«Երաժշտությունն ինձ համար ջուր խմելու պես սուրբ գործ է»,- ասում է քուրդ երգչուհի Այնուր Դողանը
«Գարդեշ թուրքուլեր» համույթի 15-ամյակին նվիրված համերգին մեզ հրավիրեցին ամուսիններ Գայանե Չալըքյանը եւ Ժան Գավրիլովը: Համերգը կայացավ Բոսֆորի ափին, բացօթյա «Արենա» համերգասրահում:
Լեման Սամի կատարմամբ հնչեց նաեւ հայերեն «Բինգյոլը»: Հայերեն, թուրքերեն, քրդերեն, արաբերեն, գնչուերեն երգեր էին, եւ փոթորկուն դահլիճ: Համերգի գրեթե ամբողջ ընթացքում դահլիճը ոտքի վրա ձայնակցում, ծափահարում, իսկ երիտասարդները պարում էին: Համերգից հետո, կիսում էինք ստացած տպավորությունները, ես ասացի, որ ամենատպավորիչը քրդերեն երգող Այնուրն էր: Գայանեն հարցրեց. «Կուզե՞ս հետը հանդիպել»: Ասացի` այո, եւ մի քանի օր հետո Ստամբուլի սրճարաններից մեկում հանդիպեցինք Այնուր Դողանին: Զրույցի սկզբում նա ասաց. «Մենք` քրդերս, երախտապարտ ենք Հայաստանին, ամենաշատ երգերը պահպանել է Հայաստանի ռադիոն»: Ես գիտեի, որ դեռեւս խորհրդային տարիներին հայկական ռադիոյում կային քրդերենով հաղորդումներ: Եւ միայն Ստամբուլում հասկացա, թե դա ինչ մեծ նշանակություն ուներ քրդերի համար: Այնուրին հարցրի ազգության մասին. «Ազգությամբ քուրմանջի եմ, կրոնս` ալեւի»: Ալեւիները մուսուլմաններ են, սակայն մզկիթ չեն գնում: Թուքիայում տեւական ժամանակ նրանք նույնպես ճնշումների են ենթարկվել: Այնուրը նաեւ երգերի բառերի եւ երաժշտության հեղինակն է:
- Որտեղի՞ց են Ձեր արմատները:
- Թունջեի նահանգից (այդ նահանգի նախկին անունը Դերսիմ է-հեղ.): Այնտեղ հայոց աշխարհ է, մինչեւ հիմա էլ եկեղեցիներ կան:
- Իսկ հայեր ապրու՞մ են:
- Բեկորներ կան, քրդացած հայեր շատ կան: Դերսիմում քրդերը հայերին պաշտպանել են: (Միակ տեղն է, որտեղ հայերի ջարդ չի եղել-հեղ.): Ժամանակի ընթացքում, քրդերի հետ ապրելով, մեծ մասը քրդացել է: Կան գյուղեր, որտեղ բոլորովին հայ են, բայց երբեք չեն ասում, որ հայ են, սակայն թե իրենք, թե շրջապատի քրդերը, թե թուրքերը գիտեն, որ հայ են:
- Իսկ Ձեր նախնիները որտեղի՞ց են:
- Ընդհանրապես քրդերը ցեղախմբերով են: Մենք ցեղախումբ չունենք, եւ ես չգիտեմ` որտեղի՞ց եմ գալիս: Կարող է պատահի, որ իմ նախնիներն էլ հայ են եղել, չգիտեմ:
- Ե՞րբ սկսեցիք երգել:
- Տասնհինգ տարի է Ստամբուլում եմ: Աստեղ սկսեցի իմ կարիերան: Գիտեք, մեզ մոտ ավանդույթ կա. լացող կանայք կան, ովքեր հուղարկավորությունների ժամանակ ողբում են: Դրանք իմ ականջներում էին մանկությունից, իմ երգը նրանցից է սկիզբ առել, գյուղում ես էլ էի երգում այդ կանանց հետ: Ալեւիների պաշտամունքն արդեն երգ ու պար է: Մենք դրա մեջ շաղախված ենք: Այդ ձեւով ենք մեծացել: Ջուր խմելու պես սուրբ գործ է երաժշտությունն ինձ համար:
- Իսկ ալեւիների պաշտամունքի ժամանակ կանայք եւ տղամարդիկ միասի՞ն են լինում:
- Ալեւիները մյուս մուսուլմանների նման չեն: Կինը մայր է, ընտանիքի գլուխն է, տղամարդու հետ հավասար: Մեզ մոտ մի ավանդույթ կա. երբ կինը գլխաշորը գետնին է նետում, նշանակում է` ամեն ինչ պետք է դադարի, եթե կռիվ, վեճ կա: Վերջին խոսքը կնոջն է:
- Թուրքիայում քրդերի հետ դեռեւս խնդիրներ կան, ինչպե՞ս եք դուք կարողանում համերգներ տալ:
- Ժամանակին քրդերենը արգելված լեզու էր, այդ արգելքը օրենքով վերացրին, Եվրոպայի ճնշման տակ: Չորս-հինգ տարի առաջ ճնշումները սկսեցին թուլանալ: Հիմա գոնե կարողանում ենք քրդերենով հասարակության առաջ ելույթ ունենալ: Պետությունը ոչ մի ձեւով չի օժանդակում, հակառակը` բազում խոչընդոտներ է ստեղծում: Մշակույթի նախարարությունը շարունակում է զանազան արգելքներով խոչընդոտել մեր մշակութային կյանքի զարգացմանը: Աշխարհի բազմաթիվ երկրների բեմերում երգել եմ, սակայն Թուրքիայում անհատական համերգ չեմ ունեցել, չեմ կարողացել: Նախ` հովանավոր չունեմ, երկրորդն էլ` պետության աջակցությունը չունեմ:
- Թուրքերենով էլ եք երգում, այո՞:
- Այո, մի քանի երգ երգում եմ, այդ լեզվով եմ մեծացել: Բայց իմ ինքնությունը, իմ ներքինը քրդերենն է:
- Ո՞վ է քո հանդիսատեսը Թուրքիայում:
- Ես երգում եմ քրդական գյուղերում, փոքր քաղաքներում: Մեծ քաղաքներում չեմ կարողացել համերգներ տալ: Թորքիայից դուրս բացառիկ ճանաչում ունեմ: Այստեղ մեծ քաղաքներում` Ստամբուլում, Անկարայում, Իզմիրում չեմ կարողացել համերգ տալ: Այդպես էլ չեմ կարողացել հասկանալ, թե ո՞վ է իմ հանդիսատեսը այս երկրում:
- Գյուղերում հանգիստ կարողանու՞մ եք համերգներ տալ:
- Այո, բայց շատ դժվար է երբեմն, կարծես ահաբեկիչ լինեմ, այնպես են վերաբերվում: Հիմա Մուշում մի փառատոնի պիտի մասնակցեմ, ինձնից ոստիկանությունը կեցության վայրից թղթեր է ուզել: Դրանք պետք է լրացնեմ, ինչ-որ բացատրություններ տամ, նոր կարողանամ մասնակցել: Այսինքն` ներքին գործերի նախարարությունը պիտի թույլատրի, որ կարողանամ գնալ եւ մասնակցել:
- Դա նշանակու՞մ է, արդյոք, որ Դուք պետության համար վտանգ եք ներկայացնում:
- Թուրքիայում ապրող բոլոր էթնիկ խմբերը պոտենցիալ վտանգ են ներկայացնում թուրքերի համար: Հիմա հայերի եւ ալեւիների ճակատագիրը նույն ճակատագիրն է: Առաջ հայերին են արել: Երեսուն տարի է` նույնը անում են ալեւիների հետ: Արյունով են լվացվել մեր գյուղերը: Վառել են գյուղերը ու ոչնչացրել ամեն ինչ: Հիմա էլ դա շարունակվում է:
- Որտե՞ղ եք համերգ տալիս Թուրքիայից դուրս:
- Իրաքում, եվրոպական երկրներում, Ռումինիայում մեծ քրդական համայնք կա, այնտեղ: Ի դեպ, Կանարյան կղզիներում Պիտեր Գաբրիելի փառատոնին եմ մասնակցելու այս տարի:
- Ինչի՞ մասին են Ձեր երգերը:
-Քրդական երգը պատերազմ է, սեր, ողբ: Ընդհանրապես, քրդական երաժշտությունը բազմազան է. Պարսկաստան գնաս` բոլորովին այլ է, Իրաքում` այլ, Հայաստանում` այլ, Թուրքիայի գյուղերում, Սիրիայում այլ են, ամեն վայր իր առանձնահատկությունն ունի: Եւ այս ամենին ինչ-որ բան ավելացնելն արդեն ինձ կաշկանդում է: Կարծես թե ամեն ինչ ասվել է արդեն: «Սիրուց խելագարված եմ, կկարծեն խենթ եմ, բայց սիրուց եմ խենթացել: Ում ասում եմ ճշմարիտ խոսքը, կարծում են` շղթաներից ձերբազատված խենթ եմ»: Այս խոսքերն ասվել են հարյուրավոր տարիներ առաջ: Մեր պատմության մեջ շատ առեղծվածներ կան, մեզ շատ քիչ բան է հասել: Բայց վերջին տարիներին, մասնավորապես հայերի եւ քրդերի մի քիչ գլուխ բարձրացնելը մեծ մշակութային պայթյուն եղավ: Իրականության մեջ, եթե թողնեն, ավելի մեծ պայթյուն պիտի լինի: Եւ դա Թուրքիայի համար լավ է լինելու, որովհետեւ ամենահարուստ երկիրն է` տարբեր մշակույթների մեկտեղված հող լինելով: Սյունի-քեմալիստ-թուրք պետք է լինես այս երկրում: Այս մեկ տիպարի վրա մարդ ստեղծելու տենչը Թուրքիայում շատ բաների համար արգելք է հանդիսացել:
- Ձեր հարազատներից եղե՞լ են զոհեր:
- Շատ: Մասնավորապես Դերսիմից շատ են կորուստները: Պարտադիր չէ արյունակից լինել, ամենքս էլ բարեկամներ ենք, հարեւանն էլ եթե մեռնում է, մոտ մարդ ես կորցնում:
- Այնուր, կարո՞ղ ենք ասել, որ մշակույթը դարձել է պայքարի միակ միջոցը Թուրքիայում:
- Այո, այդպես է, ամենաամուր ամրոցներն են մշակույթը, երգը, գիրը: Քրդերենով դպրոցներ չկան: Ազգի մշակույթը եթե պետական օրենքի տակ չլինի, օրենքից դուրս լինի, պահպանելը շատ դժվար է: Լեզվով գոնե մենք պահպանում ենք:
- Որպես մաշակույթի մարդ Թուրքիայի ապագան ինչպե՞ս եք տեսնում:
- Թուրքիան ստերի վրա կառուցված երկիր է, շատ ժամանակ է պահանջվում ինչ-որ բաներ փոխելու համար: Հավաքականությունների` իրար հետ խաղաղ լինելը շատ կարեւոր է: Եթե նույնիսկ համակարգը շտկվի, ժողովրդի միջից նախապաշարումները շար դժվար է հանելը:
Ես հայաշատ թաղամասում եմ ապրում Ստամբուլում` Քուրդուլուշ: Բոլորը գիտեն, որ այն հայաշատ թաղամաս է: Եւ ազգայնամոլությունն այդտեղ շատ են բարձրացրել: Դրոշակներով պտտող մարդիկ, նույնիսկ հայերի տները քարկոծող մարդիկ եմ տեսել: Ստամբուլի ոչ մի թաղամասում չեմ տեսել, որ ամեն օր հոսանքը անջատեն, ջրերը կտրեն:
- Մտադրություն ունե՞ք Հայաստան գալ:
- Իհարկե, եթե հրավեր լինի, կգամ: Ես արդեն ասացի, որ ուզում եմ գալ եւ Ձեր ռադիոյի արխիվներում փնտրել մեր երգերը, քրդական երգերի համար եմ նախ ուզում գալ: Դա միակ տեղն է, ուր պահպանվել են մեր երգերը, եւ այդտեղից են քրդերը վերցրել շատ երգեր: Եթե հրավերք լինի, անպայման կգամ:
Մեկնաբանել