Վերջերս հրապարակվեց  ԱԺ ՀԱԿ խմբակցության պատգամավոր Նիկոլ Փաշինյանի նախաձեռնած «Քաղաքացիական պայմանագրի» կառավարման խորհրդի կազմը: ՔՊ-ի նպատակը ՀՀ քաղաքացիների՝ հասարակական, քաղաքական, իրավական, կենցաղային նոր հարաբերությունների հաստատումն է՝ հիմնված օրենքով: Պայմանագիրը կարող են ստորագրել 18 տարին լրացած քաղաքացիները, ովքեր անկուսակցական են: Պայմանագիրը նաև նպատակ ունի միավորել ՀՀ քաղաքացիներին՝ ընդհուպ իրականացնելով իշխանափոխություն: «Հետքը» զրուցել է ՔՊ-ի կառավարման խորհրդի անդամ, կոնֆլիկտաբան Արսեն Խառատյանի հետ:

Չենք մտնելու մի գործընթացի մեջ, որի հաղթանակի հավանականությունն ի սկզբանե ակնհայտորեն չկա

-Արսեն, ՔՊ-ի կարևոր դրույթներից մեկը այդ պայմանագիրը ստորագրող անձի վերադարձն է Հայաստան, Հայաստանում ապրելն է, մինչդեռ Դուք բնակվում եք ԱՄՆ-ում: Սա դրույթի խախտում չէ՞:

-Դեկտեմբերի 9-ի մամուլի ասուլիսում իմ հիմնական ասելիքը հենց այդ մասին էր, որ այս պայմանագիրը ստորագրելով՝ ստանձնում եմ Հայաստան վերադառանալու պարտավորություն: Եթե նայեք «Քաղաքացիական պայմանագրի» առաջին տեքստը, որ դեռևս միայն Նիկոլ Փաշինյանի կողմից էր հրապարկվել՝ դա 2013 թ. հունվարն էր, սահմանվել էր 5 տարի ժամկետ, ըստ որի՝  եթե ստորագրում ես այդ պայմանագիրը, պարտավորվում ես գալ Հայաստան: Այնուհետ մենք սկսեցինք աշխատել այդ տեքստի վրա, և հուլիսին, փաստորեն, վերահրատարակվեց նորացված տարբերակը: Այս գործընթացը կարևոր է մեզ համար, որ պայմանագրի՝ մինչ այս և դրանից հետո լինելիք փոփոխությունները լինեն մասնակցային գործընթացի արդյունք, մարդիկ, ովքեր ներգրավվում են այս գործընթացում, կարողանան ազդեցություն ունենալ տեքստի փոփոխության և մնացած գործընթացների վրա: Հուլիսին ստորագրվածի դեպքում մենք կոնկրետ ժամանակ չսահմանեցինք, բայց այդ պարտավորությունը ստանձնելու կոնկրետ մեխանիզմներն ավելի մանրամասնեցինք:

Այո՛, այս պայմանագիրը ստորագրելով՝ ես պարտավորովում եմ վերադառնալ Հայաստան և հույս ունեմ, որ դա կլինի շատ մոտ ժամկետներում:

-Քաղպայմանագրի սկզբունքը քաղաքացիների պարտությունը բացառելն է: Սա, կարծես, փոքր-ինչ վերացական է հնչում: Ի՞նչ է ենթադրում այդ պարտությունը: Ինչպե՞ս եք խուսափելու այդ պարտությունից:

-Սա շատ լավ հարց է: Պարտությունը բացառելու մեր տրամաբանությունը, ըստ էության, վերաբերում է նրան, որ եթե որևէ գործընթացի մեջ հաղթանակն ի սկզբանե բացառվում է կամ, այսպես ասեմ, չենք տեսնում ճանապարհ, որով հաղթելու ենք, ավելի լավ է չմտնենք այդ գործըթնացի մեջ, որովհետև հիասթափությունը դրանից շատ ավելի կործանարար կարող է լինել, քան ևս մեկ անգամ հուսադրելն ու ամպագոռգոռ հայտարարություններ անելը՝ դա կլինի փողոց դուրս գալու միջոցով, թե կոնկրետ գործընթանցերին մասնակցելով: Հերթական հիասթափությունը կարող է հսկայական բացասական ազդեցություն ունենալ՝ լինի դա արտագաղթի կերպով կամ ապատիայի էլ ավելի խորացմամբ, հույսը կտրելու:

Առաջինը՝ չենք մտնելու մի գործընթացի մեջ, որի հաղթանակի հավանականությունն ի սկզբանե ակնհայտորեն չկա: Սա այն հիմնական տրամաբանությունն է, որ ունենք: Երկրորդն այն է, որ փորձելու ենք սովորել (որովհետև մեզնից յուրաքանչյուրը տարբեր ձևերով ընդդիմադիր, ակտիվ կոչված, ազատության համար պայքարի դուրս եկած խմբերում ներգրավված է եղել) նախկինում թույլ տրված սխալներից, և փորձել այլևս սխալ թույլ չտալ, անկեղծ լինել մեր իսկ գործած սխալների հետ, և այդ սխալներն այլևս թույլ չտալ, որովհետև մինչ այս այդ սխալների արդյունքում լավ թե վատ պարտվել ենք:

-Ի՞նչ սխալներ կառանձնացնեք:

-Մի շարք բաներ, որոնք հայտարարեցինք: Կարծում ենք, որ կառավարման սկզբունքի ճգնաժամային խնդիր է եղել, հարաբերությունների հորիզոնականության պակաս է եղել  որոշումներ կայացնելու գործընթացում:

Երկրորդ՝ որոշումներ կայացնելու գործընթացում թափանցիկության կամ հաշվետվողականության պակաս է եղել:

Երրորդ՝  կարող ենք առանձացնել մարտավարության սխալներ: Չեմ ուզում շատ կենտրոնանալ դրա վրա: Կարող ենք շարունակել և թվել, բայց թերևս ամենակարևորն այն է, որ այս պայքարի ընտրված միջոցներն ու ձևերն իրենց վերջնակետին չեն հասցվել, քանի որ հետևողականության պակաս է եղել: Փորձելու ենք թույլ չտալ այդ սխալները, և եթե տեսնենք, որ այդ ճանապարհով ենք գնալու, ավելի լավ է՝ չգնանք:

Մենք պետք է բացառենք մարգարեների ու անձնակենտրոնության խնդիրը

-Հակիրճ կձևակերպե՞ք՝ որպես ՔՊ ստորագրած մասնակից, ո՞րն է Ձեր նպատակը:

-Բացի ամեն ինչից՝ նոր տրամաբանությամբ հարաբերություններ հաստատել Հայաստանի ապագայով և դրա կառուցման մեջ ներգրավել ցանկացող մարդկանց հետ աշխատել շատ ավելի լուրջ և շատ ավելի խորը: Մենք պետք է բացառենք մարգարեների ու անձնակենտրոնության խնդիրը: Չի աշխատում այն, որ այսինչը կգա և կփոխի ամեն ինչ: Գուցե ուրիշ իրավիճակներում այդպիսի բաներ եղել են, բայց դրանք պայմանավորված էին գործընթացներով, որոնք եղել են այլ երկրներում: Մեր կարծիքով՝ թիմային աշխատանքն ու հորիզոնական հարաբերությունները շատ կարևոր են: Պիտի ունենք կոլեկտիվ լիդերություն, այսինքն՝ լիդերների խումբ, որը հավասարաչափ, ինչ-որ տեղերում առաջ ու հետ ընկնող առաջնորդություն և պատասխանատվություն ստանձնի:

-Հաճախ ասում են, որ մեր հասարակության մեջ քաղաքացիական գիտակցության ճգնաժամ կա: Սա անջրպետ չէ՞ ՔՊ նախաձեռնության համար: Ինչպե՞ս եք հաղթահարելու:

-Տարբեր ժամանակներում տարբեր է եղել: Հանրային գիտակցության և քաղաքացիական գիտակցության ճգնաժամեր սովորաբար լինում են պարտություններից հետո՝ ավելի մեծ, քան երբ ինչ-որ հույս է առաջանում: Ինչ-որ բնականություն կա, երբ ինչ-որ գործընթացի մեջ մարդկանց լայն խմբեր ներգրավվում են, և ապա ավարտը պարտությամբ է լինում: Ես ինքս էլ ունեցել եմ այդպիսի ճգնաժամ:

-Ե՞րբ:

-Ամեն փուլում՝ սկսած 1996 թ.-ից, 2003 թ.-ին, 2004 թ. ապրիլի 12-ից հետո, 2008 թ. մարտի 1-ից հետո եմ ունեցել, մասամբ նաև՝ 2013 թ. ապրիլից: Կարծում եմ, ընդհանուր առմամբ, սա վերաբերում է շատերիս: Իրականում ունենք հրաշալի ժողովուրդ ու հրաշալի հանրություն, որոնք շատ լավ գիտակցում են, թե ինչ է կատարվում, և երբ տեսնում են, որ կա փոփոխության հասնելու ճանապարհ ու հնարավորություն, շատ ավելի ակտիվորեն ներգրավվում են և փորձում են համատեղ ինչ-որ բաների հասնել: Այսպես ասեմ. այն պահից, երբ մեր հանրությունը կհասկանա ու կտեսնի, կվստահի մեր խմբին փոփոխությունների հասնելու ճանապարհին, այդ ակտիվությունը բնականորեն կդառնա բոլորի վարակի մասը: Սրանով չեմ ուզում առանձնացնել մեզ՝ որպես մի շատ ուժեղ խումբ, որը եկել է բոլորից առաջ գնալու: Ոչ, այս ընթացքում, իհարկե, պետք է խոսենք, քննարկենք բոլոր այն խմբերի հետ, որոնք հայտ են ներկայացնում Հայաստանում քաղաքական ճանապարհով փոփոխությունների հասնելու: Ժողովրդի մեծ մասը, վստահ եմ, շատ լավ գիտի, թե ինչ է նշանակում լավ ապրել, բարեկիրթ և քաղաքակիրթ հարաբերություններ ունենալ, ինչ է նշանակում նորմալ պետության և իրավահարաբերությունների տարածքում ապրել: Այս տարիների ընթացքում դրա բացակայությունն ու դրա չլինելը, քաղաքական խմբերի, ուժերի կողմից այդ փոփոխությանը չհասնելը, իհարկե, ապատիայի որոշակի ազդեցություն է թողել՝ մի անգամ ավելի շատ, մի անգամ ավելի քիչ: Բայց նաև կոլեկտիվ վարքագիծ կա, որն արտագաղթն է, էսկապիզմ կոչվածը, երբ մարդը դուրս է գալիս, որովհետև լուծման միջոց չի գտնում և հենց դա է պատճառը, որ կարծում ենք, մեր հիմնական թիրախներից մեկը պիտի լինի (բացի այն, որ Հայաստանի ներսում գործընթացներ պիտի անենք) մեծ հայրենադարձություն կոչվածը կամ վերադարձի տրամաբանության վրա աշխատելը:

Փորձելու ենք պոպուլիստական հայհոյանքի տարածքից դուրս գալ

-Ո՞րն է լինելու առաջնահերթ փոփոխությունը:

-Թերևս, նշեմ մի քանիսը: Նախ՝ փորձելու ենք պոպուլիստական հայհոյանքի տարածքից դուրս գալ: Փորձելու ենք կոնկրետ առաջարկությունների և մեխանիզմների ճանապարհով գնալ, փորձելու ենք ցույց տալ, թե ոլորտ առ ոլորտ ինչ պետք է արվի փոփոխության հասնելու համար: Այս ճանապարհին ունենալու ենք և՛ հաջողություններ, և՛ ինչ-որ առումով կարող է չհաջողենք ինչ-որ կետերում, բայց փորձելու ենք հետևողականորեն գնալ այդ ճանապարհով և պետք է հասկանանք, թե Հայաստանի Հանրապետությունն արտաքին քաղաքականությունից մինչև առողջապահություն և պաշտպանություն ինչ կոնկրետ ճանապարհներ պիտի ընտրի, ինչ կոնկրետ մեխանիզմներով պիտի կարողանանք փոխել այն իրավիճակը, որն այսօր փտած, նեխած ու չաշխատող է:

-Օրինակ, Դուք ի՞նչ եք անելու:

-Այս պահին ես ներգրավված եմ շատ ինտեսիվ քննարկման մեջ խորհրդի և տարբեր մարդկանց հետ, ովքեր պատրաստակամություն են հայտնել ներգրավվել «Քաղաքացիական պայմանագրին»: Մի շատ կարևոր սկզբունք պետք է նշեմ. մենք չենք մտածում, որ վաղը ունենալու ենք 1000 մարդ, որ մեզ հետ է: Եթե մարդիկ պետք է գան և անելիք չունենան, ապա ավելի լավ է, որ այդ մարդիկ չգան: Յուրաքանչյուրի համար բաց է «Քաղաքացիական պայմանագիրը»՝ եթե կուսակցական չես, եթե ուզում ես լինել այս գործընթացում: Մենք պետք է փորձենք գործ անել իրար հետ, փորձենք իրար գործի դնել, իրարից պահանջել: Սա առաջնահերթություն է: Այսինքն՝ ես փորձելու եմ այն, ինչ մտածում ենք, քննարկում ենք, միս ու արյուն տալ դրան, և մարդկանց հետ հարաբերություններում բացատրելի դարձնել, սովորել, ընթացիկ հասկանալ, թե, օրինակ, ինչն ենք սխալ անում: Միևնույն ժամանակ համոզված եմ, և այդ համոզմանը եկել եմ 5,5 տարի Հայաստանից դուրս ապրելու ընթացքում, որ որքան էլ ցանկանաս (իսկ այսօր Հայաստանից դուրս ապրում են նաև շատ մտահոգ քաղաքացիներ), փոփոխությունների հասնելու միակ ճանապարհն այստեղ լինելով է՝ ամեն օր Երևանի փողոցներում քայլելով, քո վարքագծով, քո պահվածքով, քո հարաբերություններով փորձել այն արժեքային դաշտը, որ դու ունես, որը կարող է ինչ-որ պահի անընդունելի, անհասկանալի կամ ընդունելի կամ հասկանալի լինի, այդ կերպ փոխել: Դրանում համոզվել եմ այս տարիների ընթացքում: Որքան էլ դու հասկանաս, որքան էլ դու փորձես դրսից ազդել գործընթացների վրա, քո օգտակար գործողության գործակիցը շատ ցածր է, և փոփոխության միակ ճանապարհը վերադարձն է կամ ապրելն է Հայաստանում:

Մենք ապրելու ենք շատ ավելի լավ Հայաստանում

-Եվ հնարավո՞ր է այդ դեպքում իշխանափոխության հասնելը:

-Այո, հնարավոր է: Ես սա ասել եմ և հիմա ևս մեկ անգամ կկրկնեմ: Համոզված եմ, որ ներքաղաքական ճգնաժամի հիմքը շարունակում է լինել մարտի 1-ը, դրա չբացահայտված լինելը, վախը նրա, որ եթե վաղը հասնենք այդ ճանապարհին, դիմացինդ կարող է կրակել: Սա շատ ու շատերին հասկանալիորեն հետ պահող հանգամանք է: Մենք հասնելու ենք նրան, որ մեր քաղաքացի, Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանը, մեր քաղաքացի, Հայաստանի Հանրապետության ներքին զորքերի ծառայության մեջ գտնվող եղբայրները չեն կատարելու հանցավոր այս վարչակարգի հրահանգները, որովհետև իրենք էլ տեսնելու են փոփոխության ճանապարհ, մեր և մեզ հետ ապագայում այս ճանապարհը բռնողների հետ հասնելու հնարավորություն:

-Արսեն, ինչպե՞ս եք տեսնում այսօրվա Հայաստանը: Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի ներկա վիճակը:

-Շատ տարողունակ հարց է, որովհետև Հայաստանի իրավիճակը սոցիալական առումով, իսկապես, ծանրագույն է: Մենք ունենք երկիր, որտեղ նվազագույն աշխատավարձը 37-39.000 դրամ է, միաժամանակ փողոցում 100.000-դոլարոնց մեքենաների պակաս չի զգացվում: Կա բարոյազրկման՝ ճգնաժամայինի հասնող իրավիճակ, բայց, կարծում եմ, որ այս վարչակարագ կոչվածը, որ այնքան է անջատված իրողություններից, փորձում է այդ կերպ պահել, որովհետև այդպես հեշտ է ապրել, չտեսնել հենց այսօր փողոցում սառչող պապիկին ու տատիկին, չտեսնել դպրոցներում սառնամանիքի մեջ ապրող սահմանային գյուղերի էրեխեքին: Հիմա չեմ ասում, թե այսօր պետական կառավարման համակարգում չկան սրտացավ մարդիկ, բայց, ցավոք, նրանք որոշումներ կայացնող չեք: Նրանք որոշումներ իրականացնողներ են: Սա, իսկապես, լուրջ խնդիր է:

-Ինչ-որ բան կփոխվի՞:

-Իհարկե, անկասկած:

-Լավատե՞ս եք:

-Միշտ եղել եմ լավատես: Կասկած չունեմ, որ մենք ապրելու ենք շատ ավելի լավ Հայաստանում, որովհետև ավելի լավ երկիր, քան Հայաստանն է, չկա: