HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Թուրքիայի գրախանութներում վաճառքի է հանվել Զապել Եսայանի գիրքը

Առաջին հայ վավերագրող Զապել Եսայանի «Ավերակներու մեջ» գիրքը մեկ ամիս առաջ հրատարակվել է թուրքերեն:

Պատմությունը 1909 թ. Կիլիկիայում տեղի ունեցած հայերի ջարդի վկայությունն է` սպանություն, բռանաբարություն, թալան: Դեպքերը կատարվել են Թուրքիայի երկրորդ սահմանադրության ընդունումից ամիսներ անց:

Պոլսի պատրիարքարանի կազմում Զ. Եսայանը որբանոց հիմնելու նպատակով այցելել էր Ադանա: Իր այնտեղ մնացած երեք ամիսներին նա նկարագրում է տեսածը, ջարդերին զոհեր տված ընտանիքներին… Իր զգացողությունների մասին նա նամակներ էր գրում ամուսնուն` խնդրելով, որ դրանք պահպանի, որովհետև «կարող է պետք գան»: Եվ 1910 թ. այդ զգացողությունների ու վկայությունների պատառիկ-նամակների վրա էլ նրա գրեց գիրքը: Դրանից 1 տարի անց այն տպագրվեց:

Հայաստանում Զապել Եսայանի մասին շատերը չգիտեն: Գիրքը թուրքերեն թարգմանած Գայուշ Չալըքման-Գավրիլոֆն ասում է, որ այդ մասին պետք է հարցնել Հայաստանում, և մենք էլ պետք է առերեսվենք մեր պատմության հետ: Զրուցակիցս այս տարվա մարտին համայնքի ղեկավարի պաշտոնի համար իր թեկնածությունն էր առաջադրել Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրություններին: Նրա ասելով` թեև գիրքն իր մոտ եղել է երկու տարի, բայց թարգմանել է 8 ամսվա ընթացքում:

«Ավերակներու մեջ»-ը տպագրվել է Ստամբուլում գտնվող «Արաս» հրատարակչությունում: Շուտով հրատարակվելու է գրքի երկրորդ տպաքանակը: Գայուշ Չալըքման-Գավրիլոֆի ասելով` գրքի առաջին տպաքանակն արդեն սպառվում է:

-Ինչո՞ւ այդքան ուշացումով` 103 տարի հետո թարգմանվեց գիրքը: Փաստորեն, մինչ այդ չկար թուրքերեն տարբերակը:

-Վերջին 10-15 տարիներին է, որ սկսել ենք որոշ ձայն բարձրացնել երկրում: Հայկական թերթի` «Ակոսի» հիմնվելն անգամ երկրի կացության ինչ-որ չափով փոխվելու նշանն էր, այնուհետ կանանց իրավունքների պլատֆորմը կազմակերպեցին, դրանից հետո երիտասարդները հիմնեցին «Նոր զարթոնք» պլատֆորմը: Դժբախտաբար և շատ-շատ դժբախտաբար Հրանտ Դինքի մահը մեր ժողովրդին ոտքի ելնելու դրդապատճառը եղավ: Հատկապես Հրանտ Դինքից հետո թուրքերն էլ սկսեցին աջակցություն ցուցաբերել մեզ` հիմնարկներ կազմելով: Պահ եկավ, որ ես նույնիսկ վախեցա` մտածելով, որ վերադառնում ենք 1908 թ.  ընդունած սահմանադրության օրերին: Գիտեք, առաջին անգամ այդ սահմանադրությամբ իսլամ և ոչ իսլամ հատվածները պետականորեն պետք է ունենային հավասարություն, բայց դրան հաջորդեց Ադանայի կոտորածը:

-Գիրքը վաճառվո՞ւմ է Թուրքիայի գրախանութներում:

-Այո, վաճառվում է: Ամբողջ այս ասածներիս պատճառով է հայերին ձայն տալը, Հրանտ Դինքի մահը, թուրքերի և քրդերի որոշ հատվածների մեզ հետ լինելը («Մենք էլ հայ ենք»,-ասում էին այդ օրերին): Դրանից հետո մենք սկսեցինք համագործակցել քրդերի և թուրքերի հետ: Դա որոշ բան փոխեց երկրի կառավարական հատվածներում: Նախկինում մեր գրքերը կարող էինք տեսնել մեզ մոտ, մեր ընկերների գրախանութներում, իսկ հիմա այդպես չէ` հեռու թաղամասերում էլ կարող ես գտնել հայերեն գրքեր կամ բնավ չես սպասում, որ մոլերում (հանրախանութ) էլ կարելի է գտնել դրանք: Օրինակ, գրքի մոլերից մեկում Զապել Եսայանի գիրքը տեսա:

-5 տարի առաջ պատկերն այլ էր: Հայոց ցեղասպանության մասին պատմող գրքեր չէիր գտնի թուրքական գրախանութներում: Մի՞թե պատը ջարդվեց:

-Մի քիչ:

-Այսինքն` ոչ ամբողջովին:

-Ո~չ, բացարձակապես: Նույնիսկ ամեն վայրկյան կարող է ամեն ինչ հետ դառնալ: Դրա համար ասացի, որ սահմանադրության օրերին եմ նմանեցնում այս օրերը: Այն ժամանակ էլ  հայերը ոգևորված էին, հավասարություն կար, մենք կարող էինք խոսել և այլն, հիմա նույնն է. ասում ենք` ամեն ինչ փոխված է, բայց իմ մտքի մեջ կա այն, որ կարող է լինել այն, ինչ կատարվել էր 1909 թ:

-Դուք ասացիք, որ որոշակի բաներ են փոխվել Թուրքիայում, հայերը ոտքի են կանգնել, ձայն են բարձրացնումԴա Թուրքիայի դեմոկրատ երևալու դիմա՞կն է, որ ձգտում է Եվրամիություն մտնել:

-Այդպես սկսեց, բայց հիմա կառավարության հոգը չէ: Ի՞նչ եղավ: Ժողովրդավար թուրքերը, ժողովրդավար քրդերը մտան մի գործընթացի մեջ, որն այլևս չի կարելի կանգնեցնել: Այսօր Թուրքիայում կան այնպիսի խորհողներ, որ ասում են` այո, հային այս եք արել, հիմա պետք է հատուցվի: Հիմա նրանց շարժումն է սկսել, որը պետական կամ կառավարական չէ: Հիմա այդ պայքարը մղում է ժողովրդի մի մասը, որին դուք էլ դրսից դիտում եք:

-Ո՞վ է հայն այսօրվա Թուրքիայում:

-40-50.000 քրիստոնյա հայեր, մի քանի դպրոցներ, եկեղեցիներ, ներկայացուցիչ ունենալով անիմաստ պատրիարքարան, սա է հավաքականությունը: Այս հայության շատ-շատ քիչն է, որ հոգ է տանում, ձայն է բարձրացնում, մնացածը մտածում է «ձայն չհանենք, հանգիստ մնանք ու ապրենք, լավ է», անձնականություն չունեցող հայեր են: Բացի դրանից` 3-4 միլիոնից ավելի հայ էլ կա երկրում, նույնիսկ Արևմտյան Հայաստանի հողերի վրա: Նրանք իսլամացած հայերն են:

-Թաքնվա՞ծ հայերը:

-Եկեք նրանց իսլամացած հայեր ասենք և նրանց այդպես ընդունենք: Այդպիսով, մենք կարող ենք կողք կողքի լինել, որովհետև մինչ այդ մենք հեռու էինք իրարից: Իրար մոտենալու պատճառն էլ Հրանտ Դինքի մահն էր: Այդ հայերն էլ ոտքի կանգնեցին` ասելով` էլ բավ է:

-Գիրքը թուրքերեն հրատարակվեց ապրիլի 24-ից մեկ ամիս առաջ: Ի՞նչ կփոխի այն թուրքական իրականության մեջ:

-Այն, ինչ հիմա պետք է ասեմ, պայմանավորված չէ քաղաքականությամբ: Խորքում կարող են շատ բաներ լինել, օրինակ, անցյալում մի բան էի կարդացել և գիտեի, որ իրականություն է, քանի որ իմ շատ վստահելի մեկի գրած նյութն էր, թե հայերը որտեղ ինչքան թուրք են ջարդել: Դա կարդալուց հետո անմիջապես ընդվզում եղավ իմ մեջ: Հայերը չեն ջարդել թուրքերին, հայերը պայքարել են. այսպիսի բան առաջացավ իմ մեջ: Երբ այդ ընդվզումն զգացի, այդ պահին հասկացա թուրքի ընդզվումը` ոչ  կառավարական, պետական, այլ հասարակ թուրքի: Մարդը կյանքի մեջ բարի է և տեսնում է, թե իր պապն ինչ ձևերով է սպանել հայերին` մորթել, բռնաբարել, կտրել, ջարդել, և ընդվզում է, ասում է` ոչ, թուրքերն այդպիսի բան չեն կարող անել: Առերեսումը նման հանցագործության հետ շատ-շատ դժվար  է:

-Կլինի՞ այդ առերեսումը:

-Պետք է լինի: Թեև սխալ է այս ասածս, բայց հիմա արդեն ժողովուրդն ընդունում է, որ եղած է: Այդ 70 միլիոն ժողովրդի մեջ թերևս 1 միլիոնի հետ համագործակցության մեջ ենք: 69 միլիոն կա. չգիտենք`ի՞նչ կլինի, ի՞նչ չի լինի:  Բայց ինչքան ճանաչում եմ թուրքերին, պետությունն այնպես պետք է անի, որ թեթևակի անցնի այս ճանաչման հարցը: Խաղացող ժողովուրդ են, չես կարող վստահել պետականորեն: Ինքը ցույց է տալիս, որ ինքը սա է, բայց լրիվ հակառակն է: Ընդհանուր կեցվածքն այս է:

-Նկատի ունեք Թուրքիայի իշխանությունների՞ն:

-Այո, այո, իշխանություններին: Ճանաչման առջև արգելք լինելու պատճառներից մեկը, իմ կարծիքով, հայերի կալվածքներին տեր լինելն է` անշարժ կամ շարժուն կալվածքի տեր դարձան, իսկ ճանաչումն իր հետ պետք է բերի փոխհատուցումը: Օդի մեջ ճանաչում. սա իմ ուզածը չէ:

Մենք միշտ պահում ենք այն հույսը, որ Թուրքիան ճանաչելու է Հայոց ցեղասպանությունը: Միևնույն ժամանակ շատ շիզոֆրենիկ վիճակի մեջ ենք. մի կողմից` հավատում եմ, որ այդպես կլինի, մյուս կողմից` վստահություն չունեմ, մենք շատ քիչ ենք, պիտի չկարողանանք, պիտի հաղթվենք:

-Ելք չկա՞:

-Չգիտեմ, ես հոռետես եմ, շատ հոռետես, որովհետև ինձ խրախուսող քայլ դեռ չի անում պետությունը` սա է ասում, նա է ասում: Ես այնտեղ աշխատում եմ, տուրք եմ վճարում և դեռ չխոսե՞մ: Եթե Հրանտ Դինքը չմեռներ, Սևակ Պալըքչըն չմեռներ… Սևակ Պալըքչըի մահը հարված էր մեզ համար: Տղաս հեռացավ երկրից, ասաց, որ չի կարող ապրել նման երկրում, զինվորություն անել: Ինչպե՞ս վստահեմ երկրին, որ տղայիս զինվորության ուղարկեմ:  Ի՞նչ իմանամ, թե իմ տղային էլ նույն բանը չի լինի: Ի՞նչ իմանամ` ինչ ասես արեցին` Հրանտ Դինքը եղավ, Սևակը եղավ… Ու ես էլ ինչպե՞ս վստահեմ այս պետությանը: Թուրք պետությունը միշտ սնուցում է իմ հոռետես հոգեբանությունը, ինչպե՞ս լավատես լինեմ:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter