HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Երանուհի Սողոյան

Մարմաշենի վանքը հոգածության կարիք ունի (վիդեո)

Մի կերպ հաղթահարեցինք Մարմաշենի վանք տանող քայքայված, անմխիթար վիճակում գտնվող ճանապարհը, որի բարեկարգման հարցը տարբեր ատյաններում ամեն տարի բարձրաձայնվում է, բայց «ձայն բառբառոյ հանապատի…»:

Ինձ եւ ուղեկիցներիս հուսահատեցնողը թերեւս դա չէր, մի տեսակ սովորել ենք, որ պիտի փոշի կուլ տալով, մեքենան կոտրելու վտանգն աչքի առաջ ունենալով հասնենք սրբավայրեր: Բա ոնց, բա առաջ մարդիկ ուխտի ոտքով են գնացել, լիքը դժվարություններ են հաղթահարել, մի՞թե արժի նվնվալ ինչ որ 2-3 կմ անբարեկարգ ճանապարհի համար, հույս տվեցինք ինքներս մեզ: Անտանելին հեռվից բավական պարզ լսվող արաբաթուրքական պորտապարի հնչյուններն էին: Պարզ էր, որ վանքի տարածքում «քեֆչիների» հերթական խումբն է հավաքված: Ցավոք` 10-րդ դարի այս կառույցն ու նրա հարակից տարածքը խորհրդային տարիներից սկսած մինչեւ օրս ուխտավայր համարվելուց զատ նաեւ քեֆի, ուտել խմելու հարմար վայր է ընկալվում տեղացիների կողմից:

Մարմաշենի վանքը գտնվում է Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ գյուղից 2 կմ հարավ-արևմուտք, Ախուրյան գետի ձախ ափին: Բաղկացած է երկու հուշարձանախմբից` Մեծ և Փոքր (Վերին): Մարմաշենի վանքի գլխավոր` Կաթողիկե եկեղեցին (ըստ հարավային պատի արձանագրության) 988-1029-ին կառուցել է հայոց սպարապետ Վահրամ Պահլավունին: Մարմաշենի վանքի Կաթողիկե եկեղեցին հայկական ճարտարապետության Անիի դպրոցի լավագույն կառույցներից է (ենթադրվում է, որ հեղինակը Տրդատ ճարտարապետն է):  

Վանքի երկրորդ եկեղեցին Կաթողիկեից հյուսիս է, գրեթե նրան կից և վերջինիս փոքրացված ընդօրինակությունն է թե՛ հորինվածքով և թե՛ ճարտարապետական մանրամասներով ու հարդարանքով: Երրորդ եկեղեցին (9-րդ դար) Կաթողիկեից հարավ է գտնվում: Ներքուստ խաչաձև, չորս անկյուններում ավանդատներով, արտաքուստ ուղղանկյուն կենտրոնագմբեթ կառույց է: Համալիրի հարավ-արևմտյան կողմում 1954-1956-ին պեղումներից բացվել է չորրորդ եկեղեցին` արտաքուստ կլոր, ներսից չորս ավանդատներով, քառախորան գմբեթավոր հորինվածքով (նման Խծկոնքի վանքի Ս. Սարգիս եկեղեցուն):

Մարմաշենի վանքը եղել է Պահլավունիների տոհմական տապանատունը: 1045-ին Դվինի մոտ ճակատամարտում զոհված Վահրամ Պահլավունուն թաղել են Մարմաշենի վանքի Կաթողիկե եկեղեցու արևմտյան պատի հյուսիսային կողմում (հետագայում այն ներառվել է եկեղեցուն արևմուտքից կից կառուցված քառասյուն գավթի մեջ, որից պահպանվել են պատերի ստորին մասերը): XIX դ. վերջին տապանաքարը փոխարինվել է նորով: 9-րդ դարում սելջուկ թուրքերի արշավանքներից Մարմաշենի վանքը ավերվել է, Կաթողիկե եկեղեցին վերածվել է բերդի, իսկ վանքի տարածքում գյուղ է հաստատվել:

1225-ին Զաքարյան իշխանները (ըստ Կաթողիկե եկեղեցու հյուսիսային պատի արձանագրության) Պահլավունիներին վերադարձրել են հայրենի կալվածքները, այդ թվում` Մարմաշենի վանքը: Նրանց օժանդակությամբ Վահրամ Պահլավունու թոռներ Գրիգոր արքեպիսկոպոսը և նրա եղբայր Ղարիբ իշխանը նորոգել են «անօրենների» ավերած Մարմաշենի վանքը, միավորել Մարմաշենի Մեծ և Փոքր վանքերը, վտարել վանքում բնակված գյուղացիներին, վերահաստատել միաբանությունը: 13-րդ դարում թաթար-մոնղոլների արշավանքներից Մարմաշենի վանքը կրկին ավերվել է և լքվել:

9-րդ դարի 30-ական թթ. (1828-29-ի ռուս-թուրքական պատերազմից հետո), երբ Ախուրյան գետը դարձել է ռուս-թուրքական սահման, Կարսից գաղթած հայերի մի խումբ բնակություն է հաստատել Մարմաշենի վանքի շուրջ` Կաթողիկե եկեղեցին դարձնելով ծխական եկեղեցի: 1870-ին Մկրտիչ Ջալալյանը նորոգել է վանքը, կից հիմնել դպրոց: 1883-ին երկրաշարժից քանդվել է վանքի հյուսիսային եկեղեցին: 1900-ին վանքում նորոգման որոշ աշխատանքներ է կատարել Մկրտիչ Ա Վանեցի (Խրիմյան Հայրիկ) կաթողիկոսը: 1923-ից Կաթողիկե եկեղեցին դադարել է գործել, իսկ 1988-ի դեկտեմբերի 7-ի` վնասվել երկրաշարժից, ճաքեր են գոյացել հարավային պատին` գետնախարսխից մինչև գմբեթի գագաթը:

2000-2001թթ-ին Իտալիայից ժամանած Գայանե Կազնատիի ղեկավարծ խումբը վերականգնողական ու ամրացման աշխատանքներ է իրականացրել վանքում` այսպիսով փրկելով Կաթողիկեն փլուզումից:

«Բայց այսօր խնդիրը խոնավությունն է, վանքի հիմքերի տակ կուտակվող ջրերը, որ տակից իրանց գործն անում են ու ոչ մեկ չի ուզում էդ խնդրով զբաղվել»,-մեզ իր մտահոգությունն է փոխանցում վանքի մոմավաճառ Սամվել Մաթեւոսյանը: Նրա հայրը` Սերյոժա պապը 40 տարի Մարմաշենի վանքում պահակ է աշխատել ու վանք այցելող ուխտավորներին մոմ վաճառել: Հոր մահից հետո Սամվելն եկել է Գյումրիից, հաստատվել գյուղում, որպեսզի շարունակի նրա գործը: 7 տարի է` Սամվելը Մարմաշենի վանքի խնդիրը փորձում է բացատրել այցելու չինովնիկներին, հուսալով, որ մի օր իրեն տրված խոստումներն իրականություն կդառնան:

«Ամեն եկող-գնացողի խնդրել եմ, որ օգնեն, ձեզ էլ խնդրում եմ, որ գրեք էս մասին: Ճիշտ է, վանքը շատ ամուր է կառուցված, բայց դե գիտեք, հայտնի խոսք կա, ջուրը քար կծակե: Ներսից սկսել են շերտատվել պատի քարերը, բայց տեր էղնող չկա, ոչ հուշարձանների պահպանության վարչությունը տեր կեղնի, ոչ առաքելական եկեղեցին,-դժգոհում է մոմավաճառը,-ես ըսենք թե ամեն օր մաքրություն կենեմ, բայց մաքրություն էնելով վանքի պատերի խոնավությունը հո չի վերանա»:

Սամվել Մաթեւոսյանին հուսահատեցնում է նաեւ հնադարյա վանքի տարածքում լսվող տարատեսակ քեֆային տրամադրություն ապահովող հայկական ու ոչ հայկական երաժշտությունը: Ասում է. «Խայտառակ ենք էղել տուրիստների մոտ, բայց արգելող չկա, մեկմ չկա, որ ասի` գնացեք էն վերեւներում ձեր քեֆն արեք: Էս վերջերս մի խումբ էր եկել, արտասահմանցի տուրիստներ էին, գիդը ինձ էր խնդրում, թե գնացեք էդ քեֆ անողներին ասեք երաժշտության ձայնը գոնե ցածրացնեն, որ կարողանամ մարդկանց բան բացատրել: Բայց ես ինչ իրավունք ունեմ, կամ ինձ ով կլսի»:

Մարմաշենի վանական համալիրի Կաթողիկե եկեղեցու պատին ամրացված հուշատախտակից տեղեկանում ենք, որ այն պահպանվում է պետության կողմից, եւ որ պատասխանատուն էլ ՀՍՍՀ մինիստրների խորհրդի պատմության եւ կուլտուրայի հուշարձանների պահպանման ու օգտագործման վարչությունն է: Իհարկե պարզ է, որ ցուցանակն այստեղ հայտնվել է խորհրդային տարիներին ու պահպանությունն էլ լավ թե վատ իրականացվել է այդ ժամանակ:

Շիրակի թեմի առաջնորդ Միքայել եպիսկոպոս Աջապահյանի պնդմամբ, Մարմաշենի վանական համալիրը գտնվում է Հուշարձանների պահպանության վարչության ենթակայության տակ, պատասխանտուն էլ Մշակույթի նախարարությունն է: Առաքելական եկեղեցին իրեն վերապահված գործառույթն իրականացնում է ամբողջովին`ունեն պահակ եւ մոմավաճառ, ում վճարում են, կա սպասարկող քահանա, ով գրեթե ամեն կիրակի պատարագում է վանքում:

«Մարմաշենի վանքը եկեղեցուն տրված է ոչ թե սեփականության, այլ գործածության իրավունքով, մենք այնտեղ միայն պաշտամունք կարող ենք իրականացնել,-ասում է թեմի առաջնորդը,-վանքի տարածքը պեղավայր է, որտեղ անորոշ ժամանակով հնագիտական արշավները դադարեցված են եւ ասեմ, որ առ այսօր Մարմաշենի վանքը որպես սեփականություն վերադարձված չէ առաքելական եկեղեցուն: Մայր աթոռը բազմաթիվ անգամներ այդ հարցը բարձրացրել է, մեզ երբեմն պատասխան է տրվել, թե այդ հարցը լուծված է, թե դուք տեղյակ չեք, Սրբազան, բայց իրականում դա այդպես չէ»:

Վանական համալիրում առկա խնդիրներն եւս թեմի առաջնորդը համարում է նախարարության եւ հուշարձանների պահպանության վարչության խնդիրը:

«Որովհետեւ ցանկացած մշակութային հուշարձան, ում էլ որ պատկանի, նախ եւ առաջ պետության սեփականությունն է եւ պետությունը պարտավոր է հոգ տանել այդ հուշարձանի մասին, եւ ոչ թե այդ մասին հիշել այն ժամանակ, երբ սեփականատերն այնտեղ ուզում է շինարարություն իրականացնել,-ասում է Միքայել Սրբազանը,-Մարմաշենի վանքում հսկայական աշխատաք կա անելու, ինչպես, օրինակ, Հաղարծինի վանքում: Այնտեղ շատ մեծ գումարներ ներդրվեց, հսկայական աշխատանք կատարվեց, մինչդեռ Հաղարծինն ավելի բարվոք վիճակում էր, քան Մարմաշենը: Մյուս խնդիրն էլ կա, որ Մարմաշենում կրկնակի շատ գումար պիտի ծախսվի, քան ծախսվել է Հաղարծինի դեպքում, որպեսզի վանական համալիրն լինի այնպիսին, ինչպիսին, որ ուզում ենք»:

Միքայել Սրբազանի վստահեցմամբ, աննկարագրելի ծավալի աշխատանք կա Մարմաշենի վանքում, ինչը վեր է Շիրակի թեմի ուժերից` իրականացնելու տեսանկյունից, իսկ պատկան ատյաններն էլ չեն շտապում որեւէ քայլ կատարել այդ ուղղությամբ:

Նախ` պիտի պարսպապատվի համալիրի ամբողջ տարածքը, ինչպես, ասենք, Հառիճավանքում է դա արված կամ Տաթեւի վանքում: Այս դեպքում ինքըստինքյան լուծվում է նաեւ քեֆային տրամադրությամբ վանք այցելողների խնդիրը: Պարիսպներից ներս այդ ամենը կարգելվի, որովհետեւ հայ ժողովուրդը, պարզվում է, պարիսպ հարգող ժողովուրդ է:

Վանքի տարածքում գտնվող այգին, որ կռվախնձոր է համայնքի եւ ինչ-որ անհատի միջեւ, վերջիվերջո կվերադարձվի եկեղեցուն: Հարկ է, որպեսզի ավարտին հասցվեն կիսատ մնացած հնագիտական պեղումները տարածքում: Բոլոր այն եկեղեցիները, որոնք խոնարհված են ու ենթակա կոնսերվացման, պիտի կոնսերվացվեն: Երկու կանգուն եկեղեցիները վերջնականապես պիտի վերանորոգվեն: Պետք է կառուցվի հզոր դրենաժային համակարգ, որը կլուծի ջրահեռացման խնդիրը` կանխելով վանքի հիմնային պատերի հետագա քայքայումը խոնավությունից: 

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter