերին Դվին գյուղում եւ արդեն Ստալինի մահից հետո տեղափոխվեց այնտեղ: Վերին Դվինում հիմնավորվել են Հայաստանում ապրող 2700 ասորիներից 2000-ը:
Ռազմիկ Խոսրոեւը երկար ժամանակ ՀՀ նախագահի վարչակազմին կից ազգային փոքրամասնությունների հարցերով համակարգող խորհրդի անդամ էր, այժմ զբաղեցնում է Ազգային փոքրամասնությունների մշակութային կենտրոնի համակարգող նախագահի պաշտոնը: Կենտրոնի առջեւ դրված խնդիրների եւ մասնավորապես ասորիների խնդիրների շուրջ էլ ծավալվեց մեր զրույցը:

-Պարոն Խոսրոեւ, այսօրվա դրությամբ ո՞ր խնդիրներն են առաջնային Հայաստանում բնակվող ազգային փոքրամասնությունների եւ մասնավորապես ասորիների համար:

- Հայաստանում ապրող էթնիկ փոքրամասնությունները երբեք չեն ունեցել քաղաքական խնդիրներ: Բայց միշտ եղել են կրթամշակութային խնդիրներ: Հայաստանում չի եղել պետական քաղաքականություն ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ մինչեւ վերջին երեք տարին: Իհարկե, հիմա էլ չի կարելի ասել, որ այդ քաղաքականությունը լիովին կա: Տարին մեկ-երկու անգամ ազգային փոքրամասնույթունների փառատոններ կազմակերպելը դեռ չի նշանակում նպաստել էթնիկ մշակույթի զարգացմանը: Կառավարությունը ազգային փոքրամասնությունների մշակութային կարիքներին հատկացնում է տարեկան 20 մլն դրամ, եւ մենք ստիպված ենք այդ գումարը բաժանել տասնմեկ էթնիկ փոքրամասնություների միջեւ: 

Ստացվում է չնչին գումար, եւ զավեշտալին այն է, որ մի փոքրամասնություն մեզ մոտ ներկայացված է 40000 հոգով, մյուսն` ընդամենը երեք տնով, բայց բոլորը պետք է հավասար ստանան: Շատ բան է բախվում ֆինանսների բացակայությանը: Սովետական Միության ժամանակ ասորական ռադիոն շատ ակտիվ էր: Անկախության ձեռքբերումից հետո ռադիոն փակվեց: Հիմա մեր ջանքերով նորից բացել ենք: Առաջվա շաբաթական մեկուկես ժամվա փոխարեն ունենք շաբաթական քառասունհինգ րոպե, ռադիոյում աշխատում է ընդամենը երկու մարդ` 13000 դրամ ընդհանուր աշխատավարձով: 

- Ազգային փոքրամասնությունների մշակույթը երեւում է միայն ազգային փոքրամասնությունների փառատոններին: Ինչու՞:
 

- Պետք է ասեմ, որ դա ավելի շատ մեր մեղքն է: Մենք միշտ ազգային տոնակատարությունները, երգուպարը կազմակերպել ենք մեր գյուղերում, մեր տներում: Այս ամենը պետք էր կենտրոնացնել, ահա թե ինչու եմ այդքան կարեւորում մշակութային կենտրոնի ստեղծումը: Մեր կենտրոնը կազմակերպում է միջոցառումներ, որոնցից հատկապես ուզում եմ նշել «Էրեբունի-Երեւան» մեկուկես ժամանոց տոնակատարությունը, երբ մեզ տրամադրեցին Ֆիլհարմոնիայի փոքր դահլիճը, եւ բոլոր ազգային փոքրամասնությունները փայլուն ելույթ ունեցան: Այդ տոնակատարությունն առաջին փորձս էր էթնիկ մշակույթը քաղաք բերելու: Մենք ակնհայտորեն ունենք էթնիկ մշակույթի պահպանման եւ զարգացման խնդիր: Հատկապես զարգացման: Էթնիկ փառատոններին ես տեսնում եմ նույնը, ինչ տեսել եմ տասնհինգ տարի առաջ: Այդ իրավիճակը փոխելը կենտրոնի հիմնախնդիրներից մեկն է: 

- Իսկ ի՞նչ է անում կենտրոնը կրթության հարցում:

- Ես արդեն երեք տարի է փորձում եմ հասնել էթնիկ փոքրամասնությունների վերաբերյալ օրենքի ընդունմանը: Շատ նախարարություններ եւ նույնիսկ խորհրդարանի պատգամավորներ համարում են, որ սահմանադրությունն արդեն պաշտպանում է փոքրամասնությունների իրավունքները, էլ ի՞նչ կարիք կա եւս մեկ առանձին օրենքի: Բայց ես համոզված եմ, որ պետք է առանձին օրենք, որն ընդգրկի այդ թվում նաեւ կրթական խնդիրները: Մեր կրթական համակարգում կա պատնեշ. եթե չունես մանկավարժի դիպլոմ, չես կարող դասավանդել: Մենք ինքներս ենք պատրաստում մեր մասնագետներին, որովհետեւ Հայաստանում չկա ոչ մի բուհ, որտեղ դասավանդվի «ասորերեն» առարկան: Մարդկանց ուղարկում ենք Ուրմիա (Իրանի հյուսիս, ուր ապրում է շուրջ 870000 ասորի), փայլուն ուսումնասիրում են առարկան, հետո վերադառնում են ու չեն կարող դասավանդել դպրոցում, որովհետեւ մանկավարժի դիպլոմ չունեն: Միակ ինստիտուտը, որ օգնում է ասորիներին այս գործում, Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտն է, որի ռեկտորին ես իրոք երախտապարտ եմ: Ուրմիայում լեզուն ուսանած ասորիները հեռակա ընդունվում են մանկավարժական ինստիտուտի որեւէ ֆակուլտետ, որն ավարտելով` արդեն իրավունք են ստանում դասավանդել դպրոցում:
Լեզվի պահպանումն այսօր իրոք շատ կարեւոր է ասորիների համար: Ասորիներն առանձնանում են Հայաստանի մյուս ազգային փոքրամասնություններից ոչ միայն նրանով, որ հնագույն ազգերից մեկն են, այլեւ որ չունեն պետություն, որը կզբաղվեր լեզվի պահպանման խնդիրներով: 

- Իսկ ի՞նչ ազդեցություն ունեցավ անկախությունից հետո դպրոցների հայացումը ասորական լեզվի պահպանության վրա:


- Հոկտեմբերյանում մի մեծ գյուղ ունենք` Արտագերսը: Տասնհինգ տարի առաջ դպրոցն այնտեղ դարձրեցին հայկական: Հիմա գյուղում գրեթե չես գտնի երեխա, որ ասորերեն խոսի: Տարրալուծումը տեղի ունեցավ շատ մեծ արագությամբ: Այնպես որ, մենք կողմ ենք ռուսական դպրոցների պահպանմանը: Մեր երեխաներն ավարտում են ռուսական դպրոց, բայց հոյակապ քննություն են հանձնում հայերեն լեզվով. այս տարի յոթ ուսանող ունենք: Ռուսական դպրոցը խնդիր չէ ո՛չ մեզ համար, ո՛չ հայերի:

- Ասորիներն աշխարհի հնագույն ազգերից են եւ, այնուամենայնիվ, շատերը Հայաստանում չգիտեն, որ իրենց կողքին ապրում են ասորիներ, ավելին՝ համոզված են, որ ասորական ազգը վաղուց վերացել է երկրի երեսից: Պատճառը ձեր պասիվությու՞նն է, թե՞ մեր անտարբերությունը: 

- Ցավոք, դա ճիշտ է: Կարծում եմ՝ այստեղ դեր են խաղում մի քանի գործոններ: Կարեւորներից մեկն ասորական գրականության բացակայությունն է: Ասորիները դարեր շարունակ գոյատեւել են բանավոր խոսքով: Կայսրության անկումից հետո (մ.թ.ա 605 թ.) ասորական գրականությունը գործնականորեն վերացել է եւ փորձեր է անում վերածնվելու միայն վերջին 10-15 տարիներին: Իսկ իրաքյան պատերազմի ժամանակ հիմնահատակ ավերվեցին Աշուրբանիպալի թանգարանը եւ գրադարանը, որը հնագույնն էր աշխարհում, եւ ասորիների` դարերի ընթացքում կուտակած մշակութային ժառանգությունը ոչնչացավ: 

Մենք նույնիսկ ասորերեն լեզուն դպրոցներում սկսել ենք դասավանդել միայն վերջին 20 տարիներին, իսկ մինչեւ տասնմեկերորդ, այլ ոչ երրորդ դասարան` միայն վերջին մի քանի տարիներին: Դա, իրոք, տխուր է, որ հնագույն ազգերից մեկը մոռացութան է մատնվում: Մեծն Ալեքսանդրը խոնարհվեց ասորական ժողովրդի մշակույթի առջեւ, երբ գրավեց Բաբելոնը: Ասորիները մարդկությանը բերեցին քաղաքակրթություն, գիր ու գրականություն, հին աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկը, առաջին սահմանադրությունը, ժայռերին կերտված Համուրապիի օրենսգիրքը, որը մինչ այժմ ուսումնասիրում են իրավաբանական ֆակուլտետներում: Իսկ դրանք հրաշալի ու իմաստուն օրենքներ էին: Օրենքներից մեկն, օրինակ, ասում էր. եթե բժիշկն արծաթյա լանցետով վնասում է հիվանդի աչքը, նա պարտավորվում է հիվանդին վճարել տասնյոթ արծաթե դրամ: Եթե որեւէ երկրի սահմանադրությունում հիմա այդպիսի օրենք լիներ, «մասնագետների» կեսը կթողներ աշխատանքը: 

- Պաշտոնական տվյալներով՝ Հայոց Մեծ Եղեռնի ժամանակ կոտորվել է 750 000 ասորի: Գիտեմ, որ վերջին ժամանակները դուք ակտիվորեն փորձում եք բարձրացնել այդ հարցը: Ինչպե՞ս է արձագանքում Հայաստանի կառավարությունը:

- Միայն վերջին տասը տարիների ընթացքում ենք մենք կարողանում այնպիսի հարցեր բարձրացնել Հայաստանում, որոնց մասին առաջ չէինք կարող խոսել: Եվ դրանցից ամենակարեւորն այն է, որ հայերն ընդունեն ասորիների ցեղասպանությունը: Հայաստանի կառավարությունը երբեք շահագրգռված չի եղել ասորիների եղեռնը հայերի կոտորածների հետ դիտարկելու հարցում: Այս հարցը բարձրացնելու փորձեր բազմիցս ենք արել: Երեք տարի առաջ լույս տեսավ իմ դստեր` Ազգային ակադեմիայի ամենաերիտասարդ դոկտոր Անահիտ Խոսրոեւայի «Ասորիների կոտորածներն Օսմանյան Թուրքիայում եւ հարակից թուրքաբնակ վայրերում» գիրքը: Այդ գիտական աշխատությունն ասորիների կոտորածներին նվիրված առաջին աշխատություններից է: Հետաքրքիրն այն է, որ շատերը տեղյակ չէին այդ փաստից նաեւ գիտական շրջանակներում: Նույնիսկ Ռիչարդ Հովհաննիսյանն էր զարմացած, եւ նա առաջինն էր, ով Անահիտին հրավիրեց այդ թեմայով ԱՄՆ-ում զեկույցներ կարդալու: Մեր խնդիրն է, որ Հայաստանը միջազգային ատյաններում երկու ցեղասպանությունների հարցը միասնական բարձրացնի: 

- Ասորիներն, ինչպես եւ հայերը, առաջին հերթին կառուցում են եկեղեցի, հետո՝ տներ: Վերին Դվինում գործում է եկեղեցի, որի հիմքը նեստորական է: Ինչպիսի՞ն են հարաբերությունները Նեստորական եւ Հայ Առաքելական եկեղեցու միջեւ: 

- Ինչպես հայերի, այնպես էլ ասորիների համար լեզուն ու կրոնն ինքնապահպանության կարեւորագույն գործոններն են: Ամբողջ աշխարհում ապրում է մոտ 4 մլն ասորի, բայց մենք ունենք վեց կրոնական ճյուղեր: Հաճախ արտասահմանում հանդիպում եմ մարդկանց, ովքեր խոսում են մաքուր ասորերեն, բայց երբ նրանց հարցնում ես, ասում են. «Ես ասորի չեմ, ես խալդ եմ կամ յակոբացի եմ»: Իսկ ինչ վերաբերում է գրականությանը, բոլոր գրքերն, ամսագրերը հրատարակվում են միեւնույն Ուրմիայի բարբառով, որն արդեն 400 տարուց ավել է դարձել է գրական ասորերեն: Ճյուղավորումներն, իհարկե, պառակտում են ազգը: Վերին Դվինի Սուրբ Թովմասի եկեղեցին Հայաստանում գործող միակ ասորական
եկեղեցին է, որը վերականգնեցինք հինգ տարի առաջ: Այն կառուցված էր կավից տասնիններորդ դարում եւ գրեթե ամբողջովին ավերվել էր: 

2001 թվականին, երբ Հայաստանը տոնում էր քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակը, ես կաթողիկոսին առաջարկեցի տոնակատարությունը կազմակերպել միասին եւ միջոցառման շրջանակներում վերականգնել ասորական եկեղեցին: Սակայն նա հրաժարվեց` պարզաբանելով, որ
Առաքելական եկեղեցին հարաբերություն չի պահպանում նեստորական եկեղեցու հետ: Չնայած՝ խալդերի ու յակոբացիների հետ այն քույր եկեղեցի է: Բայց չէ՞ որ հայերին ու ասորիներին սերտորեն կապում է կրոնի պատմությունը: Նախքան հայոց այբուբենի ստեղծումը եւ Աստվածաշնչի թարգմանությունը հայերեն, ժամերգությունը եւ պատարագը հայոց եկեղեցում մատուցվում էին արամերեն: Հակոբ Մծբնեցին, ով Հայաստան եկավ Գրիգոր Լուսավորչի հետ եւ հիմնեց եկեղեցիներ ու դպրոցներ, ասորի էր: Եպիսկոպոս Դանիելը, Զենոբ Գլաքը, Եփրեմ Ասորին նույնպես ասորիներ էին: 

- Այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս վերականգնեցիք եկեղեցին:

- 1700-ամյակի տոնակատարությունների ժամանակ ինձ մոտեցավ մի կին Շվեյցարիայից, որն արեւելյան եկեղեցիների մասնագետ էր: Պարզվում է՝ նա ինձ հիշել էր մեր թատրոնի շվեյցարական հյուրախաղերից, որտեղ ես խաղում էի Չեխովի «Երեք քույրերում»: Ես նրան տարա եկեղեցու
ավերակները տեսնելու, եւ նա ասաց, որ իր հետ բերել է 10 000 դոլար` Էջմիածնին տալու համար, բայց հայերին շատերը փող կտան, այնպես որ նա այդ գումարն առաջարկում է ինձ: Այդպես եւ վերականգնեցինք եկեղեցին եւ հրավիրեցինք քահանայի Իրաքից` Իսահակ Թամրազին: Այստեղ ապրող ասորիներն ութսուն տարվա մեջ առաջին անգամ աղոթեցին իրենց մայրենի լեզվով: 

- Հայաստանաբնակ ասորիները պահպանե՞լ են որեւէ ազգային ավանդույթ: 

- Ցավոք, ոչ: Կարող եմ նշել ասորիներին հատուկ բնավորության գծեր, ինչպես ակտիվությունը, վրեժխնդրությունը, ընտանեկան ավանդույթներին խորին հավատարմությունը: Օրինակ` ասորին կարող է խանդի պոռթկումից սպանել կնոջը, բայց երբեք չի ամուսնալուծվի: Ինչ վերաբերում է, օրինակ, հարսանեկան կամ այլ ընտանեկան ծիսակատարություններին, ապա դրանք նույնն են, ինչ-որ հայերի մոտ, գուցե անէական տարբերություններով: Օրինակ` հարսանեկան նվերները բարեկամներից եւ հարեւաններից հավաքվում են տան բակում, այլ ոչ ներսում: Մինչ վերջերս ասորիները հայերի նման մեծ տեղ էին հատկացնում օժիտին: Կնշեմ իմ կարծիքով նույնիսկ նախանձելի մի սովորույթ. մայրենի լեզվին տիրապետող ասորի աղջիկը բերում էր օժիտի միայն կեսը: Ըստ ինձ` ազգայինը պահպանող հրաշալի սովորույթ է: Հիմա Հայաստանում այդ սովորույթն, իհարկե, չի գործում, բոլորն այնպես էլ խոսում են ասորերեն, օժիտին էլ հիմա ո՞վ է ուշադրություն դարձնում: 

- Մի ավանդույթ, այնուամենայնիվ, պահպանվել է. Նոր տարին ապրիլի 1-ին նշելու ավանդույթը: 

- Ճիշտ է: Արդեն 2670 տարի է մենք Նոր տարին նշում ենք ապրիլի 1-ին: Երբ Եփրատն ու Տիգրիսը դուրս էին գալիս ափերից, հզոր աստված Մարդուկը, որին հավասարը չկար աստվածների շարքում, պայքարի էր ելնում ծովերի ու ջրերի աստված Տիամատի հետ ու հաղթում էր նրան: Այդ հաղթանակի առթիվ սկսվում էին տոնակատարություններ: Համուրաբիի օրենսգրքի ամենակարեւոր օրենքներից մեկն ասում է այդ մասին: Տասնհինգ օր չէր կարելի պատժել երեխաներին, դատարանները չէին աշխատում, չէր կարելի պատժել ստրուկներին, բոլորն ուրախ էին, երգում, պարում ու փառաբանում էին Մարդուկին: Արքան վայր էր դնում իր իշխանությունը: Հարուստները բարի գործեր էին անում: Բոլորը հավասար էին դառնում: Այդ տոնակատարությունները կոչվում էին «Անզուսպ օրեր»: Երբ ասորիներն ընդունեցին քրիստոնեություն, այս հեթանոսական տոնը պահպանվեց շատ այլ տոների թվում:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter