HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Գեղարոտում «կռիվ» են անում՝ պեղումներին մասնակցելու համար

«Եթե լսեք, որ աշխարհում բրոնզե դար են ուսումնասիրում, ու Գեղարոտում չեն եղել, ուրեմն, իմացեք, որ էդ հնագետները ստից մասնագետներ են»,- ասում է Արագածոտնի մարզի Գեղարոտ գյուղի բնակիչ Էմիլ Բայրախտարյանը: Նրան լրացնում են մյուս գեղարոտցիները: Հողոտ ձեռքերով գրպաններից հանում են բջջային հեռախոսները, ցույց տալիս բրոնզե հազարամյակի գտածոները: Որպես բանվորներ մասնակցում են հնագիտական պեղումներին: Գյուղում այդ գործի համար «կռիվ» է: Ասում են՝ «գտած գործ է»: Աշխատում են ամառվա 1- 2 ամիսը, առավոտվա 9-ից-16:00՝ ստանալով օրական 3000 դրամ:

Չեն թաքցնում՝ սկզբից փողի «խաթեր» են գնացել, հետո քիչ-քիչ տեսել են, որ գործ ունեն հազարավոր տարիների պատմության հետ: Ամեն գտածո լուսանկարում են, հետո գյուղում մի ամբողջ տարի քննարկում են, եկող-գնացողներին հպարտությամբ ցույց տալիս:

Ուրարտական պետության նախորդող տարածքը

Հնագիտությունը ոմանց կարող է անհրապույր գործ թվալ: Սա՝ առաջին հայացքից, բայց երբ ձեռքումդ պահում ես 4-5 հազարամյակների պատմություն ունեցող իրը, սիրտդ թրթռում է, հետո ուզում ես իմանալ, թե այդ ժամանակ մարդիկ ինչպես են ապրել: Անվրդով բացատրում են գեղարոտցիները:

Հայ-ամերիկյան համատեղ «Արագած» նախագծի շրջանակներում 1998 թ.-ից հնագիտական պեղումներ են իրականացվում, մասնավորապես, Գեղարոտ և Ծաղկահովիտ գյուղերում: Արշավախումբը ղեկավարում է Հնագիտության ինստիտուտի աշխատակից Ռուբեն Բադալյանը: «Պարզվեց, որ Գեղարոտն անչափ հետաքրքիր հուշարձան էր, որովհետև առաջին բնակեցումը վերաբերում էր վաղ բրոնզե դարին: Այս բլրի վրա բնակատեղին էր, ինչ-որ ժամանակ անց կյանքն ընդհատվել էր, որն այնուհետ մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի կեսերին վերաբնակեցվեց՝ դա արդեն ուշ բրոնզե դարն էր: Այդ ժամանակ երևի ամենածաղկուն շրջանն էր Գեղարոտում՝ բլրի գագաթին կիկլոպյան ամրոց կառուցվեց, բնակատեղիի տարածքում մի քանի սրբարաններ կառուցվեցին, շատ ակտիվ սոցիալական կյանք էր»,- ասում է նա:

Դամբարանների պեղումները նա համարում է փոքր ծավալի աշխատանք, քանի որ իրենց ուշադրության կենտրոնում բնակատեղիի ուսումնասիրություններն են: Արդեն երրորդ դամբարանն են պեղում: Դամբարանն իր կառուցվածքով 9-12 մետր տրամագծով թումբ է, որը անվանում են կուրգան: Մեկ կուրգանը պեղում են մեկ սեզոնի ընթացքում՝ ամռան 1-2 ամիս:

Հնագետը գտածոներից հատկապես առանձնացնում է վզնոցը, որը բաղկացած է մի քանի հարյուր կախիկներից, քարե ուլունքներից: Պեղված իրերը հանձնում են Հայաստանի պատմության թանգարան: Հնագետն ասում է, որ ժամանակակից ամբողջ գյուղը զբաղեցրել է հին դամբարանադաշտը: Նրա խոսքով՝ դամբարաներում, ըստ էության, «շարքային» մարդիկ չեն թաղվել: Երբեմն մեկ անհատի հետ թաղել են ստրուկին կամ գերուն: Սրանք, սակայն, ենթադրություններ են: Այս տարածքը հնագետները համարում են Ուրարտական պետությանը նախորդող շրջան:

Հազարամյակների այրված բնակատեղին

Ծովի մակերևույթից 2060 մ բարձրության վրա գտնվող Գեղարոտում նույնիսկ շոգ օրը մեղմ սառնություն ունի: Գյուղի ճանապարհաեզրից երևացող բարձրադիր կետում աշխատող հնագետները փոքր կետերի են վերածվում, իսկ սարի լանջով իջնող «ՈւԱԶ» մեքենան այնքան փոքր է երևում, որ թվում է՝ կարող ես կախել բանալիների տրցակից: Ծաղիկների գորգը ձգվում է դեպի բլուր: Գորգագործը՝ բնությունն է, թելերը երիցուկներից, դեղին, վարդագույն, մանուշակագույն ծաղիկներից են պատրաստված: Իսկ գորգը վերջանում է հուշարձանի մոտ:

16 տարի ուսումնասիրվող բնակատեղին առայժմ դժվար է ասել՝ տաճարների համալի՞ր է եղել, թե՞ քաղաք: Դրա համար էլ հնագետներն այն անվանում են բնակատեղի, քանի որ մի բան հաստատ է՝ այնտեղ մարդիկ են ապրել:

Հնագետներից Արմինե Հարությունյանը, ով 2002 թ.-ից մասնակցում է այդ նախագծին և մեկ դամբարան է պեղել, ասում է, թե տեղի ճարտարապետությունից ու գույքից կարելի է ենթադրել, որ տաճարային համալիր է եղել, բայց դա դեռևս փաստական հիմք չէ:

Նա մատնացույց է անում պեղավայրը, որտեղ երևում են քառակուսաձև տարածքներ՝ սենյակների նմանվող:

Նշում է, որ դրանք վերագրվում են վաղ բրոնզե դարին՝ մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակին, իսկ տաճարը՝ ուշ բրոնզե դարին՝ մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակին:

Արշավախմբի ղեկավարն էլ ցույց է տալիս սենյակների կենտրոնում գտնվող օջախանման տեղը, որն այրված է: «Շատ հետաքրքիր, ես կասեի նույնիսկ դրամատիկ պատմություն է ունեցել, մի քանի անգամ այրվել է, և շատ բան մնացել է այն դիրքով, ինչպես եղել է 4-5 հազար տարի առաջ: Կառույցի առաստաղը, պատերը քանդվել են, ծածկել են, չորս հազար տարի հետո պեղել ենք, իրերը մնացել են իրենց տեղերում»,- ասում է Ռ. Բադալյանը: Իսկ այրված տեղը ենթադրվում է, որ հրդեհ է եղել, մարդիկ լքել են տարածքը:

Այս վայրը նաև ռազմավարական նշանակություն է ունեցել, քանի որ Ախթալայից և Ալավերդուց պղինձը դեպի Արարատյան դաշտավայր տանում էին այդ ճանապարհով, հետևաբար, այս բլրից կարող էիր հսկել նաև մետաղի առևտուրը:

Ի՞նչ են տալիս պեղումները

Հայաստանում դեռևս չկա որևէ պեղավայր, որն ամբողջապես ուսումնասիրված լինի. ասում է հնագետ Ռ. Բադալյանը՝ հուշարձանի պեղումները համարելով սերունդների հարց: 16 տարիներին նրանց հաջողվել է ուսումնասիրել Գեղարոտի հուշարձանի մոտ 3000 քմ տարածքը (միայն բնակատեղին՝ առանց դամբարանադաշտի, 6 հա է): Մի կողմից՝ սա նա համարում է հսկայական ձեռքբերում, մյուս կողմից՝ աննշան մաս:

«Ուսումնասիրելով Հայաստանի, Հարավային Կովկասի բրոնզե դարը՝ հիմնականում շեշտը դնում ենք դամբարանների ուսումնասիրության վրա: Սա առաջին դեպքն է, որ 15 տարի ուսումնասիրում ենք բնակատեղիներ, որոնք ինֆորմացիայի միանգամայն տարբեր աղբյուրներ են: Ուսումնասիրում ենք յուրաքանչյուր ոսկոր, որը հնարավորություն է տալիս որոշել, թե ինչպիսին է եղել անասնապահության ձևը, ինչպիսի կլիմայական պայմաններ էին, մյուս կողմից՝ հնարավորություն է տալիս պարզել գեղարոտցիների կապը անմիջական և հեռավոր հարևանների հետ, որովհետև մենք հնարավորություն ունենք պարզել նյութերի աղբյուրը»,- ասում է Ռ. Բադալյանը:

Գեղարոտի և Ծաղկահոտի պեղումները հարուստ նյութ կարող են լինել Հարավային Կովկասի բրոնզեդարյան կյանքն ուսումնասիրողների համար: Մոտ մեկ ամսից կավարտվեն նոր կուրգանի պեղումները, ինչին անհամբեր սպասում են գյուղացիները: Ասում են՝ հուղարկավորված մարդիկ դժվար էլ պատկերացնեին, որ 4-5 հազար տարի անց իրենց գերեզմանը բացելու են: «Դա գաղտնիքի բացում է»,- նշում են նրանք: Գեղարոտցիները նաև հույս ունեն, որ հոշարձան-բնակատեղին լավ ուսումնասիրելուց հետո գյուղը գուցե դառնա զբոսաշրջային վայրերից մեկը:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter