Այսօր Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրեն Դավիթ Սարգսյանը «Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնարկության հայկական բաժանմունքի ղեկավար Զավեն Եկավյանին հանձնեց հայ առաջին տպագրիչ Հակոբ Մեղապարտի անվ. մեդալ և հայկական հուշանվեր: 2012 թ. նշվելու է հայ գրքի տպագրության 500-ամյակը, և Երևանը դառնալու է գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք:

Հակոբ Մեղապարտի անվ. մեդալը, որը համարվում է գրադարանային ոլորտի բարձրագույն պարգևը, Ազգային գրադարանը ստեղծել է դեռևս խորհրդային տարիներին: Այն Զավեն Եկավյանին հանձնվեց հայ մշակույթին հայրենիքում և սփյուռքում մատուցած անգնահատելի ծառայությունների համար: Լեզվաբան, արևելագետ, մշակութային գործիչ Զավեն Եկավյանը «Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնարկության հայկական բաժանմունքի ղեկավարն է արդեն 26 տարի և աջակցում է հայկական գրքերի հրատարակության գործին: Հիմնարկությունն ավելի քան 60 տարի իրականացնում է բարեգործական ծրագրեր` կրթության, առողջապահության, սոցիալական և այլ ոլորտներում: Զավեն Եկավյանը ծնվել է Հալեպում, բնակվում է Լիսաբոնում: Նա «Հնդեվրոպական լեզուների բառապաշարը և հայերենի տեղը», «Ֆրանս-հայերեն բառարանագրությունը 19-րդ դարում», «Մխիթարյան միաբանությունը և բառարանագրությունը» և այլ գրքերի հեղինակ է: Պարգևատրվել է մի շարք շքանշաններով, այդ թվում ՀՀ նախագահի հրամանագրով` Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց շքանշանով:

«Ճակատագրի բերումով Զավեն Եկավյանին Հայաստանում երևի առաջիններից մեկը ես եմ ճանաչում, որովհետև երբ ուսանում էր ԵՊՀ բանասիրության ֆակուլտետում, եղբորս հետ նույն կուրսում էին, և մեր տանը հայրիկիս գրադարանից ավելի շատ ինքն էր օգտվում, կարդում, քան մենք` նրա որդիները»,- այսօր Ազգային գրադարանում Զավեն Եկավյանի հետ հանդիպման ժամանակ ասաց ԵՊՀ հրատարակչության տնօրեն Պերճ Ստեփանյանը:

ԵՊՀ հրատարակչությունը հայագիտության ոլորտում համագործակցում է «Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնարկության հայկական բաժանմունքի հետ: Հրատարակչությունը հրատարակել է 110 հայագիտական հատոր, որից վերջինը Մալխասյանցի բառարանն է:

«Ինքը առաջարկեց տպագրել Հրաչյա Աճառյանի անտիպ գործերը: Ողորմածիկ Քնարիկ Աճառյանը իմ լավ ծանոթն էր, գնացի իր մոտ, տեսա ձեռագրեր: Գիտեք` Աճառյանը ինչ բնավորություն ուներ` փոքրիկ թղթերի, անձեռոցիկի վրա գրում էր: Այդ արխիվը ես երկար ժամանակ նայել եմ, և տեսա, որ «Լիակատար քերականության» վերջին` 9-րդ հատորը լույս չի տեսել, որովհետև բավական անմշակ վիճակում էր: Այդ հատորի հրատարակումը մենք իրականացրինք, և «Լիակատար քերականության» 9 հատորը ամբողջացավ»,- ասաց Պերճ Ստեփանյանը: «Քննություն Կիլիկիայի բարբառի» 4-հատորյակի տպագրությունից հետո Հրաչյա Աճառյանից այլևս անտիպ ոչինչ չի մնացել: Հրատարակվել է նաև «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բացատրական բառարանը»: Այսօր պատրաստվում է Մալխասյանցի բացատրական բառարանը:

ԳԱԱ Մանուկ Աբեղյանի անվ. գրականության ինստիտուտի տնօրեն Ավիկ Իսահակյանի խոսքերով` «Մատենագիրք հայոց» մատենաշարի հիման վրա իրենց ինստիտուտը պատրաստում է հայ գրականության պատմությունը: «Դա արդեն մի հանրագիտարանային, կոթողային մատենաշար է»,- ասաց նա: Բանասեր, հասարակական, մշակութային գործիչ Ժիրայր Դանիելյանը նշեց, որ մինչ օրս լույս է տեսել «Մատենագիրք հայոց» շարքի 15 հատոր: Այս հրատարակության մտահղացումը գալիս է Լիսաբոնից, գիտական աշխատանքներն իրականացվում են Երևանում և Անթիլիասում, ինչը հատուկ մտածված է Հայաստանի և Սփյուռքի միջև միասնություն ապահովելու համար:

«Բեյրութ կուգա Զավեն Եկավյանը, կըսե` երթանք, գրատուները այցելենք: Եվ արդեն ինքը գիտե ինձմե (ես որ Բեյրութ կգտնվիմ) շատ ավելի, ինչ գիրք լույս տեսած է արաբերենով, ֆրանսերենով, անգլերենով և մասնագիտական կհավաքե բոլորը և ինձի ծանր պարտականություն կթողու զանոնք տեղափոխել Լիզբոն: Եվ անշուշտ այդ մեծ հաճույքով կընեմ»,- ասաց Ժիրայր Դանիելյանը: Նա նշեց, որ «Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնարկության հայկական բաժինն օժանդակում Լիբանանի, Սիրիայի հայկական դպրոցներին, օգնում երիտասարդներին կրթությունը շարունակել համալսարաններում: «Որքան կհիշեմ, ժամանակին Գյուլբենկյանեն օժանդակություն ստանալու համար նաև կստորագրեին, թե օր մը պիտի փոխհատուցեն, իրենց ստացածը պիտի վերադարձնեն: Կարծեմ մինչև հիմա մեկ հոգի` ուրուգվահայ անձ մըն է, որ այդ իր պարտավորությունը պատվով կատարած է»,- ասաց Ժիրայր Դանիելյանը:

«Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնարկության հայկական բաժանմունքը ֆինանսավորել է նշանավոր պատմաբան Նիկողայոս Ադոնցի երկերի 5-հատորյակի տպագրությունը: Ադոնցի աշխատությունները կարոտ էին հավաքվելու և հրատարակվելու: «Ինձ բախտ է վիճակվել իմ մի խումբ ընկերների հետ իրականացնելու այդ հրատարակությունը: Մենք այսօր ունենք սեղանի վրա դրված, յուրաքանչյուրը` 700 էջի սահմաններում, Ադոնցի երկերի 4 հատորները: 5-րդ հատորը առաջիկայում լույս կտեսնի»,- ասաց պատմաբան Պետրոս Հովհաննիսյանը: 1973 թ. նշանավոր պատմաբան Հակոբ Մանանդյանի 100 ամյակի առթիվ Հայաստանի կառավարությունը որոշել էր 8 հատորով հրատարակելու նրա երկերը: «6-րդ հատորը լույս տեսավ 1985 թ., և 25 տարի կանգ առավ հնարավորության բացակայության պատճառով: Դոկտոր Զավեն Եկավյանը առաջարկեց` եթե հնարավոր է, շարունակել: Այս տարի լույս տեսավ երկերի 7-րդ հատորը, որը ամփոփում էր ականավոր պատմաբանի բանասիրական երկերը: Ինքը առաջարկել է նաև 8-րդ հատորը տպագրելու»,- ասաց Պետրոս Հովհաննիսյանը:

Հանդիպման վերջում Զավեն Եկավյանը նշեց, որ որոշ մեծ պատմաբաններ, որոնք աշխատությունները տպագրում է «Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնադրամը, շատ ծանր պայմաններում են ապրել:

«Ադոնցը, մի մոռանաք, սոված մահացել է պատերազմի ժամանակ, և դա իմ հոգևոր տուրքն է` դեմ մի պատմաբանի, որ այդքան զոհվել է և այդքան նվիրվել է հայ մշակույթին, պատմությանը: Մեր սիրելի Պերճի հայրիկը ասում էր. «Զավեն, Մալխասյանը հորինել է այդ բացատրական բառարանը մի կտոր սև հացով օրական, ոչ ավելի»: Մեր նախնիները իսկապես դժվար պայմանների մեջ են ստեղծագործել: Գիրք տպելը հերոսություն չէ: Առանց տպագրության չկա մշակույթ, և հայ մշակույթը մեր հոգևոր հացն է: Մենք հերոսներ չենք, մենք պարզ Մեսրոպ Մաշտոցի զինվորներ ենք ոչ ավել, ոչ պակաս»,- ասաց Զավեն Եկավյանը: Նա Մատրենադարանի տնօրենի և ԵՊՀ ռեկտորի հետ քննարկել է նոր գրքեր տպագրելու հարցը: Նախատեսվում է «Մատենագիրք հայոց»-ը վերահրատարակել նաև Հայաստանում: