HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

«Ի՞նչ տարբերություն՝ փայտի՞ դագաղում կթաղեն, թե՞ ոսկեզօծ»

«Հետքը» ԱՆ ՔԿՎ պետի թույլտվությամբ այցելեց «Նուբարաշեն» ՔԿՀ, որտեղ քննչական սենյակներից մեկում հարցազրույց վարեց 18 տարի անազատության մեջ գտնվող, 1996թ. մահապատժի դատապարտված (2003-ից՝ ցմահ ազատազրկում) նախկին շարքային զինվոր Արթուր Մկրտչյանի հետ:

Սկիզբը

-Եթե չեմ սխալվում, մահապատժի դատապարտվածների համար հինգ խուց կար այդ ժամանակ, ո՞ր խցում քեզ տեղավորեցին:  

-87 խուց տարան, անկեղծ ասեմ՝ ադմինիստրացիան էլ ցավով ընդունեց, որովհետև բոլորն էլ գիտեին, որ կապ չունեմ զինվորների սպանության հետ: Թեպետ մինչև դատավարությունը բանտում էլ ահագին տանջել են՝ օպերներից մինչև ամենասովորական հսկիչը: Ես համազգեստով մարդ էի տեսնում, իմ մոտ ագրեսիա էր առաջանում: Դռների շխկոցից վեր էի թռնում: Դա նշանակում էր, որ էլի մտնելու են ջարդեն: Մինչև որ սկսվեց դատավարությունը, ու բոլորը հասկացան, որ գլխիս սարքել են:

-87 խցում ինչպե՞ս դիմավորեցին քեզ: Դո՞ւ էիր ամենափոքրը, թե՞ էլի զինվոր կար:  

-Ամենափոքրը ես էի: Երբ մտա, ինձ թվաց ուրվականների մոտ եմ ընկել, պատկերացրեք՝ բոլորը նիհար մարդիկ: Լուսավորությունն էլ վատ էր: Բոլորն էլ թարսի նման էդ օրը գլուխները թրաշել էին: Դուռը երբ բացեցին, գլուխների փայլն էր արտացոլվում:

-Հյուրասիրելու բան կա՞ր, թե՞ հաց գտնելն այդ տարիներին մեծ ուրախություն էր:

-Սեմերջյան Մանուկ կար (անկախ Հայաստանում առաջին մահապատժի դատապարտվածներից մեկը, ով 22 տարի անց մահացել է հիվանդությունից- հեղ.), ինքը էնքան լավ էր նկարագրում էդ տարիները… ապրելը շատ դժվար էր:

-Ինչպե՞ս էին մարդիկ գոյատևում, մոտ քանի՞սը այստեղ մահվան դատավճիռ ստացավ հիվանդությունից: Տարբեր տվյալների համաձայն՝ 14-15 մարդ:

-Մինչև մահապատժի փոխարինումը՝ 2003 թվականը, երևի մի 15 հոգի…

-Զբոսանք կա՞ր, արևի լույս կա՞ր

-Զբոսանք բացառվում էր, բաղնիքը՝ 6 ամիսը մեկ կամ տարին մեկ անգամ: Ժամանակ էր լինում՝ դռան վրա սարդոստայն էր բռնում: Պատուհաններն էլ բաց չէին, հիմա ցանցեր են, էն ժամանակ երկաթից շերտավարագույրներ էին՝ միշտ փակ:

-Ե՞րբ արևի լույսը ներս թափանցեց:

-Թախտաբիթիի դեմ դեղ էին արել բերդում, առաջին անգամ մեզ հանեցին զբոսանքի: Տղերքից շատերը վատացան հենց արևի լույսից:

-Որո՞նք են ցմահ դատապարտյալների խնդիրները, եթե առաջին երեք տեղերում դնես, որո՞նք կառանձնացնես՝ պայմանական վաղաժամկետի կիրառու՞մ, ռեժիմների փոփոխությու՞ն, թե՞ գործերի վերանայում

-Առաջինը պիտի լինի արդարության զգացումը: Եթե արդար ես մարդու հետ վարվում, ուզում ես մահապատժի դատավճիռ տուր…էստեղ պայմանները մեզ չեն հուզում, այլ անարդարությունը: Մարդուն ստորացնում է իր հանդեպ կատարված անարդարությունը:

-Արթուր, անարդարության զոհեր շա՞տ կան բանտում, քո կարծիքով:

-Մենակ էստե՞ղ… եթե հանցագործ է անգամ, բայց ցավալով մոտենաս, որ ինքն իր կյանքը խորտակեց, ինքն իրեն զրկեց իր հարազատներից, երբեք չափազանցված պատիժ չես տա, երբեք անարդար դատավճիռ չես կայացնի: Կմոտենաս ինչպես հայրը, ով պատժում է որդուն՝ սիրելով, ու դրանից որդին կդառնա ավելի լավը:

-Նորմա՞լ է համակեցությունը ստացվում խցակիցների հետ: Անգամ երբ հարազատներն են միասին մեկ սենյակում երկար լինում, խնդիրներ են առաջանում: Փաստորեն, 23 ժամ միասին եք…

-24 ժամ…

-Ես մեկ ժամ զբոսանքը հանեցի…

-Զբոսանքն էլ ենք նույն մարդկանցով: Տարիների ընթացքում գալիս ես նրան, որ ոչ թե պարտադրես քո ես-ը, այլ նայես ընդհանուր:

-Ինչո՞վ եք զբաղվում:

-Հեռուստացույց, գիրք, տարբեր թեմաներ ենք քննարկում:

-Իսկ երբ հեռուստացույց չկար, ի՞նչ էիք անում: Եթե չեմ սխալվում, 2000թ.-ից առաջ էր:

-Շիրազն էր «Դանթեականում» գրում՝ արի, տես դժոխքը: Երևի Շիրազը, եթե մի պահ էդ տարիների մահապատժի հարկաբաժինը տեսներ, մի նոր «Դանթեական» կգրեր:

-Արթուր, մի քիչ ավելի մանրամասն պատմիր, որ ընթերցողը պատկերացնի…

-Դժվար կարողանա պատկերացնել, որովհետև անգամ ես, որ անցել եմ էդ ամեն ինչի միջով, դժվար եմ կարողանում պատկերացնել՝ ոնց կարող է մարդը մարդու հետ նման ձևով վերաբերվել: Մի պահ պատկերացրեք՝ ինչ է, երբ քեզ ապրելու ցանկության համար գցեն քացու տակ ու սպանեն, բայց դու չես մեռնում:

-Կոնֆետներ ունենո՞ւմ էիք:

-Աստված չաներ՝ աչքներով ընկներ շաքարավազի հատիկ, դուբինկաներով ջարդում էին, թե՝ ո՞վ ա բերել: Էդ ժամանակ մեզ ոչինչ չէր թույլատրվում դրսից: Իրենց տված որդերով ճաշն էինք ուտում, որդերը լողում էին մեջը:

-Բժշկական սպասարկումն ինչպե՞ս էր: Օրինակ՝ ատամդ սաստիկ ցավում է, կա՞ր բուժելու հնարավորություն:

-Ատամդ ցավում էր, պիտի հանեին, բուժել չկար: Հիմա ես ունեմ խնդիրներ, պիտի գումար մուծեմ, քանի որ այն հետազոտությունը, որ պիտի արվի՝ սոնոգրաֆիա, բերդում նման հնարավորություն չկա: Ասում են՝ խնդրենք դրսից մասնագետը գա, բայց գիտես, որ դրսի մասնագետին պիտի վճարել: Իսկ եթե ես չունե՞մ միջոց վճարելու…

-Ասացիր, որ ամենակարևոր խնդիրը անարդարությունն է, ինչպե՞ս պայքարել անարդարության դեմ: 18 տարի դու քո օրինակով պայքարում ես:

-Անցյալ տարի էր, որ ԱԺ-ում քննարկվում էր մինչև 21 տարեկանների մասին օրինագիծը: Որոշվեց այն հետաձգել մեկ տարով: Այդ մեկ տարվա ընթացքում էստեղ մահացան երկուսը. մեկը կախվեց, մյուսը՝ հիվանդությունից: Էդ մարդկանց հիմա ո՞նց կասեք՝ ինչո՞ւ հետաձգեցիք: Խնդրի լուծման հետաձգումը կարող է բերել նրան, որ մարդիկ արդեն չլինեն: Էլ ո՞ւմ է պետք էդ լուծումը: Ուղղակի պատկերացրեք՝ 18 տարի մարդիկ փակ ռեժիմում ու նման սարսափելի ճանապարհով անցած: Իրենք մտածում են՝ դե՜, օրենք է, էլի, կընդունենք: Իրենք օրենքների հետևում չեն տեսնում մարդկանց:

-20 տարի անց կա պայմանական վաղաժամկետի իրավունք: Մի քանի ցմահ դատապարտյալներ հատել են այդ շեմը, սակայն որևէ մեկի նկատմամբ չի կիրառվում պայմանական ազատ արձակումը: Ի՞նչն է պատճառը, ըստ Ձեզ:

-ԵԽ-ն փող չի տրամադրել: Կոպիտ եմ ասում՝ ԵԽ-ն կլինի, ՄԱԿ-ը կլինի… Իրենց փող չեն տվել, որ իրենց նեղություն տան, գրեն ցմահ դատապարտյալների պայմանական վաղաժամկետ արձակման կարգը:

-Ի՞նչ է անում համակարգը 20 տարի, որ հասարակություն վերադառնա ֆիզիկապես, մտքով, հոգով առողջ քաղաքացի: Օրինակ՝ վերականգնողական ինչ-որ ծրագրերի մասնակցե՞լ եք այս 18 տարիների ընթացքում:

-Չէ՛, վերականգնողական ծրագրեր չկան:

-Ընտանիքի մասին քիչ խոսեցիր…

-Ես ոնց որ խոցող դանակի մի շեղբ եմ դարձել իմ ընտանիքի սրտում, որովհետև ինձ սիրելով՝ չեն կարող հրաժարվել ինձնից, որ իրենք կարողանան ապրել: Իրենք էլ ինձ հետ կրում են էդ ամեն ինչը, դեռ մի բան էլ ավելի:

-Այսինքն՝ իրենք և՞ս ցմահ են դատապարտված քեզ հետ…

-Շատ ավելին…ես ցմահ դատապարտված լինելով՝ չունեմ ապրելու ընտրությունը, իրենք ունեն այդ հնարավորությունը՝ կա՛մ ինձ մոռանալ, ապրել, կա՛մ ինձ հետ տառապել: Ու ինձ հետ նրանք տառապում են:

-Այստեղ 20 տարեկանից նստած տղաներ կան, ովքեր արդեն միջին տարիքի տղամարդիկ են դարձել: Ընտանիք կազմել, երեխաներ ունենալ… Երբևէ մտածե՞լ ես այս մասին:

-Ամեն մարդ տարբեր կերպ է մտածում: Ես եթե բանտում եմ, չեմ ուզենա երեխա ունենալ, չեմ ուզենա այդ երեխան ծնվի, մեծանա՝ չտեսնելով հորը: Դա սխալ եմ համարում հենց երեխայի հանդեպ:


-Քանի՞ անգամ եք տեսակցում հարազատներին: Մհեր Ենոքյանի գրքերում ընթերցել եմ, որ նախկինում երկարատև տեսակցություն չկար առհասարակ:

-Կարճատև տեսակցություն տրամադրվում էր գլխավոր դատախազի թույլտվությամբ: Հետո, երբ համակարգը անցավ արդարադատության նախարարության տիրույթ, սահմանվեց կարգ՝ տարին մեկ անգամ երկարատև տեսակցություն: Ցմահ դատապարտված մարդուն ինչպե՞ս կարելի է տարին մեկ անգամ տեսակցություն տալ ընդամենը 3 օրով… Էսպես շատ ընտանիքներ հեռանում են իրարից:

-Չե՞ք պատրաստվում առաջարկով դիմել, որ գոնե այն մարդկանց համար, ովքեր 10 տարի և ավելի են նստած, ավելանա տեսակցությունների թիվը:

-Երբ արդար դատական համակարգ լինի, էդ ժամանակ արդեն կարելի է մտածել պահման պայմանների մասին: Բայց եթե ինձ բրթել-գցել են փոսը, ես կմտածե՞մ էդ փոսից դուրս գալու մասին, թե էդ փոսում ոնց հարմարավետ պայմաններ ստեղծե՞մ:

-Այնուամենայնիվ, տարիներ են անցնում…

-Դու չես մտածում: Ինձ համար էական չի ո՛չ հացը, ո՛չ ջուրը… Նոր բերդ են սարքել Արմավիրում, ասում են՝ եվրապայմաններ են էնտեղ: Ինձ համար ի՞նչ տարբերություն՝ ինձ փայտի՞ դագաղում կթաղեն, թե՞ ոսկեզօծ: Ինձ արդարություն է պետք: Դատարաններ են սարքել եվրոպական չափանիշներին համապատասխան, թող դատավարություններ անեն եվրոպական չափանիշներով:

-Եվրոպական երկրներում ևս դատական սխալի հավանականությունը կա, այնտեղ էլ կան դատական սխալներ, բայց դրանք ուղղելու պատրաստակամություն կա:

-Որովհետև էնտեղ գիտակցում են, որ անձն է կայացնում որոշում, դատավճիռ: Մարդը անսխալական ո՞նց կարող է լինի: Մեզ մոտ մոլեռանդ ձևով բացառում են, որ հնարավոր է սխալ դատավճիռ: Ես անգամ հավատում եմ, որ եթե նույնիսկ իմ գործով իրական սպանողն էլ գա, ասի՝ ես եմ, կծեծեն, կասեն՝ ձայն չհանես:

-Ասացիր, որ փոսի մեջ ես: Ո՞նց ես պատկերացնում ելքը: Ինչ-որ մեկը քեզ աստիճան պիտի իջեցնի՞, դու պիտի ձեռքդ մեկնե՞ս:

-Կշտկվի այն ժամանակ, երբ ամեն անհատ ցանկացած անարդար երևույթ համարի իր սեփականը: Անգամ մեզ մոտ շատ մարդիկ չեն պայքարում…

-Միգուցե հոգնե՞լ են, հիասթափվե՞լ են, որովհետև ձայնը տեղ չի հասնում…

-Դա էլ կա, բայց նշանակում է, որ պայքարի ոգին թույլ է:

-Պայքարի ի՞նչ գործիքներ ունես, պահուստային գործիքներ, որ դեռ չես օգտագործել:

-Մենակ ներսից պայքարելը արդյունավետ չի կարող լինել…

-Հիմա դրսում կան մարդիկ, ովքեր ևս պայքարում են: Ճի՛շտ է, նրանք քիչ են, բայց քո ասած ոգին կա:

-Գիտե՛մ… Նման մարդիկ բացառիկ մարդիկ են: Ոչ բոլորն են մտածում, որ եթե ես էսօր չպայքարեմ, վաղը իմ էրեխու հետ կարող է նույնը լինել, վաղը մեկ ուրիշն է էդ թակարդը ընկնելու… Ներման ինստիտուտը քաղաքական կառույց է դարձել: Երբեք չեմ գրել ու չեմ գրելու խնդրագիր: Ներել ի՞նձ, ինչի՞ համար: 2003թ., երբ Ռ. Քոչարյանը պիտի ներում շնորհեր, 10 օր առաջ եկան խցերով հատ-հատ ասացին, որ նախագահական նստավայրից հաղորդել են, որ ներման խնդրագրեր գրեք, որ ներում են շնորհելու: Ես էլ ներում չգրեցի, այլ պահանջագիր՝ էսքան ժամանակ խնդրել եմ արդարություն, բայց հիմա պահանջում եմ: 10 օր հետո, իբր, ներման հրամանագիր դուրս եկավ՝ ցմահ ազատազրկում: Ու երբ առաջին անգամ  մահապատժի 42 դատապարտվածները հացադուլ հայտարարեցին, ոչ թե խնդիրն էն էր, որ ցմահ փոխեցին, այլ որ խաբեցին: Պարզապես ներումը պիտի աշխատի: Եթե դու չես կարողանում ներել, դու չես կարող ուժեղ լինել: Մեկ-մեկ հրաշքներից են խոսում… Ես հրաշքների չեմ հավատում, ես հավատում եմ մարդու մեջ Աստծուն՝ մարդկային խղճին:

Հ.Գ. Արթուր Մկրտչյանի հետ հարցազրույցի ձայնագրությունը կարող եք լսել այստեղ, իսկ տեսանյութը` այստեղ

Լուսանկարները՝ Սարո Բաղդասարյանի

Մեկնաբանություններ (4)

Lidia
Neres es hrajarvum em ujex linem tox indz tuyl hamaraen bayc nerel mor 18tarva tarapnqn anhnara. Husov em et bolor nardik patasxan ktan iranc gazanutyunneru hamar.
Armen M.
Inch meknabanel kardalov ays amenn? Da mer irakanutyunn e dardzel. Amen mard poxarenn ir vra vertsni ayd amenn, hakarakn e anum, vanum e iranits mtatselov vor da ir kam ir erexayi het chi patahi.u menak erb tsavoq srti patahum e, ayd zhamanak e miayn erexu nkarn sev lentov kapvac vertsnum u gnum karavarutyan shenqi mot boxoqelu...isk ete tariner araj votqi elner u kayun kamqov den kangner anorenutyunnerin apa karox er ir vordin voxj aroxj aveli chisht u lav erkrum aprer u ararer... ASEQ MI TE IRAVATSI CHEM???
Վարազ Սյունի (Ամստերդամ)
Այս և նման տխուր-ցնցող պատմությունները միայն սիմպտոմներն/ախտանիշներն են. ԻՍԿԱԿԱՆ հիվանդությունը,որը Հայաստանում շատերը չեն հասկանում,ԽՈՐՔԱՅԻՆ է. այն է՝ հայ տղամարդը, արդեն դարերով, տառապում է ՓՈՔՐԱՐԺԵՔՈՒԹՅԱՆ կոմպլեքսով. դրա՛ համար է իր ազգակից մյուս հայ տղամարդու այսպես նվաստացնում,իսկ իրենից ուժեղին՝ քծնում:Սրա արմատներն էլ խորքային-պատմական են՝ ա) դարերով պետականություն չունենալն ու երկրորդ կարգի քաղաքացի լինելը,բ)քրիստոնեության զիջողական գաղափարախոսությունը ազգային ռազմավարություն ընդունելը,գ) հայ աստվածներից անջատվելը,դ)հայաստանյան (դարավոր քողարկված) մատրիարխատային հասարակարգը: Հայ տղային/տղամարդուն ազնիվ ու հպարտ ՀԱՅ օրինակներ (role-models)են պետք:
patron
hимнакан патчарнерн эн-воч лиаржекутян комплекснере,генетик стркамтутюне ев иhарке сут христонеутюне

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter