«Թուրքիայի դերի մեծացմանը նպաստեց նաեւ «ֆուտբոլային քաղաքականություն» ասվածը»
Տարածաշրջանում թեժացել են քննարկումներն արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի հետ համագործակցության թեմայի շուրջ: Օգտվելով մեծ տերությունների տնտեսական եւ ռազմական առաջարկներից` Թուրքիան փորձում է բարձրացնել իր դերը եւ դառնալ թելադրող տարածաշրջանային խնդիրներում: Այս իրավիճակով անհանգստացած են քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանը եւ թուրքագետ Արտակ Շաքարյանը:
Երվանդ Բոզոյանի կարծիքով` Թուրքիան արդեն մեծ ներգործություն ունի կովկասյան խնդիրների լուծման հարցում. «Նա փորձում է իրականացնել իր պատմական նեոօսմանյան գաղափարը եւ դառնալ տարածաշրջանում փաստացի գերտերություն: Թուրքիայի դերի մեծացմանը նպաստեց նաեւ «ֆուտբոլային քաղաքականություն» ասվածը, որով ստացավ լեգիտիմ իրավունք` ակտիվորեն միջամտելու կովկասյան խնդիրների լուծմանը»,- նշում է Երվանդ Բոզոյանը:
Մինչ ֆուտբոլային քաղաքականության սկիզբը Թուրքիան արդեն հայտարարել էր, որ զրոյական պրոբլեմներով քաղաքականություն է սկսում իր հարեւան պետությունների հետ: Երկրորդ քայլն արդեն Հայաստանի հետ հարաբերություններ սկսելն էր. «Մենք էլ տվեցինք այդ հնարավորությունը նրան` ներխուժելու մեր դաշտ: Մենք փաստացի անկարող ենք դուրս հանել Թուրքիային այս դաշտից, եւ նա արդեն հայտ է ներկայացրել` հավասարը հավասարի պես հանդես գալու այն դերում, որում հանդես են գալիս ԱՄՆ-ն եւ Ռուսաստանը»,- կարծում է Երվանդ Բոզոյանը:
Դեռ 2002 թ.-ից առկա է թուրք-իսրայելական դիմակայությունը, որը սկզբում կապված էր Իսրայելի կողմից Թուրքիային մատակարարվող ուղղաթիռների ավիոնիկայի հետ: Սակայն այժմ նրանց հարաբերություններն ավելի են սրվել, և պատճառները տեղափոխվել են տնտեսական և աշխարհաքաղաքական հարթություն:
Արտակ Շաքարյանը կարծում է, որ սա ոչ թե անմիջական, այլ շղթայական կապ կունենա Հայաստանի հետ հարաբերություններում. «Անմիջականորեն սա մեզ չի անդրադառնում, սակայն սա եւս քայլ է Թուրքիայի կողմից իր դիրքերն ամրապնդելու իսլամական երկրների շրջանում: Եւ որքան նա առաջատար դառնա իսլամական աշխարհում, այնքան կկարողանա այդ աշխարհն օգտագործել մեր դեմ»,- ասում է Արտակ Շաքարյանը:
Իսկ Իսրայելի հետ սկանդալային հարաբերությունները թուրքագետը որակում է որպես ձեւական քայլ Թուրքիայի կողմից` առաջնային իսլամական երկիր դառնալու նպատակով. «Թուրք-իսրայելական այս գժտությունը պարզապես մի քայլ է շախմատային մեծ սցենարի մեջ: Սպանվում են մարդիկ, տեղի են ունենում հայտարարություններ, որոնք մեծ հարաբերություններում ինչ-որ խաղեր մտցնում են: Սակայն եթե դիտարկենք Թուրքիայի պատմությունը, կտեսնենք, որ հաճախ նա տարբեր պետությունների հետ ունեցել է սկանդալային հարաբերություններ, բայց հետո շատ լավ հարաբերությունների են դրանք վերածվել, այսինքն` սա ընկալելի է Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության համար»,- կարծում է Արտակ Շաքարյանը:
Հարց է առաջանում, թե այս տեսակ հարաբերություններում, որտեղ թելադրողը հզոր տնտեսություններն են, ինչպիսի՞ն պետք է լինի Հայաստանի դիրքորոշումը: Արտակ Շաքարյանը կարծում է, որ Հայաստանը դեռ պետք է հետեւի «Inside Out» սկզբունքին, այն է` «երկիրը կարող է հզոր լինել միջազգային հարաբերություններում, եթե ներսի բոլոր հարցերը հասցված են փայլուն մակարդակի: Ուստի, եթե Հայաստանն ուզում է տարածաշրջանային լավ դիրք ունենալ, նախ պետք է զարգացնի իր տնտեսությունը»:
Քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանը սխալ է համարում այն մտայնությունը, թե Հայաստանի տնտեսության զարգացումը կապված է բաց սահմանների կամ լավ հարեւանների հետ. «Երկիրը պետք է զարգանա ոչ թե իր սեփական միջին խավը վերացնելու, այլ այն հզորացնելու ճանապարհով: Ասել, որ առանց սահմանի բացման մենք ապագա չունենք, ես անմիտ եմ համարում: Եթե մենք կարողանանք ունենալ նորմալ տնտեսական-քաղաքական վերնախավ, այդ դեպքում միայն կկարողանանք հասնել մեծ հաջողությունների»:
Մեկնաբանել