Հարցազրույց մուլտիպլիկատոր, բեմադրող նկարիչ Նաիրա Մուրադյանի հետ

-Մեկ-մեկ թվում է, թե մարդիկ իրականությունից կարող են թաքնվել անիմացիոն ֆիլմերում: Կա՞ այդ թաքնվելու զգացողությունը Ձեզ մոտ:

-Հակառակը: Ընդհանրապես, երբ ինչ-որ բան սկսում ես անել, դու բացվում ես, սկսում ես պատմել, իսկ թաքնված պատմելը դժվար է, պետք է լրիվ անկեղծ լինես, ոչնչից չվախենաս, ոչ մի կոմպլեքս չունենաս, որ կարողանաս դիմացինին ասես, իսկ կոմպլեքսների մեջ խեղդվելով՝ նայելու ես իր ռեակցիային ու չես կարողանալու բացվել: Ինչո՞վ է լավ ռեժիսորի գործը, որովհետև ոչ մեկի նկատմամբ պարտավորված չէ ինչ-որ բան անել: Իմ սերնդի բախտը բերել է. չնայած Սովետի ցենզուրային՝ մի շարք ռեժիսորների մոտ մշակվեց մի լեզու, որով կարողանում էին ոչ ճակատային պատմել ճշմարտությունը: Իսկ դա մշակում է սիրուն մի լեզու՝ կոդերով և այլն, որը դարձավ այս տարածքի հասկանալի լեզուն: Այդպես խոսում են Տարկովսկին, Գերմանը, որոնք քեզ չեն բացատրում, բայց դու հասկանում ես: Իրենք մի լարով քեզ փաթաթում են, ու ֆիլմը շատ սիրուն է ստացվում: Հիմա ինչո՞ւ չեմ կարողանում նայել այս նոր ֆիլմերը, որովհետև մի տեսակ ամեն ինչ միանգամից ասվում է:

-Կյանքի տեմպը փոխվե՞լ է:

-Իմը՝ չէ, հակառակը՝ ես ընկել եմ հենց իմ ռիթմի մեջ, որ կարող եմ արթնանալ, երբ ուզում եմ, և երբ ուզում եմ քնել: Ինձ տանջում է ճշգրիտ գիծը, ժամը:

-Ժամացույց չե՞ք կրում:

-Չէ, հեռախոսս էլ որ փչացել է, այնքան լավ է:

-Անիմացիայի աշխարհն է այդպիսի՞ն:

-Անիմատորներն են այդպիսին: Մի սահման կա, որտեղ դու չես տերը, ինչ-որ մեկը ստիպում է քեզ: Իհարկե, ոչ բոլորն են այդպիսին. կան մարդիկ, որ շատ պունկտուալ անիմատորներ են, բայց, ինձ թվում է՝ անիմատորներից շատերն այդպիսին՝ չեն սիրում ճշգրիտ ժամեր, բայցև չենք ուշանում:

-Ինչպիսի՞ն է երկխոսությունը Ձեր ֆիլմերի հերոսների հետ: Հա՞շտ եք իրար հետ:

-Չէ~, այ իրենք էլ են պարտադրող, երբ ուզում ես, որ ինքն էսպիսին լինի, նկարում-նկարում ես, չի ստացվում, որովհետև ինքն ուրիշ կերպար է, քո ուզածը չէ, և այն, ինչ սկզբից էիր պատկերացնում, դա չէ: Ինձ մոտ գեգաբայթերով փնտրտուք է, և քանի որ ինձ մոտ թվային է, այդ ամենը հավաքվում է ոչ թե թղթի, այլ համակարգչի մեջ, որտեղ տեսնում ես նրանց քաշը: Իրենք շատ հետաքրքիր քաշեր ունեն, ասենք, մեկը կարող է լինել 1 գեգաբայթ, մյուսը՝ 78: Ասենք, երեխայի կերպարն ավելի շատ ես փնտրում, քան ծնողների:

-Ձեր ֆիլմերի հերոսները դրամատիկ են, կարծես, ինչ-որ տխրություն կա նրանց մեջ: Ինչի՞ց է դա:

-Ճիշտ է, միշտ չէ, որ շատ ուրախ են եղել իմ ֆիլմերը, բայց ուրախ ֆիլմեր էլ էի արել: Օրինակ, «Շողակաթ» հեռուստատեսությամբ «Հրեշտակը քաղաքում» շարք էի արել, որը շատ թեթև էր: Հետո, չեմ կարծում, թե «Բալետը» շատ դրամատիկ է («Բալետը» Ն. Մուրադյանի ֆիլմերից է, որը պատմում է ընտանեկան բռնության մասին- հեղ.): Չնայած իմ ընտանիքում չի եղել բռնություն, իրար հետ զոռով ապրել, բայց շրջապատում այդպիսի ընտանիքներ այնքան կան, հետո հենց ինքը երկիրն էլ այդպես բռնաբարված վիճակում է, որ վերևինները չգիտեն՝ ներքևներն իրենցից ինչ են ներկայացնում, մենք էլ չենք հասկանում իրենց, որովհետև շա~տ հեռու ենք: Շատ մեծ տարբերություն կա, չեմ ասում՝ ամբողջ ժողովրդի մեջ: Մտածող մարդու ու հիմիկվա ղեկավարության միջև սարերի ու ձորերի տարբերություն կա՝ թե՛ ճաշակի, թե՛ կյանքի ընկալման... ամեն ինչի: Քաղաքի այդ քանդելը, ամենասիրած մասերը վերածելը մի բանի, որը կապ չունի քեզ հետ: Այս ամենը կա ֆիլմի մեջ: Ոչ ուղղակիորեն, բայց դրա մասին է խոսքը՝ չի կարելի բռնանալ մի բանի վրա, որը քոնն է: Չեմ կարծում, թե վերևում ղեկավարները չեն հասկանում, որ սա իրենց քաղաքն էլ է: Նրանք ուրիշ ձև են սիրում, բայց հենց այդ ուրիշ ձև սիրելն է տարօրինակ, և տարօրինակ է, որ իրենք են սիրում մեր քաղաքը:

-Ինչ-որ բան փոխվե՞ց:

-Ինչ-որ բան փոխվեց: Ժողովուրդն ինքնուրույնություն ստացավ, որին, ինձ թվում է, պատրաստ չէր: Միանգամից մի քանի բան ասացին սխալ է, և չկողմնորոշված վիճակ էր: Վերևում ոչ ճիշտ մարդիկ էին: Կարող է, որ ինչ-որ հատվածի համար լավ է, բայց դա իմը չէ: Չեմ ասում, թե ռուսական կուլտուրան ենք պահում, բայց մի ընդհանուր դաշտ կար, որով մտածող մարդն առաջնորդվում էր, ու այդ դաշտն ասացին՝ մերը չէ: Չեմ կարող ասել, թե որն էր պատճառը, որ փոխվեց, չեմ խորացել, բայց այն, ինչ արել ենք, մենք ենք արել: Այն, որ ասում են՝ ծրագրեր կան, որոնք մեր երկիրը պետք է թուլացնեն, բայց եթե թույլ չես, անհնար է, որ քեզ թուլացնեն. կարող է սպանեն, բռնեն, բանտարկեն, բայց եթե ազգն առողջ է, ոչ ոք չի կարող փչացնել նրան:

-Ձգտում կա՞ երկրից դուրս ապրելու:

-Մի ժամանակ ցանկություն կար, բայց վախը կար, որ կարող է կորցնեմ իմ սիրած գործը, որովհետև գործի մարդ եմ, բացի անիմացիայից ու նկարչությունից ուրիշ բան չեմ կարող անել: Դա շատ խանգարում էր այն ժամանակ, երբ կարող էի գնալ: Հիմա, երբ հաստատ համոզված եմ, որ այնտեղ կարող եմ ինչ-որ բան անել, չեմ ուզում գնալ, որովհետև ես արդեն սեփական տուն ունեմ Ձորաղբյուրում, որն այս ձմեռն ուղղակի սառել է: Այնտեղ շուն ունեմ, երկու կատու: Հետո հայրս մեծ է՝ 86 տարեկան է, որտե՞ղ տանենք նրան այդ տարիքում: Հետո ես շատ եմ սիրում Երևանն էլ, Հայաստանն էլ, ու այդ նույն սերը, փառք Աստծո, էրեխեքիս մեջ էլ կա: Այս աշխարհում կարևոր բաներից մեկն է հողդ զգալը, օդը, ջուրը... Սաղ քոնն է: Մարսված է, հասկացված է:

-Անիմացիոն ֆիլմերն ինչպե՞ս են ընկալվում Հայաստանում:

-Ճիշտն ասած, ֆիլմ անելիս վերջինը դա ես մտածում, թե ոնց է ընկալվելու: Դա և՛ լավ է, որովհետև ազատ ես, քեզ չես չափում, թե ոնց են հասկանալու, և՛ վատ, որովհետև չի կարելի լրիվ մոռանալ հանդիստատեսի մասին: Դա հասկանում ես տարիների ընթացքում: Ֆիլմը վերջացնելիս գոնե մի անգամ պիտի նայես հանդիսատեսի աչքով, կամ կողքդ լինեն մարդիկ, որոնց դու վստահում ես, ու իրենք քո պատկերացրած հանդիսատեսն են ու տարբեր կերպ են նայում ֆիլմը: Դու տեսնում ես հանդիսատեսի ռեակցիան: Բայց այդ դեպքում արդեն արտադրական հարց կա, ինչը այս պահին մեզ չի հուզում, որովհետև մեզանում անիմացիայի շուկան դեռևս սաղմնային վիճակում է:

Օրինակ, «Բալետը» ֆիլմում տղամարդու վերջին ժպիտն արված է հանդիսատեսի համար, իմ հերոսը չէր ժպտալու, ինքը էդպես եզ էլ մնալու էր, բայց դա արված էր այն մասսայի համար, որ ինձ մոտ է, նայել է ինձ հետ, ու զգում էի, որ իրենց նյարդայնացնում էր, որ ֆիլմը վատ էր վերջանալու: Ինքն ուղղակի ժպտում էր, որովհետև մենակ չէր մնացել, կարող էր մենակ մնալ այդ բեմում: Հանդիսատեսը ոնց կուզի, էդպես էլ կհասկանա:

-Ո՞վ է մարդն անիմացիայում:

-Հերոսը էլի դու ես, որովհետև քեզնից դուրս չես կարող անես: Ամբողջ ֆիլմը ես եմ անում և աշխատում եմ, որ այդ մարդիկ ունենան տարբեր շարժումներ: Իդեալական տարբերակ կլիներ, եթե ուրիշ անիմատոր էլ մասնակցեր: Սովետի ժամանակների ֆիլմերն ինչո՞ւ են լավ, որովհետև մի ֆիլմի վրա աշխատել են մի քանի անիմատորներ, և այդ կերպարների տարբերությունը դու զգում ես:

-Ինչո՞ւ եք անիմացիա նկարում:

-Ես երբեք չեմ մտածել, որ ռեժիսոր եմ: Ես նկարիչ եմ, որ կարողանում է անիմացիա նկարել, կարողանում եմ նկարել, հետո շարժել: Միգուցե հենց դա էր իմ գործը, բայց ասում եմ՝ ես չեմ երազել, չեմ սովորել այդ ուղղությամբ, հատուկ ոչինչ չեմ արել, իմ բախտն ուղղակի բերել է, որ մտածել եմ, որ պետք է գնամ մուլտգրուպա: 3-րդ դասարանից սկսած՝ շարադրություններումս կա դա, բայց որ ասեմ մուլտի համար ուշքս գնում էր՝ չէ, բայց գիտեի, որ պիտի գնամ մուլտգրուպա, որովհետև էնտեղ մարդիկ են, որոնք իմն են: Այդ տարածքն իմն էր, նրանց հետ խոսելիս չէի մտածում, թե ոնց կհասկանան: Նրանք նույն լեզվով են խոսում: Այ, օրինակ, փառատոների գնալուց դահլիճից կարող ես ճանաչել անիմատորներին: Տեսակի հարց է՝ հագուստից, շարժուձևից, ամեն ինչից երևում է՝ նախ ջահել են երևում: Ամենամեծ մարդը, որ 2 տարի առաջ մահացավ, Ֆեոդոր Խիտրուկն էր՝ «Վինի Պուխի» ռեժիսորը, երեխա էր լրիվ, աչքերը էրեխու աչքեր էին. անիմատորներն այդպես են նայում աշխարհին, ամեն ինչ նկատում են: Չնայած ես տնից քիչ եմ դուրս գալիս, բայց երբ դուրս եմ գալիս, աչքերս չռած նայում եմ ամեն ինչին: Կամերան ձեռքիս, ամեն ինչ նկարում եմ, տաքսիստը հարցնում է՝ ինչի՞ համար ես նկարում… Անիմատորներն էդպես հետաքրքրասեր են: Նայելն աշխարհի ամենահետաքրքիր բաներից է: Միշտ տեսնում ես այն, ինչ ուրիշները չեն տեսնում, ու հետո պիտի իրենց ցույց տաս դա:

-Այսօր շատերը խոսում են ինչ-որ արժեքների ճգնաժամից, երջանկության փնտրտուքի մեջ են: Անիմացիայի աշխարհում գտե՞լ եք դրա պատասխանը:

-Նկատել եմ, որ շատ արագ է փոխվում ժողովրդի դեմքը՝ արտաքինը: 70-ականների վերջին, 80-ականնների սկզբին մի փուլ էր եկել, որ մարդիկ սիրուն էին ու նաև ճիշտ էին հագնվում: Շատ արագ է փոխվում այդ ընկալումը: Ընդհանուր ինչ-որ բան է տեղի ունենում: Տարօրինակ անկուկային վիճակ է: Ճիշտ է, ջահելների մեջ կան դեմքեր, որ սիրուն են, բայց հիմնականում տգեղացել են:

-Ինչո՞ւ:

-Չեմ կարող ասել: Անալիզ չեմ կարող անել:

-Դուք ռեժիսոր եք: Երբեմն ասում են՝ կյանքն էլ իր մեծ ռեժիսորն ունի: Այդ ռեժիսորի հետ կապ կա՞:

-Նկատի ունեք Աստծո՞:

-Այո:

-Իհարկե... Պատկերներ կան, որ չգիտես որտեղից են գալիս: Այդ զգայուն, բաց լինելու պահը ոչ կաղապարված մարդկանց մոտ է ստացվում, ոչ լավ սովորած, որ արդեն ուրիշ կաղապարի մեջ են: Պարտադրված օրենքներով շարժվող մարդկանց մոտ ավելի քիչ է պատահում այդ կապը, ու հենց սկսում են սովորել, սովորել, սովորել, այդ թելը կտրվում է ու նրանք ընկնում են ընդունված տարածքի մեջ, էլ նոր բան չի ստացվում: Նորի համար պիտի բաց լինես, բայց հենց էսօրվա մասին անիմացիա չեմ կարող անել: «Բալետն» էլի անժամանակ էր, ճիշտ է՝ ճանաչելի են, բայց այդտեղ չկա տարեթիվ, երկիր, քաղաք... Դժվար է անել ժամանակակից թեմայով ու լավը անելը:

-Ու այսօր ի՞նչն է պակասում հայկական անիմացիայում:

-Ինչպես միշտ, գումարը: Ես էլի գոհ եմ, որովհետև ինձ էլի չեն անտեսում ու ամեն տարի ինչ-որ գումար հատկացնում են ինձ: Ճիշտ է, ես միշտ ունեմ իդեա, ու իրենք գիտեն, որ կարող եմ անել, բայց կարող են նաև մոռանալ: Գոնե չեն մոռանում: Դա շատ ուրախացնում է:

Լուս.՝ Ն. Մուրադյանի ֆեյսբուքյան էջից