«Ջոն, փորձիր մոռանալ քո բոլոր ֆիլմերը, աշխարհի բոլոր փշալարերը, փորձիր բարձրանալ վեր` անսահմանություն: Էնտեղ չկա դավաճանություն, ստորություն, ատելություն. կա միայն սեր ու մի ձայն միայն, ձայն լռության»:

Ջիջին խոսում է, Ջիջին պարում է, Ջիջին մենախոսում է եւ շրջվում հակառակ` կիսելով մարդկային ցավը իր միջով ու բղավում է, խփում գլխին, դուրս գալիս գիտակցության սահմաններից:

Գլխավոր հերոսուհու կեցության վայրը` Սովետաշենի աղբանոցը եւ «բնակարանը»` բզկտված բեռնատար մեքենան, նրա անմիջական արտահայտություններն ու առանց կապանքների գործողությունները, մի պահ շփոթեցնում են: Այս ամենի մեջ մակերեսային սենտիմենտ չկա, եւ Հոլիվուդից հայտնված ռեժիսորի` Ջոնի (Հովհաննեսի) համար «էկզոտիկ» այս տիպը դառնում է մեքենայի ղեկի հիմնական ուղղության պատճառը:

Աղբանոցի այդ հատվածն առանձնացված է: Այդ տարածությունում կարելի է խոսել ամեն ինչի մասին, կարելի է ազատություն տալ կենցաղային պայմանականնություններին, հարաբերությունների անկեղծության հանդեպ ունեցած կասկածամտությանը, որովհետեւ ամեն բան անարժեք է, աղբ է: Բայց հանկարծ այս իրողության մեջ, որը ոչինչ չի նշանակում մեր գոյության համար եւ չի գրավում մեր ուշադրությունը, Ջիջին սկսում է մենախոսել, նորից դնում հավերժական «լինել, թե չլինելու» հարցը:

Առաջին հայացքից նման մենախոսությունը ֆիլմին պաթետիկ երանգ է հաղորդում, բայց հերոսուհին, ում մարմնավորում է դերասանուհի Մարիամ Դավթյանը, հրաշալիորեն կարողանում է կտրուկ փոխել տրամադրությունը` ի վերջո հավերժական հարցերի պատասխանը համահավասարեցնելով իր կեցության, տարիներ առաջ ունեցած իր պատմությունների եւ այն քաղաքի հետ, որն այլեւս իրեն չի պատկանում:

Հերոսուհու ձայն լսելու կարողությունը, որը ռեժիսորը ժամանակ առ ժամանակ հրամցնում է գնացքի անվերջ շարժման եւ ինքնաթիռի թռիչքի միջոցով, իջնում, հասնում է ամենամոտ, կեցությունը դրսեւորող ձայներին` շների հաչոցին եւ մեկ այլ  թափառաշրջիկի սուլոցին, ով սիրահարված է Ջիջիին:

Մերթընդմերթ այդ ամայության մեջ լսվում են սարսափելի կրակոցներ:Այդտեղ ոչնչացնում են թափառող շներին, իսկ Ջիջին կերակրում է նրանց, հեծնում նրանցից ամենամեծին, խնամում` շուրթերը քսմսելով նրանց դնչերին:

«Ձայն լռության» ֆիլմը կարելի է դիտարկել մեկ այլ տեսանկյունից` ռեժիսոր հերոսի` Ջոնի վերածնունդի կամ պայծառեցման տեսանկյունից:Տպավորություն է` Վիգեն Չալդրանյանը հենց այս ֆիլմի միջոցով նախ պատասխանում է իր առջեւ դրված հարցադրումներին, որոնք կարող են բավականին մեծ թվալ մարդկանց աչքերում եւ ինչ-որ կերպ նույնիսկ վանեն, եթե հարցադրումները դիտարկելու լինենք միայն իբրեւ ռեժիսորի ունեցած խնդիրներ:

Դժվար է պատասխանել այն հարցին, թե ինչու Ջիջիին վերջին անգամ հանդիպելուց առաջ ֆիլմի հերոսը` Ջոնը (ում մարմնավորում է Վիգեն Չալդրանյանը), շամպայնի շիշն ու երկու բաժակները թեւի տակ, գիշերվա կեսին կրկին հայտնվում է աղբանոցում: Կարծում եմ` այդ իրավիճակն ունի իր հարցադրումները, որոնք դեռեւս պատասխաններ չունեն նույնիսկ հերոսի համար:

Արդյո՞ք նա տեսել է իրականության մեկ այլ երես, արդյոք մեկը, ով որեւէ կերպ պարտվորված չի զգում իրեն ոչ հասարակության, ոչ ռեժիսորի, եւ ոչ էլ ինքն իր հանդեպ, կարողացել է նրան դուրս մղել իր բնից եւ պատասխաններ հրամցնելու համար հասցնել աղբանոց… Թե՞ գուցե ֆիլմի հերոսը, ով խանդն անվանում է հնացած մի բան, հանկարծ զգացողությանն ու զգացմունքներին սկսել է նայել այլ դիտանկյունից: Բոլոր դեպքերում արդարացվում է նրա գիշերային այցը, որի ընթացքում փոխվում է թե գլխավոր հերոսուհու, թե հերոսի պահվածքն ու բնութագիրը. այստեղ նրանք նույնանում են:

Ֆիլմում ցուցադրված երկու անձնական դրամաները իրարից խիստ տարբեր են, բայց գտնվում են միեւնույն հարթության վրա: Գլխավոր հերոսը հաջող կարիերիստ է, ունի հրեա կին, որն զբաղվում է պրոդյուսերությամբ եւ հովանավորչությամբ, ունի աշխատանքային թիմ, որի արտասահմանցի օպերատորը նույնիսկ խոսում է հայերեն: Նա Հայաստանից մեկնել է երկրաշարժից առաջ, Շարժման առաջին ծիլերի հայտվնելու պես: Նա համակերպված է քայլերի ճշմարիտ ուղղության հետ եւ ամեն բան դիտարկում է սեփական փորձի եւ շրջապատի համաձայնության կոնտեքստում: Եվ հանկարծ ունեցած փորձն ու ապրած կյանքը երեւում է աղբանոցում «հայտնաբերած» այդ կնոջ անկեղծության եւ հիմքեր ունեցող դատողությունների մտահորիզոնում: Այստեղից սկսվում է Ջոնի` տարածության, ժամանակի եւ խնդրի հանդեպ ունեցած կարծրացած վերաբերմունքի փոփոխությունը:

«Աղբանոցի տիրուհին»` Ջիջին, ով նույնիսկ չի հիշում սեփական անունը (նույնպես արդարացված սցենարական բնույթ ունեցող հնարք, որը հետագայում դրսեւորվում է հերոսների «Ռոմեո եւ Ջուլիետ» խաղալու դրվագի ընթացքում, որից հետո հերոսուհին հիշում է իր անունը` Ջուլիետ), արդյունքն է մեծ, գլոբալ խնդիրների եւ սեփական ես-հանրություն-պետություն-քաղաք –քաղաքականություն- սահմաններ եւ բազում այլ իրողությունների միջեւ:Նա հիշելու շատ բան չունի, սակայն նրա հիշած յուրաքանչյուր պատմություն եւ դրվագ տանում են խորքային զգացողության, տարածքի իմաստավորման եւ գոյության խնդիրներին:

-Պետությունը հրաման տվեց հոգեբուժարանից դուրս գրել այն մարդկանց, ովքեր հանրության եւ շրջակա միջավայրի համար վտանգ չեն ներկայացնում: Դե պետությունն էդքան գժերին ո՞նց պահի, ո՞ր մեկին պահի` չինովնիկի՞ն, թե՞ ինձ նման գժին:

Սոցիակալան նուրբ այս շերտն ավելի ընդգծված է Ջիջիի ուսանողության տարիների պատմության մեջ, երբ նա երկրաշարժից հետո, կորցնելով ընտանիքի անդամներին եւ հարազատներին, թողնում է Թատերական ինստիտուտը (որտեղ, իմիջիայլոց մինչ Հոլիվուդում հայտնվելը սովորել է նաեւ ֆիլմի հերոս ռեժիսորը) եւ մեկնում Դուբայ ինչ-որ տղայի հետ: Այնտեղ տղան վերցնում է նրա անձնագիրը,  Ջիջին մնում է ձեռնունայն: Մոտ կես տարի ապրելով օտար երկրում, չտիրապետելով լեզվին` միակ փրկությունը դառնում է հոգեկան խանգարումը, որից հետո նրան ուղարկում են հետ` Հայաստան:

Ջիջին մի քանի տարի ապրում է հոգեբուժարանում, որտեղ «բնակիչների» սիրված դերասանն է, ապա Մերլին Մոնրոն, հետո`կրկնօրինակը իր միջավայրի:

Այս պատմությունները մատուցվում են հերոսուհու շուրթերից, եւ չի փոխվում տեսարանի վայրը` ամենն արվում է բզկտված բեռնատարի եւ աղբի գարշահոտության մեջ:

Հետաքրքիր է` մարդկային հավերժական հարցադրումների եւ փոքրամարմին, մազերը գլխին կպած, մեծ աչքերով հերոսուհու դրաման:Ստացվում է այնպես, որ հերոսուհին կրկնակի դրամայի կրողն է, որովհետեւ միաժամանակ սոցիումի, փշալար-սահմանների, չլուծված խնդիրների հետեւանքն է եւ այդ ամենի մասին ունի իր սեփական դատողությունները, որոնք չեն կարող տեղավորվել «փափուկ խաղալիքի պես ամեն բառից ծռվող» (հերոսուհու բնորոշումը ռեժիսորին) մեկի կանոնակարգված տուփ- մտածողության մեջ:

Եվ երկորդ` Ջիջին այդ նեղ տարածության մեջ, որն առանձնանալու որեւէ հատկանիշ չունի հասարակական մտածողության տեսանկյունից, վաղուց արդեն լուծել է տարածական եւ ժամանակային հարցերը: Տարածության դեպքում նրա համար ոչինչ այլեւս անհավանական եւ հեռու չի թվում.

-Ինձ մեկ-մեկ թվում է` քո էդ Հոլիվուդը էս սարի այն կողմում է,-ասում է հերոսուհին:

Իսկ ժամանակն արդեն նրա համար կանգնած իրողություն է, որովհետեւ նա այլեւս չի հավատում: Նա արդեն իսկ պատվիրել է իրեն սիրահարված թափառաշրջիկին մահանալու դեպքում այրել մարմինն ու շաղ տալ քաղաքի վրայով:

Ջոնը Ջիջիին առաջարկում է կեցության փոփոխությունը`ֆիլմում նկարահանվելու, հագուստ գնելու, հյուրանոց տեղափոխվելու միջոցով: Այս առաջարկները  Ջիջիի մոտ հիստերիկ եւ անբնական ծիծաղ են առաջացնում: Այդ ամենը նա արդեն «հավաքել» եւ դրել է իր հնամաշ ճամպրուկի մեջ, որը վերջապես նորեկի` աղբանոց այցելած հերոսի միջոցով, թերեւս, առաջին եւ վերջին անգամ բացվում է:

Նա ամբողջովին մերկանում է, երեխայի պես արգելելով մինչ պատրաստվելը նայել իրեն, հագնում հնամաշ, բայց նուրբ շորը, գլխին դնում լայնեզր գլխարկը, սեւ կոսմետիկական մատիտով վերականգնում թափված ունքերը եւ հովանոցով կանգնում իր բեմին` բեռնատարի մաշված խցիկի տախտակամածին:

Ֆիլմի կուլմինացիոն տեսարանն, ըստ ինձ, պետք է հետեւյալ դրվագով բնորոշվեր. Ջոնը, լքելով օպերատորի ծննդյան հավաքը, վերցնելով շամպայնն ու երկու գավաթները` նստում է մեքենան եւ վարում դեպի աղբանոց:Կինը եւ օպերատորը հետեւում են նրան: Հեռախոսնն անընդհատ զանգում է: Փոլն է` օպերատորը: Նա շպրտում է հեռախոսը, որով եւ առաջին հանդիպման օրը նկարահանել էր Ջիջիին:

Նախապես որոշում ունենալով այդ գիշեր մնալ աղբանոցում` նա գնում է դեպի մեքենան`ծածկոցներ բերելու, երբ հասկանում է, որ կինն այդ տարածքում է: Հենց այդ պահին լսվում է եւս մեկ կրակոց:

Կարծում եմ` այստեղ ֆիլմը հասնում է իր նպատակադրված կուլմինացիային, եւ այլեւս անհրաժեշտություն չկար շարունակելու սցերանական հնարքներ բանեցնելու կարողությունը:

Սակայն ֆիլմի հերոսը պառկած է հյուրանոցի իր անկողնում եւ անընդհատ երազում լսում է կրակոցն ու պատկերացնում ամբողջ տեսարանը, թե ինչպես է մահանում Ջիջին, թե ինչպես են այրում նրա մարմինը եւ շաղ տալիս քաղաքի վրա: Եվ իր երեւակայական պատկերի միջոցով ավարտում է ապագա ֆիլմի սցենարը:

Կարծում եմ` ֆիլմի այս դրվագը վտանգ ունի փչացնելու հանդիսատեսի մոտ առաջացած մտապատկերն ու զգացողությունը, բայց մեկ այլ տեսնակյունից  գուցե Վիգեն Չալդրանյանն այդ միջոցով ցույց է տվել, թե ինչպես յուրաքանչյուր անանձնական պատմություն, որը նրբորեն դիպչում է սրտիդ, այնուամենայիվ շարունակում է գոյատեւել քո կեցության կանոններով` այս պարագայում  Ջիջին` իր մտածողությամբ եւ զգացմունքներով դառնում է հերոսի առաջնային` ֆիլմ ստեղծելու կարողությունը եւս մեկ անգամ դրսեւորելու հրաշալի միջոց:

Հ.Գ. .«Ձայն լռության կամ վեցերորդ պատվիրանը» ֆիլմը ստեղծվել է 2012թ.-ին: Սցենարի հեղինակներ` Վիգեն Չալդրանյան, Գուրգեն Խանջյան: Գլխավոր դերերում` Վիգեն Չալդրանյան, Մարիամ Դավթյան:

Համաշխահային պրեմիերան տեղի է ունեցել Հոլիվուդի «Paramount pictures» ստուդիայում, այնուհետեւ ներկայացվել է Սան-Ֆրանցիսկոյում, Բոստոնում եւ Երեւանում: Ազգային կինոկենտրոնի որոշմամն ֆիլմը ներկայացվել է Կաննի միջազգային կինոփառատոնին:

Ֆիլմն այս տարի ընդգրկված է «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի «Հայկական համայնապատկեր» մրցութային ծրագրում:

Լուսանկարները` «Ձայն լռության» ֆիլմի պաշտոնական էջից: