HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Սոնա Ավագյան

Գանձասարի պարսպին ամրացված սալիկները քանդվելու են. հուշարձանը կստանա՞ իր նախկին տեսքը

Գանձասարի պարսպին ամրացված սալիկները քանդվելու են: Այս մասին այսօրվա մամուլի ասուլիսում ասացին Պատմական հուշարձանները վերականգնող ճարտարապետների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Գագիկ Սողոմոնյանը և նույն ասոցիացիայի փոխնախագահ Ստեփան Նալբանդյանը:

Վերջինը շնորհակալություն հայտնեց Արցախի կառավարությանն առընթեր Զբոսաշրջության վարչությանը և ՀՀ մշակույթի նախարարությունը՝ Գանձասարի պարսպի երեսպատումը կանգնեցնելու համար, և հավելեց, որ այժմ պետք է մտածել, թե ինչպես պարիսպը պետք է վերականգնի իր նախնական պատմական տեսքը:

«Մեզանից խորհուրդներ էին հարցնում, թե «արդյոք քանդվելիս սա չի՞ վնասվի, կարո՞ղ ենք քանդել»: Ամեն ինչ հնարավոր է: Քանդել միանշանակ պետք է, վերացնել պետք է, ու պետք է հնարավորինս ավելի համբերատար լինել, որ չվնասես տակի մնացածը: Բայց դատելով նրանից, որ ինքը խամ քարի շարվածքով է՝ եթե մի քար էլ պոկվի, ոչինչ, կարելի է տեղադրել»,- ասաց Ստեփան Նալբանդյանը:

Բազմաթիվ մեթոդներ կան, որոնցով կարելի է երեսպատման հետևանքով վնասված պարիսպը բերել իր նախկին տեսքին: Պարսպի վերականգնման ծայրահեղ տարբերակը քանդում-վերաշարումն է, որի ժամանակ քարերը համարակալվում են, հետո նորից դրվում իրենց տեղում: «Հիմա երկրորդ փուլն է. մենք սպասում ենք, թե երբ պետք է քանդվի»,- ասաց Ստեփան Նալբանդյանը:

Իր հերթին Գագիկ Սողոմոնյանը նշեց. «Սալիկապատումը հուշարձանի տարածքում, գեղարվեստական առումով, գոյություն ունենալու տեղ չունի: Հուշարձանում ամեն ինչ միշտ իր նյութերով պետք է արվի, և եթե փոխարինելու կարիք կա, ապա փոխարինվում են էլի իր նյութերով: Իսկ տեխնիկական առումով ոչ մի խարխլված պատ, երբ սալապատում եք արտաքինից, չի ամրանում: Սալապատումը ուղղակի ծանրացնում է այդ կողմի շերտը և ավելի մեծ լարումներ է ստեղծում»:

Ստեփան Նալբանդյանի խոսքերով՝ ցանկացած պատմական հուշարձան վերականգնելուց կամ վերանորոգելուց առաջ առաջ պետք է անել մի շարք կարևորագույն քայլեր: Նախ, հուշարձանի տարածքում պետք է աշխատեն հնագետները, ովքեր կարող են գտնել նոր արժեքավոր քարեր, որ դրանք հետագայում չմնան շինարարության տակ: Այնուհետև պետք է աշխատեն երկրաֆիզիկոսները, երկրաբանները, որոնք փորում են խուզահորաններ, ստուգում են հուշարձանի հիմքերի ամրությունը: Երրորդն աշխատում են սեյսմոլոգները, ովքեր տալիս են պատերի տեխնիկական վիճակի նկարագիրը: Հետո գեոդեզիստները քարտեզագրում են տարածքը: Ամենավերջում արդեն տվյալ հուշարձանի տարածք են մտնում ճարտարապետները, չափագրում են հուշարձանը և դրա հիման վրա՝ նախագիծ պատրաստում:

Իսկ տվյալ դեպքում արցախցի ռուսաստանաբնակ բարերար Լևոն Հայրապետյանը, թեև վերանորոգման հարցով դիմել է Արցախի զբոսաշրջության վարչությանը, սակայն վերանորոգման նախագիծ չի ունեցել, որում ամրագրված կլիներ, թե ինչ է ուզում անել: Ստեփան Նալբանդյանի խոսքերով՝ հաճախ բարերարները մտածում են, որ «գյուղ է, փողը ունեմ, ես եմ որոշում, իմ եկեղեցին է, «ռեմոնտ» եմ անում»:

Գագիկ Սողոմոնյանը նշեց, որ իրենց տեղեկություններով՝ աշխատանքները նախաձեռնողները չեն խորհրդակցել Կաթողիկոսի ճարտարապետական խորհրդի հետ: Նա տարօրինակ է համարում նաև այն, որ երբ բարերարը դիմել է Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանին, վերջինի արձագանքը չի եղել բարերարին հայտնել Կաթողիկոսի այս խորհրդին դիմելու մասին:

«Այդ կողմից էլ բացթողում է եղել, որովհետև եթե հասներ ճարտարապետական բաժին, այնտեղ մերոնցից մարդիկ կան, կասեին՝ կարգը որն է: Բոլոր ուղղություններով բացթողումներ են եղել»,- ասաց Գագիկ Սողոմոնյանը:

Արցախի զբոսաշրջության վարչության հուշարձանների պահպանության և ուսումնասիրման բաժինը, խորհրդակցելով ՀՀ-ի մշակույթի նախարարության հետ, հայտարարել էր, որ նման ձևով վերանորոգում իրականացնել նպատակահարմար չէ: Այնուամենայնիվ, աշխատանքները սկսվել են՝ առանց թույլտվության:

«Փաստորեն, այս բողոքների հիմնական պատճառը եղել է այն, որ անօրինական գործունեություն է սկսվել այնտեղ: Մենք փորձում ենք կառուցել պետականություն, օրինավոր երկիր, և ցանկացած իրեն հարգող բարեգործ պետք է դիմի օրենքներին: Պետության մեջ օրենքով քայլեր պետք է անել և օրենքով որոշված մասնագետների է պետք դիմել: Ոչ մի անձ, ուզում է նույնիսկ աստվածը լինի, չի կարող գալ ասել, որ «ես կարծում եմ, որ պատերը թուլացված են, և ես համարում եմ, որ նրանց ամրացման համար պետք է համատարած սալապատում արվի»»,- ասաց Գագիկ Սողոմոնյանը:

Ստեփան Նալբանդյանն էլ նշեց, որ Վազգեն Վեհափառի օրոք Էջմիածինն ուներ իր գիտամեթոդական խորհուրդը, որի կազմում ընգրկված էին հանրահայտ ճարտարապետներ: Այդ խորհրդում հուշարձանների վերականգնման հարցերը մանրակրկիտ քննարկվում էին:

«Եթե որևիցե վանքային համալիր կամ մի եկեղեցի չէր պատկանում Մայր Աթոռին, քննարկվում էր պետության Հուշարձանների վարչության գիտամեթոդական խորհուրդներում՝ սխալները շտկելով, նորից նախագիծ, նորից վերանայում անելով: Բայց Վեհափառն այնքան բարեհոգի էր, որ թեև իրեն չէր պատկանում, բայց ինքը հրավիրում էր նորից՝ նախագիծը իր մոտ քննարկելու»,- ասաց Ստեփան Նալբանդյանը:

Գանձասարի վերականգնման նախագիծն արվել է դեռ 1989թ.

Գագիկ Սողոմոնյանի խոսքերով՝ 1989 թ. ԽՍՀՄ մշակույթի նախարարությունից ճարտարապետները ստացել են նամակ, որով իրենց առաջարկվել է գնալ Գանձասար, կատարել ուսումնասիրություններ ու պատրաստել հուշարձանի վերականգնման նախագիծը: Գագիկ Սողոմոնյանի ղեկավարությամբ ստեղծվել է 5 հեղինակ ճարտարապետից կազմված թիմ, որը գնացել է Գանձասար: Այդ թիմում է եղել նաև Ստեփան Նալբանդյանը:

Հեղինակ ճարտարապետները մեկ ամիս շարունակ ապրել են Գանձասարի խցերում, մանրակրկիտ չափագրել ամբողջ հուշարձանը, այդ թվում նաև պարիսպները, կից կառույցները, տարածքում հայտնաբերված խաչքարերը: Հետո շատ արագ սկսվել է նախագծի իրականացումը՝ վերականգնման բոլոր մանրամասներով:

Նախագիծն այժմ պատկանում է պետությանը, պահվում է պատմական հուշարձանների վերականգնման պետական արխիվում, և դրա հեղինակներն անգամ իրավունք չունեն, առանց համապատասխան թույլտվության, վերցնել այն:

«Թող իրենք վերցնեն նախագիծն անեն: Մենք էլ՝ որպես խորհրդատուներ, փորձառու մասնագետներ, պատրաստ ենք Գանձասարի հետ մինչև վերջ կանգնելու»,- ասաց Ստեփան Նալբանդյանը:

1989 թ. արված նախագիծը վերաբերել է Գանձասարի ողջ համալիրին, այդ թվում նաև պարիսպներին. համալիրից որևէ բան դուրս չի մնացել նախագծից: Նախագծի՝ պարսպի գծագրերից որոշակի հատվածներ տեղադրված են Facebook սոցիալական ցանցում:

Գագիկ Սողոմոնյանի խոսքերով՝ պետք է ուսումնասիրել և տեսնել, թե բացի արդեն իսկ եղած նախագծից՝ պե՞տք են նաև պարսպի տեղային ամրացման նախագծեր:

«Ցանկացած մեկենաս, որը ուզում է ինչ-որ գործ անել, և եթե դրա վերաբերյալ նախագիծ կա արդեն, ինքը դիմում է, սկսում է օգտվել նախագծից: Ուրիշ բան, որ այս 20 տարվա ընթացքում, հնարավոր է, փոփոխություններ են եղել տեղում, պատերը թուլացած են, և կարող է՝ տեղական նախագծերի կարիք կա (մենք դեռ չգիտենք): Ամսի 5-ի լուսանկարով կայուն էր պատը, ամսի 9-ին քանդված պատի լուսանկար է ցուցադրվել: Նշանակում է, մեր ենթադրությամբ, պատը քանդվել է, որ ցույց տան, որ քանդված է եղել պատը»,- ասաց Գագիկ Սողոմոնյանը:

Ըստ կայքերի հայտնած տեղեկությունների՝ Լևոն Հայրապետյանը 1,5 մլն դոլար էր նախատեսում ծախսել Գանձասարի պարսպի երեսպատման վրա: Գագիկ Սողոմոնյանի համոզմամբ՝ իրենց նախագծով պարիսպը կարելի կլիներ վերանորոգել 5 անգամ քիչ գումարով, իսկ տնտեսված միջոցներով այլ բարեգործություններ անել:

1989թ. նախագիծն արժամանացել է պետության բարձր գնահատականին: Հետո ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, և այդ ժամանակ ճարտարապետներն արդեն հնարավորություն չունեին հետևելու իրավիճակին:

90-ականների վերջին Գանձասարի կից կառույցների վերականգնման աշխատանքներ են կատարվել: Այդ աշխատանքները, Գագիկ Սողոմոնյանի խոսքերով, արվել են նախագծից լրիվ շեղումներով, և բացարձակապես պահպանված չէ նախագծի այն մասը, որով վերականգնվում էր ժողովրդական տան լավագույն օրինակը՝ տեղի հոգևորականների վեհարանը: Ճարտարապետներն այդ ժամանակ տեղյակ չէին, թե ինչ է կատարվում, ուստի բողոքներ չեղան:

Գանձասարի պարիսպը ևս արդեն տուժել է նույն վերանորոգումից. 90-ականների վերջին դրա վրա կղմինդրե ծածկ է տեղադրվել, մինչդեռ միջնադարում հայերը կղմինդրածածկ պարիսպներ չեն ունեցել: Ծածկի դեպքում ճարտարապետները դարձյալ տեղյակ չէին, թե ինչ է կատարվում, և փաստի առաջ կանգնեցին վերանորոգումից հետո:

«Բայց այսօր փոխել պարսպի կերպարը, որի շարվածքը շատ բնորոշ է Արցախի ճարտարապետությանը և Սյունյաց աշխարհի ճարտարապետությանը... Դա պետք է պահպանվի այնպես, ինչպես եղել է»,- ասաց Ստեփան Նալբանդյանը:

Նա համոզված է, որ ցանկացած վանական համալիր պարսպապատ է եղել, և քանի որ Գանձասարի եկեղեցին և գավիթը 13-րդ դարում են կառուցվել, ուրեմն այդ ժամանակ էլ կառուցվել է նաև պարիսպը: Պարսպի թեկուզ և 1910 թ. արված լուսանկարը արդեն իսկ փաստում է, որ պարիսպը առնվազն գոնե այդ թվականի հուշարձան է: Իսկ ցանկացած պատմական հուշարձան պետք է զերծ մնա նորարարություններից և պահպանվի այնպես, ինչպես եղել է:

Անդրադառնալով հնչած այն կարծիքին, որ «ճարտարապետներն այսպես բողոքում են Գանձասարի պարսպի երեսպատումից, որովհետև ուզում են բարեգործի գրպանը մտնել և նրանից գումար ստանալ»՝ Գագիկ Սողոմոնյանն ասաց, որ նման կարծիքն անհեթեթ է, որովհետև իրենք արդեն շատ լավ վարձատրվել են Գանձասարի 1989թ. իրենց արած նախագծի դիմաց, և նույն աշխատանքի դիմաց երկրորդ անգամ վարձատրվելու ակնկալիք չեն կարող ունենալ:

Պատմական հուշարձանները վերականգնող ճարտարապետների հայկական ասոցիացիայի նախագահը տխրել է՝ կարդալով այն մասին, որ Գանձասարի պարսպի երեսպատումից բարձրացած աղմուկից հետո Լևոն Հայրապետյանը նախատեսում է չեղյալ համարել իր ծրագրած բոլոր բարեգործությունները:

«Մենք ուղղակի հրավիրում ենք օրինական դաշտ բարեգործությունը, ինչը ավելի կարևոր է հենց բարեգործի համար: Եվ դրա պատճառով հավատս չի գալիս: Մենք կասկածում ենք այս բոլոր գրածներին»,- ասաց Գագիկ Սողոմոնյանը:

Ստեփան Նալբանդյանն էլ ասաց, որ բարձր է գնահատում Լևոն Հայրապետյանի արած ներդրումները Վանք գյուղում, սակայն նրան ճիշտ խորհուրդներ չեն տվել Գանձասարի հարցում: Նրա խոսքերով՝ եթե մեկ անգամ Լևոն Հայրապետյանը զրուցի ճարտարապետների հետ, ապա համակարծիք կլինի մասնագետներին:

Մեկնաբանություններ (1)

henri
Գանձասարի սալիկներու« բարերարը » չէր կրնար այդ գումարը յատկացնել ՍԱՆԱՀԻՆԻ վանքի սպառնացող բոյսերը մաքրելու,ամէնքս կ՛օրհնէինք իր յիշատակը:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter