«Երբ որդը տեսա, մի տեսակ սուր զգացություն եղավ. ես կենդանի շատ եմ սիրում, իսկ այդ որդը մահացած կենդանի էր ու անգիտակից վիճակում արդեն, երբ իմ ձեռքով տրորում էի նրան ու գույն ստանում:

Գիտե՞ս` մի բան զգացի, որ երեւի թե երբեք չէի զգացել. արյունը միշտ մեզ վախեցնում է, բայց այս անգամ այն ուժ էր եւ կյանքի իմաստ:Գենետիկ ինֆորմացիայի գոյությունն զգալու մեջ էի. Մեքսիկան ուր, Հայաստանն ուր, իսկ որդը` ձեռքիս մեջ` մեր «վաղեմի» որդը». Հերմինե Դեմիրո 

2012 թ.-ի ամռանը սկսեցի ուսումնասիրել Մեխիկոյում բնակվող մեր հայրենակից, մանրանկարիչ Հերմինե Դեմիրոյի աշխատանքները:Հենց այդ ժամանակվանից սկսած Հերմինեի զբաղվածության պատճառով մեր զրույցի ընդհատումները կրկնվում էին, բայց ընթացքում անընդհատ ուշադրության կենտրոնում էին մնում նրա աշխատանքները:

Վերջին նախադասությունը, որ նա գրեց ինձ մինչ այսօրվա զրույցը, հետեւյալն էր. 

«Ոնց որ թե զրույցը չի ստացվում, գուցե այդպե՞ս է պետք». 24 սեպտեմբերի, 2012 

Հերմինե Դեմիրոն շարունակում է զբաղվել մանրանկարչությամբ, որը նրա վրձնահարվածներից աբստրակտ ձեւաչափ ստանալով, պահպանում է իր էական բնույթը:

Այն, ինչ կատարվեց 2012-ի դեկտեմբերին, Հերմինեի մոտ մշակութային շոկ առաջացրեց:

Այնուհետեւ, նրա վերջին աշխատանքներն ուսումնասիրելիս, տարօրինակ գունային համադրություն նկատելով, կրկին գրեցի նրան:

Զրույցի ընթացքում պարզվեց, որ վերջին ամիսներին արված նկարների շարքի հումքը Որդան կարմիրն է:

Ընթերցողին ներկայացնում եմ նախ 2012-ին ունեցած «Երեւան-Մեխիկո` նկարչուհու ճանապարհը» հարցազրույցից մի հատված, որին կցված է գրեթե մեկ տարի անց տեղի ունեցած զրույցը: 

Մաս 1. «Երեւան-Մեխիկո` նկարչուհու ճանապարհը» 

Ինչպե՞ս եք հայտնվել Մեքսիկայում: 

Պատահաբար կամ ճակատագրային` 1999 թվականին:Ծնվել եմ Երեւանում, 1969թ.-ին:

Մեքսիկա եկա աղջկաս եւ նախկին ամուսնուս հետ միասին` զբոսաշրջության նպատակով:Ինձ չափից շատ դուր եկավ այս երկիրը` արեւը, գույները եւ արդեն իսկ գիտեի մի ինչ-որ նախախնամությամբ, որ մնալու եմ այստեղ`չնայած որ անտանելի սիրում եմ Երեւանը: 

Երեւանը շատ սիրող մարդու համար պետք է որ համեմատականներ լինեն այլ միջավայրում կամ գոնե համայնք:Ինչպե՞ս եք այդքան մեծ հեռավորության վրա ստեղծագործում: 

Ինձ համար քիչ նշանակություն ունի, թե որտեղ եմ ապրում:Մեքսիկայում շատ քիչ հայեր կան:Բացատրելը բարդ է` նամանավանդ, որ ինձ համար զգացականն է առաջնայինը:

Եվ ես այնտեղ եմ հայտնվում, որտեղ ինձ զգում եմ. հողային տարածքը կապ չունի:

Այստեղ ինձ ոգեշնչված եմ զգում ոչնչից եւ ամեն ինչից` կարոտից, արմատներիցս, ազգային երգերից: 

Գրանա կոչինիլա`ներկանյութի հումք հանդիսացող որդը	Գունանյութի մշակման ընթացքը

Ստացվում է հեռանալ արմատներից` ստեղածագործելու՞ համար:

Այո, երբ ամենը հեռվից ես տեսնում, խորությունն զգում ես:Ներսում երբեք կարեւորություն չես տալիս ամենակարեւորին:

Միշտ էլ մտածել եմ` դուրս եմ գալու, որ հետդարձի ճանապարհ լինի, իսկ Մեքսիկայում փորձում եմ ցույց տալ, թե ովքեր են հայերը, իմ հայերը, թե ինչպիսին է մեր արվեստը:

Նրանք, ովքեր շփվում են ինձ հետ, գիտեն, որ կա Հայաստան: 

Այս համատեքստում հետաքրքիր է, որ քո ազգանվան հայեցի –յանը չեք պահպանել: 

Ես երկար տարիներ Դեմիրճյան եմ ստորագրել. Դեմիրո նշանակում է երկաթ, որն իմ ազգանունի հիմքն է` պապիկս դարբին է եղել:

Զգում էի, որ ազգանվանս մեջ մի բան խանգարում է ինձ եւ ուզում էի փոխել:

Դեմիրոն ամենեւին էլ հնչեղության համար չամրագրեցի. այն մի տեսակ ինձ ամբողջացնում է. իմ գործերը ստանալու համար ինձ կոփում եմ, ճիշտ երկաթի պես, որ մի ժամանակ կոփել է պապս կրակի վրա:

Ես հաշտ եմ ապրում ինքս ինձ հետ, հավատում եմ բնությանն ու իր օրենքներին: 

Արվեստագետի սեռային առանձնացում երբեք չդնելով հանդերձ` Մեքսիկայում մնալու տարօրինակ պահանջն ու այդ նպատակի համար զոհաբերումները մղում են հարցնելու` կին արվեստագետի համար առանձնահատուկ հաղթահարելիք խնդիրներ կա՞ն: 

Ես ինքս բնությամբ ազատ մարդ եմ. ինձ դժվար է պահել փականքների մեջ:

Ու այդ առումով շատ դիպուկ հարց է, որովհետեւ ես ինքս վայրի տեսակ եմ:

Բարդ է կամ որոշ մարդկանց հարմար չէ, երբ կինը մտածում է:

Ազատությունն ու ազատամտությունը տարբեր բաներ են, եւ դժվարանում է ամեն բան, երբ անում ես մի բան ինքնուրույն` առանց որեւէ մեկի հետ պառկելու: 

Միտքն է մղում գործողության, եւ  ուրեմն ազատամիտը նույն ազատն է:Ստացվում է` ազատամտությունն ու ազատությունը զուգահեռ են կամ բխում են մեկը մյուսից: 

Ինձ համար տարբեր են. բոլորս էլ ազատ ենք ծնվում, հետո` տարիների ընթացքում, սովորում ենք եւ ձեռք բերում բարդութային մտածելակերպ, որը խանգարում է ներքին ազատությանը, իսկ այ կտավի վրա խանգարող բան չկա. կաս դու, կտավը ու կռիվը:

Դուրս է գալիս ամեն ինչ, ինչ կա:Շատերն են խոսում մուսաներից. ես առանց նրանց նրանց էլ նկարում եմ:

Զարթնում եմ, բարի լույս ասում Արեւին, սուրճ պատրաստում, ստուգում էլեկտրոնային փոստս, զգեստափոխվում եմ` հագնելով երեկվա ներկված շորս, ու այդտեղից սկսվում է օրս:

Սենյակիս դիմացը մի ծառ ունեմ, որի վրա միշտ թռչուններ են լինում, խոսում եմ նրանց հետ, հետո համեղ բան եմ պատրստում, զգում հոտերը, միացնում ռադիոն եւ ջազ լսում:

Դպրոցից վերադառնում են երկու աղջիկներս, պաչիկներ եմ տալիս, կերակրում եւ օրս անցնում է: 

Մեքսիկան կին մտածողներ շատ է տվել. այդ առումով հատկապես տպավորիչ է Ֆրիդա Կալոն` իր մտածելային ազատությամբ:Հետաքրքիր է տեղի առանձնահատկությունը: 

Այս երկիրը շատ էներգետիկ է, շատ գաղտնիք ունի, բայց չի բացում, եթե ազնիվ չես կամ չես սիրում:

Արվեստը շատ զարգացած է այստեղ. սիրում են արվեստը, գնահատում են, եւ բոլորի տանը կարող ես գտնել յուրահատուկ նմուշներ:

Ես միշտ ներկայանում եմ որպես հայ նկարչուհի` չնայած արդեն այստեղի քաղաքացի եմ եւ, ինչպես նշեցիք, -յան վերջավորություն ազգանունս չունի: 

Այս հարցից հետո այլեւս դադարում է նամակագրական կապը իմ եւ Հերմինե Դեմիրոյի միջեւ մինչ այն պահը, երբ ես մի քանի օր առաջ նկատում եմ համացանցում տարածված եւ արդեն մի քանի ցուցասրահներում ներկայացված ոչ սովորական գունային համադրությամբ նրա վերջին աշխատանքները: 

Մաս 2.  «Այո, գիտեմ` Ձեզ համար տարօրինակ է, որ Որդան կարմիրով եմ նկարում» 

Բարեւ Ձեզ, Հերմինե, հիշու՞մ եք ինձ` անցյալ տարի սկսեցինք զրուցել եւ այդպես էլ ավարտին չհասցրինք: 

Իհարկե, հիշում եմ, Անուշ: 

Այս ընթացքում հասցրել եմ ուսումնասիրել Ձեր աշխատանքները. վերջին գործերում հատկապես նոր գաղափարական հենք եւ նոր տեխնիկա նկատեցի:Այդպես է:

Այո, արդեն մոտ վեց ամիս է` աշխատում եմ միայն մեկ պիգմենտով (գունանյութով): 

Կմանրամասնե՞ք : 

Հումքը մի որդ է (մահացած, իհարկե ), որն աղում են ու պատրաստում ներկերը, եւ ամբողջ նկարը մեկ պիգմենտով (գունանյութով)է նկարվում:

Մեր Որդան կարմիրն է, եւ սա ասում եմ վստահությամբ, որովհետեւ ինքս եմ ուսումնասիրել: 

Այսինքն այդ նույն որդը Մեխիկոյու՞մ է բազմանում: 

Այո, գիտեմ,որ հիմա այս ամենը Ձեզ համար էլ տարօրինակ է, բայց այստեղ մի գյուղ կա, որտեղ արդեն հատուկ աճեցնում են այդ որդի տեսակը: 

Ինչպե՞ս սկսեցիք ուսումնասիրությունը: 

Մի քանի նկարիչ է միայն զբաղվում որդի մշակմամբ ու գույն ստանալով. երեքը նկարում են թղթի վրա, ես`կտավի: 

Տեղացի՞ են:

Մեկը նկարչուհի է Չիլիից, ով նաեւ ուսումնասիրում է այդ որդերը եւ նրանց կիրառման պատմությունը, մյուս երկուսն այն քաղաքից, որտեղ ես ինքս էի մեկնել ուսումնասիրության:

Պատմությունն այսպես է. դեկտեմբերի 20 –ին ես մեկնեցի մեքսիկական մի քաղաք` սովորելու բնական հողերի միջոցով նկարելու հմտություններն ու պատահաբար հանդիպեցի մի նկարչի:

Նա ինձ ասաց այն կնոջ անունը, ով կարող էր օգնել ինձ այդ հարցում:Երկուսով գնացինք դասին, ու այդ կինն առաջին անգամ ցույց տվեց որդերը, ինչպես նաեւ քարերի օգնությամբ դրանց աղալու ընթացքը, հետո, երբ փոշին խառնեց ջրի հետ, ինձ մոտ մի տարօրինակ բան եղավ` միանգամից հիշեցի մեր Որդան կարմիրը, հարցրեցի` ինչքան ժամանակ է, որ տիրապետում են այս տեխնոլոգիային:

Կինն ասաց, որ դեռ մայաների ժամանակներից, բայց բուն ներկով շատ քիչ նկարիչներ են նկարել: 

Եվ դրանից հետո Դուք համոզմունք ունեք, որ այդ ներկանյութը Որդան կարմի՞րն է: 

Համոզմունք չի…Վստահ եմ:Հիմա կուղարկեմ նաեւ այն տեսանյութը (տեսանյութի հղումը`http://www.youtube.com/watch?v=Nqx5EHKfKtI), որտեղ ներկայացված է «Կոչինիալ կարմիր. գույնի արվեստի պատմություն» զեկույցը Metmuseum-ում` փորձագետի կողմից:

Հենց այդ զեկույցի ժամանակ, ներկայացվում է մեր Որդան կարմիրի համաշխարհային պատմությունը, եւ 11-րդ րոպեին ցուցադրվում է Արարատյան դաշտը` որպես ներկանյութի ակունքներից մեկը:

Դրանից հետո շաբաթներով ուշքի չէի գալիս, չէի հավատում, որ ես գտել եմ այդ որդը եւ գիտեմ գույնի մշակման տեխնոլոգիան:

Երբեմն նույնիսկ մտածում եմ, որ երեւի Մեքսիկայում լինելուս իմաստը հենց սա էր, եւ չկա այլեւս մահ, քանի որ այդ որդերն ապրում են, մահանում եւ նորից ապրում:

Ինչպե՞ս են տեղացիներն անվանում որդը:

Գրանա կոչինիլա (grana cochinilla): 

Այժմ շարունակու՞մ եք միայն Որդան կարմիրով նկարել: 

Այո, եւ ես երջանիկ եմ, որ գոնե այդ մի տեքստում`շատ կարեւոր այդ զեկույցում, նշվում է, որ Արարատյան դաշտում նույնպես եղել է այդ որդի կիրառությունը` որպես ներկանյութ:

Հայերը դժվարանում են հավատալ, որ բացի իրենց հայրենիքից աշխարհի տարբեր մասերում եղել է Որդան կարմիրը, եւ, որ արվեստը կապ չունի ոչ մի քաղաքականության եւ ոչ մի ազգության հետ: 

Եվ թերեւս պատահական չէր, որ այդ որոնումներում մի հայ նկարչուհի գտավ այդ որդը:

Գիտե՞ս` չգիտեմ, թե որտեղից մի ցուցասրահի ներկայացուցիչ գտավ ինձ եւ ասաց, որ ուզում է` աշխատենք միասին:Հարցրեցի` ինչու հենց ես, ու նա ասաց` իր ցուցասրահը կոչվում է «Nochestli»... 

Ի՞նչ է դա նշանակում թարգմանաբար: 

Թարգմանաբար ացտեկների լեզվից` նշանակում է «որդան արյուն»:

Եվ այդ ցուցասրահում աշխատանքներս ներկայացնելուց հետո արդեն հինգ ցուցասրահներով շրջել են նկարները:

Առաջիկայում եւս մեկը կա, իսկ մեկ ամսից երեք անհատական ցուցահանդես` միայն այդ տեխնիկայով նկարված աշխատանքներով:

Սրան կհաջորդի երկրի սահմաններից դուրս ցուցադրությունը: 

Միգուցե նաեւ Հայաստանու՞մ: 

Գուցե…Անհավատալի բաներ են կատարվում. նույնիսկ չենք փնտրում տեղեր ցուցադրվելու, ուղղակի հրավերներ եմ ստանում ու ամեն մի կոնֆերանսի ժամանակ խոսում եմ հայակական մանրանկաչության մասին: