Հարցազրույց երգիչ-երգահան Վահան Արծրունու հետ

Որտե՞ղ է քո դիվանագիտությունը, քո զարգացման ազգային ծրագիրը

-Հատկապես վերջին ժամանակաշրջանում շատերն են արձանագրում են, որ երկրի վիճակը վատ է: Ըստ Ձեզ՝ ո՞ր կետից սկսեց անկումը:

-Ընդհանրապես, ամեն ինչ բացատրվում է, եթե մենք հաշվի նստենք այն հանգամանքի հետ, որ երկրում կառավարական գլոբալ ճգնաժամ է: Այն ոլորտները, որոնք ինքնահոսի չի կարելի մատնել, առավել զգայուն են, որտեղ էլ տեղի է ունենում այն, ինչ տեսնում ենք, այսինքն՝ արտագաղթ, ընդհանուր ապատիայի երևույթը ժողովրդի մեջ, թեթև վերաբերմունքն իր երկրի արժեքների նկատմամբ կամ դրանց անտեսումը, մշակութաբանական խնդիրները, որոնց մակարդակի վրա այս ամենն ավելի ցայտուն է երևում: Ես այս ամենը բացատրում եմ վարչարարական կոլապսով:

-Անկախության 22 տարիներին ի՞նչ կորցրեցինք: Արդյո՞ք պահում ենք այն, ինչ ձեռք բերեցինք:

-Եկեք սկսենք ձեռքբերումներից: Ի՞նչ ձեռք բերեցինք. սահմաններ, այն գիտակցությունը, որ ինքներս կարող ենք կերտել սեփական պատմությունը և ինքներս կարող ենք կերտել սեփական երկրի սահմանը: Երկրորդն այն հանգամանքն է, որ ինքներս կարող ենք պահել այդ երկրի սահմանները: Ազգային բանակ ունենալը դրա ցայտուն ապացույցն է: Մեծ ձեռքբերումն այն է, որ ստացանք մոնոէթնիկ երկիր, որտեղ բնակչությունը 93 %-ից ավելին միատարր է: Միանշանակ ձեռքբերումն այն է, որ ունենք մեր ազգային լեզուն, մշակութային կառույցները, ազգային տարադրամը, ազգային բանակը, մեր երկրի սահմանները և, վերջիվերջո, Սահմանադրությունը:

Հիմա երկրորդ խնդիրն այն է, թե ինչ վիճակում է գտնվում այդ ամենը: Այստեղ երկար խոսակցություն կարող է լինել, քանի որ 22 տարիների ընթացքում անքննելի իրողությունները, էությունները, ընդհուպ մինչև վերջին իրադարձությունները, երբ մեր երկրի անկախությունն ու երկրի սահմանների առարկան դրվել են հանրային քննարկման: Նկատի ունեմ Զորի Բալայանի նամակը: Սեփական երկրի քաղաքացուն նման փորձությունների ենթարկել չի կարելի: Ամենահեշտ ճանապարհն անկարողություն ցուցաբերելն է վարչարարական ոլորտներում, երկիրը բերել-հասցնել կոլապսի, հետո ասել, թե լուծումը պայմանագիր ստորագրելն է Ռուսաստանի հետ: Բա մինչ այդ պայմանագիր ստորագրելը որտե՞ղ են քո այդ կառույցները, որտե՞ղ է քո դիվանագիտությունը, քո զարգացման ազգային ծրագիրը: Այսինքն՝ այս ամեն ինչը 22 տարի չի աշխատե՞լ:

-Իսկ աշխատե՞լ է:

-Գիտեք, ամենահեշտն այն է, երբ քո պատմությունն սկսում ես կետրել ոչ թե սեփական երկրի ներքին շահերից բխելով, այլ հաշվի ես նստում այն թղթերի և իրողությունների հետ, որոնք դրվում ենք քո սեղանին: Այսինքն՝ եթե հիմա Ռուսաստանն այս վարկածն է առաջ քաշում, դու համաձայնում ես դրան սեփական քաղաքականություն չունենալու պատճառով: Եթե վաղը Եվրամիությունն ավելի շահավետ վարկած առաջարկի, դու կասես՝ ավելի փոխշահավետ էր կամ մեծ էին ճնշումները, կամ գուցե երրորդ տարբերա՞կը կա. հարևան Պարսկաստանը կարող է առաջարկել: Այդ տրամաբանությամբ շարժվելով՝ երկար չես գնա, կդառնաս որոշակի շահերի, առաջարկների ենթակա: Իսկ վարչարարական կոլապս ասելով՝ նկատի ունեմ հետևյալը. երբ երկրի վարչապետը հրապարակավ բացատրում է, թե ինչու չենք կարող դառնալ Մաքսային դաշինքի անդամ, երկու օր հետո երկրի նախագահը ստորագրում է այդ դաշինքի փաստաթղթերը, սա՝ մի հանգամանք, երկորդը՝ երբ 105 երեսխոփան ստորագրում են մի փաստաթուղթ, որի բովանդակությանը ծանոթ չեն, հետո ասում են՝ «վայ, բա մենք չգիտեինք՝ գենդերն ինչ է»: Դա նշանակում է, որ երկիրը կառավարվում է կառույցներով, որտեղ բացակայում է ներքին կոորդինացան, ինչը բացատրվում է ընդհանուր քաղաքականության վեկտորի և զարգացման տեսլականի բացակայությամբ: Այսինքն՝ առավոտյան գնում են աշխատանքի, ինչ-որ գործառույթներ են իրականացնում, իսկ երեկոյան գնում են քեֆի, ուրախության կամ վշտի սեղանների շուրջ նստելու: Եվ ինչքա՞ն կարող է աշխատել սա: Բնական է, որ այս պայմաններում Ռուսաստանի կողմից եղավ այդ առաջարկը:

Ռուսաստանն ինքն է թաղված խայտառակ, չլուծվող խնդիրների մեջ

-Ընտրության հնարավորություն ունի՞ Հայաստանը:

-Ախր, դու պիտի չհասցնես երկիրն այս վիճակի, որ այլընտրանքի հնարավորություն չունենաս: 22 տարիներին երկիրը բերում-հասցնում ես ելման կետի՞: Ռուսաստանն ինքն է թաղված խայտառակ, չլուծվող խնդիրների մեջ, որտեղ անտեսվում են մարդու պարզ իրավունքները, կրոնական, փոքրամասնությունների իրավունքները: Ո՞նց կարող են դրանք գլոբալ տարածքի սահմանների ներքո անտեսվել, իսկ Հայաստանի դեպքում՝ գործել, մանավանդ, այն պարագայում, որ Հայաստանը ոչ թե հավասար, այլ պարտադրված պարտնյորի կարգավիճակով է հանդես գալիս նման հարաբերություններում:

-Ձեր «Որքան էլ դառն է» երգում ասում եք՝ «Բայց կմեծանան որբերը մի օր, Եվ չեն հավատա իրենց տեսածին, Եվ չեն իմանա, թե ինչ պատճառով, Վախ էր խառնված մեր նշխար հացին»: Երգի համատեքստից դուրս՝ ի՞նչ կտեսնի ներկա սերունդը, որին չի հավատա:

-Դա, Ռազմիկ Դավոյանի՝ «Խաչերի ջարդը» պոեմից է վերցված: Երբ ընդհատվում է պատճառահետևանքային կապը, սերնդեսերունդ փոխանցելու արժեքների համակարգի մշակույթը, այդ ազատ տարածքում գոյանում է վախը, որը մարդկանց քշում է իրենց տներից: Մեր ազգը հսկայական քանակի դժբախտությունների միջով է անցել, ով ասես, որ չի տիրել, բայց հայ գյուղացին ինչին կպած է եղել, դրանից երբևիցե պոկ չի եկել, այսինքն՝ իր սեփական հողից: Եթե դու քանդում ես այդ կապը, և մարդիկ գերդաստաններով թողնում են այդ ամեն ինչը ու հեռանում, նշանակում է, թե ինչքան է խորացել ամեն բան: Այնքան անկարող ես քո ներքին ու արտաքին քաղաքականության մեջ, որ խարխլում ես այդ հիմքերը:

Մարդը չի գիտակցում՝ ի՞նչ սրբություն է հայրենիքը

-Իսկ ի՞նչ ապագա եք տեսնում:

-Ասում են՝ բնությունը դատարկություն չի հանդուրժում: Բնությունը միշտ լցվում է բովանդակությամբ, որովհետև յուրաքանչյուր հետընթացին կա հակառակ հավասարակշռող գործընթաց, այս պարագայում՝ առաջընթաց: Շատ լավ գիտեք, մանավանդ երիտասարդական շերտում կան այդ ֆենոմենները, այսինքն՝ մարդիկ, ովքեր ավելի շատ հետաքրքրված են հանրային, քան սեփական խնդիրներով: Լուծումը սրա մեջ: Երբ այս գիտակցությունը դառնա համատարած գիտակցություն, և երբ գոյանա այնպիսի հայի տեսակ, որն առաջին հերթին առաջնորդվի հանրային, ազգային, պետական, ապա անձնական խնդիրներով:

Երբ լայն իմաստով դիտարկենք ամբողջ ծավալը, հասկանում ենք, որ ուղղորդում է կատարվում, որը թելադրված է հիմնային արժեքների անկմամբ, այսինքն՝ մարդը չի գիտակցում՝ ի՞նչ սրբություն է հայրենիքը, սեփական հողի հետ կապը, չի կարող հաստատել այդ կապը, որովհետև դրան հակասող հսկայական մոտիվացիաներ ունի՝ ջրի գնի, տարիների ընթացքում չլուծվող սոցիալական խնդիրների, և այդ մարդը գտնում է ամենակարճ ճանապարհը: Իսկ պետությունը ամենակարճ ճանապարհը նրան ցույց է տալիս՝ սեփական տնից ուղղորդում է դեպի օդանավակայան ՝ ասելով, որ սա է քո լուծումը:

Սերնդի վերարտադրման առումով՝ քո սեփական ազգը և սեփական պետությունը դնում ես անկման եզրին: Հիմա մեր բախտը չի բերել այն առումով, որ այս մարդիկ, ովքեր կառավարում են երկիրը, ովքեր հասցրել են երկիրն այս եզրին, սերնդափոխության հանգամանքը անտեսում են: Իմ ամենամեծ մտավախությունն այն է, որ սրանք պարզապես ի զորու չեն ծավալի մեջ ընկալել սեփական երկիրը:

-Իշխանությունները տեսնո՞ւմ են երկրի վիճակը:

-Իրենք մեզնից լավ են տեսնում, որովհետև կա որոշակի փակ ինֆորմացիա: Օրինակ՝ ես գիտեմ, որ երկրում սարսափելի էպիդեմիական իրավիճակ է. գրիպի չընդհատվող էպիդեմիաները, համաճարակային մասշտաբների հասնող տուբերկուլյոզի խնդիրը, չբերությունը, էնդեմիկ հիվանդությունների հսկայական աճը, վերջին շրջանում սիբիրյան ախտի դեպքերը... Դա սարսափելի չափանիշ է, որովհետև սրանք սոցիալական վիճակն արտահայտող հիվանդություններ են: Այստեղից սկսած մինչև կրթական, մշակութային խնդիրները և երկրի քաղաքացու ստատուսը, այսինքն՝ ես ո՞վ եմ այս պետության մեջ, ո՞րն է իմ բնութագիրը:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք երկրի նախագահին:

-Շուտափույթ հրաժարվել աթոռից, և տեղը զիջել այն մարդուն կամ այն խմբին, որն ի զորու է նման մասշտաբի մոտեցում դրսևորել, ի զորու է լուրջ արտաքին քաղաքականություն վարել, ի զորու է ներքին քաղաքականություն վարել, ի զորու է տալ ծրագիր, որը կստաբիլիզացնի ընդհանուր գործընթացները երկրում:

-Դուք տեսնո՞ւմ եք այն մարդուն, որն ի զորու է անել դա:

-Սա այն իրավիճակը չէ, որ ասեն՝ մարդ չկա: Այն էլ ոնց կա: Սովետի օրոք ասում էին՝ Կոմունիստական կուսակցությունից բացի, էլ ի՞նչ կուսակցություն գիտեք, որ կարող է գալ իշխանության: Սա մանկական խոսակցություն է: Սա այնպիսի մի թեզ է, որը միայն հեգնանքի է արժանի:

-Պատմական ո՞ր ժամանակաշրջանի հետ կհամամետեք այս ժամանակաշրջանը:

-Սովետի վերջին տարիների հետ, երբ երկրում վարչարարական կոլապս կար, չգիտեին՝ ո՞նց կառավարեին երկիրը, բայց համադրելի չէ այն առումով, որ երկիրը կառավարում էր մառազմատիկ ծերունիների մի կույտ, և երբ սկսեցին կյանքից հեռանալ, երկրի կարգավիճակը փոխվեց: Հիմա սրանք բավականին երիտասարդ են, և եթե առաջնորդվենք այդ մոդելով, ապա 20-30 տարի ունենք իրենց հետ կիսելու:

Անբարոյական է լավատեսական բաներ ասելը

-Իսկ ի՞նչ կկորցնենք այդ 20-30 տարիներին:

- Երկիրը...

-Իսկ ինչպե՞ս արթնացնել նրանց:

-Հայի գիտակցումը պետք է արթնանա իրենց մեջ, որ եթե իրենք չեն կարող պարզ քաղաքացուն տալ այն տրիվիալ պատկերացումները, որ քաղաքացին պետք է ունենա սեփական երկրի մասին, եթե մենք չենք կարող ապրեցնել նույն քաղաքացուն երկրի ներսում, նկատի չունեմ մեծահարուստներին, օլիգարխներին, եթե մենք չենք կարող իրեն տալ կրթություն, հոգալ առողջապահական խնդիրների փաթեթը, ապա ավելի ազնիվ կլինի հեռանալ սուսիկ-փուսիկ: Չեմ ուզում անձնավորել խնդիրը, յուրաքանչյուր կառավարիչ, յուրաքանչյուր ղեկավար, ով սեփական երկիրը կհասցնի այդ վիճակի, գոնե մի քիչ պիտի մտածի կամ խորհի այս հարցերի շուրջ:

-Ինչի՞ց եք ամենաշատը վախենում:

- Պատերազմից, որովհետև սա հանգուցալուծում գտնելու մեթոդներից մեկն է: Եթե դու սպառում ես քո վարչարարական ռեսուրսը, քո իշխանությունը պահելու ձևերից մեկը հարևան երկրի հետ պատերազմ սկսելն է:

-Եվ ի՞նչն է ցավեցնում Ձեզ:

-Այդ պատերազմի հավանականությունը:

-Լավատեսության տարր չկա՞:

- Ի՞նչ լավատեսություն... Այս իրավիճակում պարզապես անբարոյական է լավատեսական բաներ ասելը: Իրատես պետք է լինել: Սա արդեն իրատեսության շրջանն է: Բարի ցանկությունների, կենացաճառերի շրջանից վաղո~ւց դուրս ենք եկել:

-Ի՞նչ անել:

-Մտածել…