Հասարակության լյումպենացում, կամ անտեր ընտրազանգվածի գործոնը
Արմեն Առաքելյան
Տիգրան Կարապետյանի հրավիրած հանրահավաքները, Կառավարության, նախագահականի, քաղաքապետարանի առջեւ պարբերաբար կազմակերպվող ցույցերը վկայում են, որ Հայաստանում ձեւավորվում է քաղաքականության մի նոր շարժիչ ուժ` ի դեմս լյումպենի կամ լյումպենացվող զանգվածների:
Ընթանում է հասարակության աստիճանական լյումպենացման գործընթաց: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված, եւ ի՞նչ հնարավոր հետեւանքներ կարող է ունենալ:
Հասարակության լյումպենացումն առաջին հերթին վարվող պետական քաղաքականության հետեւանք է, որի էությունը սոցիալական բեւեռացման խորացումն է կամ այս միտումը կանգնեցնելու` իշխանության անկարողությունը:
Տնտեսական, սոցիալական եւ իրավական քաղաքականությունն ուղղված է սոցիալական շատ որոշակի, «էլիտար» շերտի հետաքրքրությունների եւ շահերի բավարարմանը եւ, որպես կանոն, նպատակաուղղված է գործարար, տնտեսական հիմնական բոլոր ոլորտների մենաշնորհացմանը:
Արդյունքում, որպես այդպիսին, վերանում է միջին եւ մանր բիզնեսը` իր հետ վերացնելով նաեւ միջին խավը: Հասարակությունը բաժանվում է հարուստների` ի դեմս օլիգարխիկ-մոնոպոլիստների սահմանափակ հատվածների, որը դառնում է իշխանության պահպանման գործնականում միակ երաշխավորը, եւ աղքատների` ի դեմս պետական կառավարումից ու իշխանությունից օտարված հասարակական լայն զանգվածների:
Նման հարաբերակցության պարագայում հենց վերջիններս էլ գրեթե ամբողջությամբ իրենց վրա են կրում օբյեկտիվ պատճառներով սոցիալական վիճակի ցանկացած վատթարացում` պայմանավորված բարձր գնաճով, ցածր վարձատրությամբ եւ այլն:
Հասարակության փաստացի ապասոցիալականացումը հնարավոր է դառնում նաեւ մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում տարբերակումներ մտցնելու միջոցով, ինչն արտահայտվում է արտոնյալների եւ պատասխանատվության ամբողջ բեռն իրենց վրա կրող «մնացածների» միջեւ ոչ ֆորմալ բաժանարարներ անցկացնելու միջոցով:
Հայաստանում ստեղծված այս իրավիճակը օբյեկտիվորեն առաջին պլան է մղում սոցիալական արդարության թեմատիկան, մարդու տարրական կենցաղային սոցիալական վիճակի, իրավունքների պաշտպանության հարցը` ետին պլան մղելով ազգային, քաղաքական, գաղափարախոսական, մշակութային բոլոր խնդիրները: Եթե նախկինում շաբաթը մեկ-երկու անգամ կարելի էր տեսնել իրենց ոտնահարված իրավունքների համար պայքարող այս կամ այն սոցիալական փոքր խմբի հավաքներ ու բողոքի ակցիաներ պետական հաստատությունների առաջ, ապա հիմա դա կրում է ամենօրյա բնույթ:
Ընդ որում` դրանց ընթացքում ավելի ու ավելի են հաճախակիանում ծայրահեղ քայլերի գնալու սպառնալիքները:
Ակնհայտ է, որ այս խմբերն սկսել են դիմադրողական հասարակական շարժում, որն առայժմ անկազմակերպ, հախուռն բնույթ է կրում: Կոնսոլիդացիան առայժմ տեղի է ունենում նմանատիպ խնդիրներ ունեցող, սոցիալական նույն «կաստայի» նեղ շրջանակներում, ինչն առայժմ համահասարակական ընդգրկում ձեռք չի բերում:
Դա պայմանավորված է երկու իրողությամբ. նախ` որովհետեւ շարժումը ինքնաբուխ է, ակնհայտորեն քաղաքական բովանդակությունից զուրկ եւ չի առաջնորդվում որեւէ քաղաքական ուժի կողմից: Երկրորդ` գործում է տիպիկ հայկական «խալխի հետ գործ չունեմ» մենթալային սկզբունքը: Եվ ստացվում է այնպես, որ փողոցային առեւտրով զբաղվողներն իրենց իրավունքների համար առանձին են պայքարում, Թուրքիայից ապրանք բերողները` առանձին, այս կամ այն համայնքի ներկայացուցիչներն` առանձին, եւ նրանցից ոչ մեկը մյուսին օժանդակել, ընդհանուր պայքար ծավալել չի ցանկանում:
Հենց այս իրողություններն էլ իշխանությունների մոտ ձեւավորել են այն կարծիքը, թե անկախ նրանից` ինչպիսի ընդգրկում կունենան բողոքի անջատ-անջատ այս դրսեւորումները, համահասարակական բողոքի, անհնազանդության չեն հանգեցնի, ինչը եւ թույլ է տալիս շարունակաբար անտեսել բողոքների բուն շարժառիթներն ու պատճառահետեւանքային կապերը:
Իր այս մոտեցման մեջ իշխանությունն ինչ-որ իմաստով ճիշտ է: Խնդիրն այն է, որ քաղաքական ուժերը լյումպենացման միջոցով ինքնաբերաբար կոնսոլիդացվող հասարակությունից եկող ազդակների նկատմամբ առայժմ անտարբեր են: Որոշ ուժեր պարզապես ի վիճակի չեն ստանձնելու շարժման ղեկավարումը` մարգինալ վիճակում գտնվելու պատճառով:
Իշխանական, կոալիցիոն ուժերը ոչ թե շարժումն առաջնորդելու, այլ հանգցնելու, նվազագույնը` կառավարելի պահելու խնդիր ունեն, որպեսզի հավելյալ գլխացավանքից զերծ մնան: Դա էլ դրդում է օգտագործել Կարապետիչի ֆենոմենը` մի կողմից արժեզրկելով ու բովանդակազրկելով շարժումը, մյուս կողմից` դրանում ներգրավված զանգվածներին մանիպուլացնելու եւ ապաքաղաքականացնելու նպատակներով:
Ընդդիմադիր ընդամենը երեք ուժ շարժումը քաղաքական հունի մեջ դնելու պոտենցիալ ունի` ՀՅԴ-ն, «Ժառանգությունը» եւ ՀԱԿ-ը: Սակայն առաջին երկուսն ակնհայտորեն սպասողական վիճակի մեջ է եւ, ըստ էության, մի կողմից այս փուլում ակտիվանալու ցանկություն չունի, մյուս կողմից` պարզապես պատրաստ չէ դրան:
ՀԱԿ-ը բոլոր նախադրյալներն ունի ղեկավարելու հասունացող շարժումը: Սակայն սկզբունքորեն սխալ մոտեցում է ցուցաբերում` այս շարժման մեջ ոչ թե քաղաքացիական հասարակության ակտիվացում, այլ միայն անկառավարելի լյումպեն տեսնելով: Իրականում, սակայն, լյումպենացման գործընթացն ունի նույն պատճառները, որոնց դեմ պայքարում է ՀԱԿ-ը:
Սկսվածը նույնպես քաղաքացիական իրավունքների համար մղվող պայքար է` գերսոցիալականացված պաստառով: Սակայն ակնհայտ է, որ համակարգային, ինստիտուցիոնալ հենքի վրա դնելու պարագայում այս ինքնաբուխ սոցիալական շարժմանը հնարավոր է քաղաքական բովանդակություն հաղորդել, որովհետեւ որքան էլ ցավալի է, իսկապես լյումպենացվում է այն զանգվածը, որը պետք է միջին խավի դերակատարում ունենար երկրում:
Արհեստականորեն այս երկու կատեգորիաների միջեւ տարբերակում մտցնելով` ՀԱԿ-ը պարզապես զրկվում է ակտիվանալու առիթ-հնարավորությունից եւ առհասարակ օտարվում հասարակական իրական պահանջներից: Դա առհասարակ կարող է վերջնականապես մարգինալացնել ՀԱԿ-ին, որովհետեւ ակնհայտ կդառնա նրա ծավալած գործունեության ինքնանպատակ լինելը:
Օրերս, սակայն, հայտնի դարձավ, որ Կոնգրեսում տեղի է ունեցել տնտեսական հարցերով հանձնաժողովի նիստ, որը քննարկել է «փողոցային առեւտրի բռնի դադարեցման, իշխանությունների կողմից մաքսային տուրքերի անօրինական բարձրացման, տնտեսության մոնոպոլիզացիայի եւ օլիգարխիզացիայի վերջին քայլերը», ինչի հետ կապված ՀԱԿ-ը փորձում է հստակեցնել իր դիրքորոշումներն ու լուծումերը: Դա նշանակում է, որ Կոնգրեսում չեն բացառում շարժմանը «տիրություն անելու» հնարավորությունը:
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter
Մեկնաբանել