Երբ մտա մուլտիպլիկատոր Նաիրա Մուրադյանի տուն, ուշադրությունս գրավեց փոքրիկ Մաշան, ով այնքան էր տարվել իր մուլտֆիլմով, որ ինձ փոքր-ինչ ուշ նկատեց: Եվ, ի տարբերություն մուլտֆիլմի հերոսի, ով իր արջուկը ոչ ոքի չէր տալիս, Մաշան ինձ նվիրեց իր բոլոր խաղալիքները: Մաշայի կերպարից էլ հասկացա, թե որտեղից են ծնվում Նաիրայի անիմացիոն ֆիլմերի կերպարներն ու մտահղացումները:

Չնայած մթնոլորտն այնքան մուլտֆիլմային էր, որ մոռացել էի հարցազրույցիս մասին, բայց, ի վերջո, սկսեցինք զրույցը Նաիրայի հետ:

- Ինչի՞ց է սկսվում մուլտֆիլմը. ինչպե՞ս են նկարվում կերպարներն ու համադրվում մեկ պատմության մեջ:

- Ամեն ինչ հենց այդ պատմությունից էլ սկսվում է. եթե ուզում ես պատմել այն, արդեն տեսնում ես կերպարներին: Օրինակ` երբ գիրքը կարդում ես, արդեն պատկերացնում ես, չէ՞, հերոսներին... Ինձ մոտ էլ ամեն ինչ սկսվում է ֆիլմը նկարելուց: Նախ կերպարներին եմ նկարում, հետո սկսում եմ անհամբերությամբ շարժել նրանց:

- Մտքում պատկերացրածը նկարում չի՞ ձեւափոխվում, այլ բան դառնում:

- Նկարելու ընթացքում կերպարն ինքն է քեզ ստիպում իրեն ուրիշ կերպ տեսնել: Երբ նկարում ես, զգում ես, որ սովորական բանի մասին խոսելը քեզ էլ չի հետաքրքրում: Ու կերպարը փոխվում է. դու նորմալ մարդ ես պատկերացրել, բայց նկարում նա դառնում է ավելի մեծ գլխով: Բայց դա չի ազդում ոչ քո, ոչ էլ հանդիսատեսի վրա: Նույնն էլ պատմությունն է. նախ ինքդ քեզ ես պատմում, հետաքրքրացնում այն, հետո նոր ուրիշներին:

- Փաստորեն, այն, ինչ անում ես, քեզ համար ես անում առաջին հերթին:

- Միայն: Եթե ինչ-որ բան ինձ չի հուզում, ուրեմն մյուսներին էլ չի հուզի: Եթե պլանով ես շարժվում, գիտես` հաջորդ քայլդ որը պետք է լինի, արդեն հետաքրքիր չէ:

- Ձեր գրեթե բոլոր մուլտերում անիվ է պտտվում. ո՞րն է դրա գաղափարը:

- Ժամանակ, ընթացք ցույց տալու համար ամենալավ միջոցն անիվն է:

- Իսկ այդ անիվը կայո՞ւն է, թե՞ միշտ շարժման մեջ, անվերջ:

- Ես սիմվոլների մասին չեմ մտածում: Երբ ինչ-որ բան իմ ներսում տեսնում եմ, էլ չեմ վերլուծում, թե դա ինչ սիմվոլով պետք է արտահայտել եւ ինչպես մարդիկ կմեկնաբանեն: Ընդհանրապես, ես չեմ հավատում, որ, ասենք, Փարաջանովը մինչ իր սիմվոլները ստեղծելը մտածել է, թե դրանք ինչ պետք է նշանակեն: Հետագայում դրանց մարդիկ են սկսում նշանակություն տալ:

- Ձեր ֆիլմերում հայկական գույներն ընդգծված են. դիտմա՞մբ, թե՞ դրանք ներքին գույներ են: 

-Հատուկ ոչինչ չեմ անում: Ես նույնիսկ չեմ հասկանում, որ ասում են հայեցի մտածելակերպ եւ այլն: Դու հայ ես ծնվել, ուրեմն ինչ էլ անես` հայեցի է: Հատուկ տարազ մտցնել, որպեսզի հասկանան դրա հայեցի լինելը, ավելորդ է: Ընդհանրապես նեղ ազգային մոտեցումն ինձ միշտ վանել է: Ֆիլմը չպետք է լինի հայկական, պիտի լինի այնպիսին, ինչպիսին կա: Որովհետեւ հենց մտածես` դա հայկակա՞ն է, թե՞ չէ, միանգամից կսահմանափակվես: Իսկ պոեզիայի շարքը Նարեկացու, Սայաթ-Նովայի եւ այլոց մասին այնքան ինքնաբուխ էր ծնվում, որ չէի հասցնում մտածել, արագ-արագ իրար ետեւից նկարում էի:

- Եթե վեր ենք կանգնում ազգայինից, այդ դեպքում ինչո՞ւ ոչ Հեմինգուեյ, այլ Սայաթ-Նովա:

- Այդպիսի խնդիր էր դրված ուղղակի, այսինքն` իմ խնդիրը հայկական մոռացված պոեզիան կրկին վերականգնելն էր:

- Մուլտֆիլմն ի՞նչ տարիքի մարդկանց համար է, ի՞նչ եք կարծում:

- Բոլորի համար են մուլտերը:

- Այն կարո՞ղ է ունենալ առանձնահատուկ դեր:

- Եթե ինչ-որ գործ արվեստ է դառնում, դրա ուժն արդեն այնպիսի ներգործություն ունի, որ անհրաժեշտություն չկա հատուկ գործողություն վերագրել դրան: Եթե քեզ հուզում է, դիպում է ներսիդ, ուրեմն արդեն իր գործն արել է: Երաժշտության մեջ ոչ մի բառ չկա, բայց պակաս չի պատմում` որն է լավը, որը` վատը: Բեթհովենը մի մեծ սեր է, կարեւոր չէ` ինչի հանդեպ: Դրանից ավելի մեծ գաղափար չի կարող լինել:

- Ինձ միշտ հետաքրքրել է` մուլտիպլիկացիայում արժեքավոր են այն նկարները, որտեղ արտացոլված է ողջ իրականությո՞ւնը, թե՞ իրականության մի հատվածը միայն:

- Միայն մուլտիպլիկացիայում չէ, արվեստի բոլոր ճյուղերում է այդպես: Այսօրվա իրականությունը ես իմ մուլտերում չեմ կարող գտնել: Չեմ կարողանում ներկան մտցնել ֆիլմիս մեջ, քանի որ դրա համար ժամանակ է պետք: Ես ապրում եմ այս իրականությունում եւ վստահ չեմ, որ օբյեկտիվ եմ այսօրվա հանդեպ: Չեմ սիրում ժամանակակից կամ քաղաքական թեմաներով որեւէ բան մտցնել ֆիլմերիս մեջ: Հնարավոր է` հետո իմ այսօրվա մոտեցումը սխալ լինի եւ 10 տարի հետո ամաչեմ նայելիս: Ճիշտ է, չսխալվելու համար չէ, որ չեմ նկարում այդ տեսակ ֆիլմեր, որովհետեւ սխալվելու իրավունք ունեն բոլորը, բայց ինձ իրականությունը որպես արվեստ հետաքրքիր չէ, իմպուլս չի տալիս:

- «Հրեշտակը քաղաքում» մի մուլտ ֆիլմ ունեք, որտեղ այդ հրեշտակը հենց մեծ քաղաքի իրականությա՞նը չի բախվում:

- Չէ, այնտեղ այդ միտքը չկա: Այդ կերպարը յուրաքանչյուր ժամանակներում կարող էր լինել: ժամանակի գործոն չկա:

- Դուք անցյա՞լն եք վերցնում:

- Չէ, անժամանակը ավելի շուտ... Որովհետեւ եթե կոնկրետ որեւէ ժամանակ ես վերցնում, պետք է յուրաքանչյուր դետալը ճիշտ անես, որպեսզի ճանաչեն այդ ժամանակը եւ այլն: Ճիշտ է, դա շատ հետաքրքիր բան է, բայց դրա ուժն ու կարողությունը ես չունեմ: Միգուցե մի օր կգա, որ կկարողանամ այդ տեսակ բան անել: Ասենք, դա կարող է լինել հենց մի օրվա պատմություն` քո ապրած մեկ օրվա մասին, այ դա հետաքրքիր է: Իրար հետեւող ակնթարթները շատ հետաքրքիր են, բայց կտրել, նայել այդ շրջանն ինչպիսին է, ճ՞իշտ, թե՞ սխալ ենք ապրում, ես դրանով չեմ հետաքրքրվում կամ էլ վստահ չեմ, որ կարող եմ անել:

- Ե՞րբ եք նկարում:

- Հիմա համակարգչով եմ նկարում, տեխնոլոգիաներին ստիպված ենք ենթարկվել, բայց ձեռքով նկարելու ցանկությունը միշտ կա: Փորձում եմ երբեք չկորցնել նկարելու հաճույքը, որը երբեք որեւէ այլ զբաղմունք չի կարող քեզ տալ: Ֆիլմ նկարելիս ուղեղդ հանգստանում է բոլոր այլ թեմաներից եւ մտնում ես մեկ այլ սցենայի մեջ:

- Իսկ այդ սցենայից առօրյա վերադառնալը հե՞շտ է:

- Հանգիստ կարողանում եմ անցում կատարել: Չնայած կապ ունի, թե ֆիլմն ինչքանով եւ ինչպես է վերցրել քեզ իր մեջ: Օրինակ` պոեզիայի շարքը նկարելիս ես ամեն տեղ դրանով էի ապրում: Ինչ տեսնում էի, մտածում էի, թե ինչպես դա կարող է վերափոխվել եւ օգտագործվել ֆիլմում: Էջմիածնի ճեմարանի շենքի տանիքը չտեսնված գեղեցկություն ունի. ես այն պատկերացրի որպես շրջազգեստ: Եվ հենց այդ պատկերները տեսնելը չէր թողնում, որ վերջացնեի շարքը` անընդհատ նոր բաներ էի տեսնում: Հենց վերջացրի աշխարհը այդպիսին տեսնել, շարքն ավարտվեց, բայց կային պոետներ, ում կարելի էր անդրադառնալ: Բայց երբ դա քեզ հանգիստ է թողնում, կշտանում ես: Այնքան տարբեր բաներից է ստեղծվում մուլտֆիլմը` աղբից, թափոններից: Հետո դու դրա մասին հնարավոր է չասես, բայց շատ անկանխատեսելի բաներից է խմորվում ֆիլմը քո մեջ: Հիմա իմ ընկերներից մեկի տատիկի մասին ֆիլմ եմ խմորում: Ամեն ինչին արդեն այդ ֆիլմի համար եմ նայում: Մաշային էլ այդ աչքերով եմ նայում...

- Մաշայի կերպարը Ձեր ֆիլմերում կա. նրան նայում եք որպես...

- Դե, բնական է, որ իմ ֆիլմերում նա պիտի լիներ, քանի որ ամեն օր տեսնում եմ, ընկալում նրան որպես օգտագործելու նյութ: Երբ իմ երեխաները փոքր էին, մեր միջեւ մեծ տարիքային հարաբերություն չկար, իսկ այ թոռան առանձնահատկությունները միանգամից զգում ես, քանի որ արդեն հեռու ես նրա աշխարհից: Պատկերացնո՞ւմ ես, սեղանի տակ մտած երեխայի տեսած սենյակն ու նույն սենյակը քո տեսանկյունից որքան տարբեր են: Փոքրիկի հայացքից շատ լավ լուսանկար կստացվի, ինչքան կմեծանա այս սենյակն ու կհեռանա առաստաղը:

- Փաստորեն, ֆիլմեր նկարելու համար մտնում եք բոլորի աշխարհները. Ձեր աշխարհը կայո՞ւն է, կա՞:

- Ես նորմալ մարդ եմ. վերացած չեմ այս աշխարհից. սա է իմ աշխարհը ու ես սիրում եմ այն:

- Բայց սիրում եք այս աշխարհը Ձեր ընկալմամբ:

- Բնական է: Նույն կադրը նույն տեղից, նույն լուսավորությամբ եթե տարբեր մարդիկ նկարեն, տարբեր լուսանկարներ կստանան: Ֆոտոապարատն ընդամենը սարք է, բայց քո ձեռքին այն դառնում է աչք, որի պատկերը տարբեր է արտահայտվում թղթի եւ ժապավենի վրա:

- Ասում էիք` ափի մեջ տեսնում եք ողջ աշխա՞րհը:

- Չէ, ոչ թե ափի մեջ, այլ սպիտակ թղթի վրա: Երբ ուշադիր նայես սպիտակ թղթին, մանավանդ, եթե վրան ինչ-որ բան է թափվել, կտեսնես մի նկար, որը լիքը պատկերներ ունի իր մեջ: Ոչ միայն թուղթը, նաեւ պատը շատ պատկերներ ունի, իսկ տեսնելու համար ընդամենը ուշադիր նայել է պետք: Դեռ փոքր ժամանակից ես մեր տան բոլոր պատերին ունեի թաքնված դեմքերի պատկերներ: Հիմա էլ դատարկ պատերին նայելն ինձ համար հետաքրքիր գործ է: Կամ, ասենք, փայտից սարքած պահարանի վրա որքան պատկերներ կգտնես... Չգիտեմ, դա երեխաների սիրելի զբաղմունքն է հիմնականում, բայց ես դեռ շարունակում եմ դրանից հաճույք ստանալ: Դու տեսնու՞մ ես:

- Տեսնում եմ, բայց երբեք ոչ ոքի չեմ ասում, որովհետեւ զգում եմ, որ մարդկանց դա չի հետաքրքրում:

- Ոչ բոլորին, իհարկե, շատերն իրենց աշխարհն ունեն, սակայն այն արտահայտելու ձեւը չգիտեն: Հենց հասարակ գյուղում մարդիկ շատ ավելի ստեղծագործ են. նրանց լեզուն, բարբառն ես լսում, զգում ես իսկականությունը: Միգուցե սննդից կամ օդից է, չգիտեմ, բայց գյուղացին ավելի մոտ է բնությանը: Ու եթե կարելի է օգտագործել սխալ կամ ճիշտ բառերը, ուրեմն գյուղացին այսօր ավելի ճիշտ է ապրում:

- «Ճանապարհ» մուլտֆիլմում կարծես թե բնությունից հեռացվածության խնդիրը կար:

- Հա, այդ մուլտֆիլմը ներկայացում է աշխարհի արարման մասին, որովհետեւ հենց սկզբից վարագույրներ են բացվում եւ ցույց են տալիս, որ այն, ինչ մենք տեսնում ենք, թատրոն է, բեմականացում: Ֆիլմում մարդկանց փոխարինել էի փոքրիկ ուտիճներով, որոնք առաջացան գլխի` Աստծո պատահական փռշտոցից, նա նպատակ չուներ ուտիճներին ստեղծելու: Հետաքրքիրն այն է, որ այդ ներկայացումը հենց իրենք` ուտիճներն են պատրաստել ու ցույց են տալիս, թե ինչպես հենց ստեղծման պահից իրենք սկսում են ուտել շուրջը գտնվող ամեն ինչ: Իսկ Աստված` չգիտեմ դա Աստված էր, թե ինչ, առանձնացրեց նրանց, պատեց կանաչ պատյանով ու ստեղծեց մի նոր աշխարհ: Ուտիճներն այդպես էլ մնացին այդ պատյանի տակ ու դուրս չեկան: Բայց պիտի նշեմ, որ սա այդ ներկայացման մեջ պատմվող աշխարհի արարումն է, այլ ոչ մեր աշխարհինը: Դա իմ աշխարհի արարման մասին պատկերացումը չէ: