Մհեր Ենոքյան

«Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշենի» բանտից

Բարի օր Ձեզ, պարոն Իշխանյան,

4,5 տարի է անցել այն հիշատակվող օրվանից, երբ Դուք այցելեցիք ինձ «Նուբարաշեն» ՔԿՀ-ի կիսաքանդ խցում, ուր ինձ տեղափոխել էին երկրորդ փախուստից հետո՝ անմիջապես վիրահատարանից: Ոտքերս ու ձեռքերս շղթայված էին երկաթե մահճակալին, միացված էր սիստեմա, գտնվում էի ուժեղ հսկողության տակ, որպեսզի չկարողանամ ինքնասպան լինել կամ փախչել: Օրեր առաջ վայելում էի այդքան բաղձալի ազատությունը, և մահը գերադասելի էր անիրավ շղթաներից: Փաստ է այն, որ թե՛ բանտում անցկացրած տարիներին, թե՛ 32 օր ազատության մեջ գտնված ժամանակ ես երբևէ ոչ մի մարդու համար վտանգավոր չեմ եղել: Պարզապես պաշտպանվում եմ դատաիրավական համակարգի անօրեն ոտնձգություններից իմ կյանքի, առողջության ու ազատության նկատմամբ:

Մի ցմահ դատապարտյալ կա, ով 23 տարի բանտում է, և գրեթե բոլոր աշխատողներն ասում են, որ այդ անձն արդեն ուղղվել է, քանի որ հենց նրանց բառերով եմ ասում. «Մտնես խուց ու առանց պատճառի էլ շան ծեծ տաս, ձեն չի հանի: Ա՛յ իրան արդեն կարելի ա բաց թողնել»:

Ստացվում է, որ համակարգը միայն այն ժամանակ է համարում դատապարտյալին ուղղված, երբ մարդ արարածը կորցնում է ազատության և ինքնապաշտպանության բնազդը կամ ընդհանրապես դադարում է մարդ լինել, դառնում է շնչավոր առարկա:

Մի բան հստակ է, որ մարդուն չեն ուղղում՝ զրկելով հարազատների հետ հանդիպումից, մաքուր օդից, նորմալ սննդից, աշխատելու իրավունքից: Իսկ եթե մարդն անմեղ է և դատական սխալի հետևանքով է հայտնվել բանտում, այս պարագայում նրա ի՞նչն են ուղղում: Նման դեպքերում դատական սխալն է պետք ուղղել և մարդուց գոնե ներողություն խնդրել:

Խոսելով դատապարտյալների ուղղվել- չուղղվելու մասին և ընդհանրապես ՔԿՀ-ներում տարվող աշխատանքների մասին, ստիպված եմ անհամեստ լինել և սեփական փորձիցս ելնելով փաստել, որ համակարգը ոչ միայն չի խրախուսում, այլ ինչ-որ տեղ դժգոհ է նայում, երբ ցմահ դատապարտյալը գրքեր գրելով, ստեղծագործելով գումար է վաստակում, սովորում է ԲՈՒՀ-ում և ինքն իր ուսման վարձն է կարողանում վճարել:

Իսկ այժմ իմ հարցերը:

 -Պարոն Իշխանյան, ի՞նչ եք կարծում, ցմահ դատապարտման հետ կապված խնդիրների լուծումը, մեր քրեական գործերի, պատժաչափերի վերնայման հույսերն արդեն փակուղի՞ են մտել: Եթե նույնիսկ ինչ-որ տարբերակներ էլ առաջանում են, դրանք դատապարտվա՞ծ են անհաջողության:

- Սիրելի՛ Մհեր, նախ չէի մտածել, որ երբևէ հարցազրույց կտամ ճաղերից այն կողմ գտնվող մարդուն, բայց ասեմ, որ անսպասելի չէր ինձ համար: Քանի որ այսքան տարի հանդիպելով դատապարտյալների հետ՝ համարել ու համարում եմ, որ ազատազրկվածները հասարակության անդամներն են, որոնցից ոմանք պատահաբար, սխալմամբ են հայտնվել բանտերում, ոմանք էլ կատարել են հանցանք, բայց դա չի նշանակում, որ պիտի հասարակությունը շրջվի նրանցից: Բացի այդ, Հայաստանի նման ոչ իրավական երկրում չի բացառվում, որ ազատության մեջ են շատ խոշոր հանցագործներ, ովքեր արտոնյալ վիճակում են:

Գալով հարցին՝ ասեմ, որ հասկանում եմ դրա իմաստը, հասկանում եմ նաև, որ շատ դժվար է ցմահ դատապարտված մարդուն հույսեր տալ, քանի որ մենք Ձեզ հետ հանդիպում ենք, հետո դուք մնում եք, քո ասած, «կլոր գերեզմանոցի» մեջ, իսկ մենք վերադառնում ենք ազատություն, զբաղվում մեր առօրյա հոգսերով: Բայց ես համոզված եմ նրանում, որ կյանքում չկան փակուղիներ, միշտ կարելի է ելքեր գտնել: Ճիշտ է, հանձինս պետական ապարատի` մեծ պատ է մեր առջև: Շատ քիչ չինովնիկներ են, ովքեր մարդկայնորեն հասկանում են իրավիճակը, բայց աշխատանքի մեջ նրանք սառը չինովնիկ են մնում: Եվ այդ առումով պատը, սառույցը կոտրելը բավականին բարդ է: Բայց ասել, որ վիճակն անհույս է, համաձայն չեմ: Միգուցե Ձեզ համար աննկատ են փոփոխությունները կատարվում, բայց դրանք կան: Հետևողական ու համառ աշխատանք է պետք, որը մենք փորձում ենք մի փոքր խմբով անել: Մարդիկ են, ովքեր քեզ հայտնի են: Համոզված եմ, որ մոտ ապագայում, չեմ ուզում կոնկրետ ժամկետներ ասել, բայց ճեղքվածք ցմահներին վերաբերող օրենսդրության, պատժաչափերի վերանայման, պատժից պայմանական վաղաժամկետ ազատման հետ կապված կլինի:

-Դուք այցելում եք ՔԿՀ-ներ և մոտիկից եք ծանոթ արդարադատության խնդիրներին այս ոլորտում: Ինչպիսի՞ն է Ձեր կարծիքը դատապարտյաների ուղղման հետ կապված, համակարգի կողմից տարվող աշխատանքների վերաբերյալ:

- Դատապարտյալների ուղղման հետ կապված աշխատանքներ բանտերում ես ընդհանրապես չեմ տեսնում: Ուղղման հարցը դնենք մի կողմ դեռ, գոնե պահման պայմանները նորմալ, մարդկային լինեն, արդեն ձեռքբերում կլիներ: Նկատի ունեմ, որ նրանց՝ առանց այդ էլ սահմանափակ իրավունքները չոտնահարվեին, դատապարտյալներն իրենց արժանապատվությունը տրորված չզգային: Զգային, որ այս երկրի քաղաքացիներ են: Հայաստանում ազատազրկվելը ոչ թե սոսկ ազատությունից զրկելն է, այլ տառապանք: Ամենակարևոր հարցը ցանկությունն է: Նախ պիտի կամք լինի, որ իշխանությունը անդրադառնա դատապարտյալների խնդիրներին: Բայց, ինչպես տեսնում ենք, հասարակության կողմից մոռացված մասն են այսօր բանտերում:

-Շաբաթը մեկ անգամ ցմահ դատապարտյալներին այցելում է Հայ Առաքելական եկեղեցու ներկայացուցիչը: Սենյակում, որտեղ կատարվում է ընդունելություն, պատին փակցված է մեղքերի քավության դեղատոմս: Ամենևին չթերագնահատելով եկեղեցու դերը դատապարտյալների հետ տարվող աշխատանքում, շատ եմ զարմանում, երբ տեսնում եմ, որ մեր եկեղեցին, ասես, լուռ համաձայնվելով իշխանությունների մոտեցման հետ, որ անմեղ մարդը չի կարող բանտում հայտնվել, ոչ թե քրիստոնեական գթասրտություն է ցուցաբերում, այլ հակառակը՝ քար անտարբերությամբ, դաժան ու անիրավ դատավորի դեր է ստանձնում: Ինչպիսի՞ն եք Դուք տեսում եկեղեցու դերը պետության կյանքում:

 - Սիրելի՛ Մհեր, կուզեի, որ եկեղեցին պետության կյանքում առհասարակ դեր չունենար, այլ դերակատարություն ունենար հասարակական կյանքում: Եթե Հայ Առաքելական եկեղեցին իրեն չզգա ոչ որպես նախարարություն, ապա գուցե նրա գործունեությունը կփոխվի, վերաբերմունքը կփոխվի, և եկեղեցին կսկսի իր բուն առաքելությամբ զբաղվել: Ես գիտեմ, որ եկեղեցու սպասավորներն այցելում են բանտեր, բայց, ճիշտն ասած, ծանոթ չեմ, թե ինչ արդյունքներ կան այս առումով:

-Ծնվել եմ 1975 թ-ին և կենսաթոշակային ֆոնդի հետ կապված աղմկահարույց խնդիրն ինձ էլ է վերաբերում` որպես բանտում «Հետքի» թղթակցի: 18 տարի է՝ ինձ անօրեն պահում են այստեղ՝ առանց աշխատանքի հնարավորության: Եվ այժմ ես մտադիր չեմ վճարել պետությանն իմ անհայտ ծերության համար: Ինչիսի՞ն է Ձեր կարծիքը կենսաթոշակային ֆոնդի, իշխանությունների կողմից տարբեր հնարքներով ժողովրդից գումարներ հավաքագրելու մասին:

-Այն դեպքում, երբ մենք ունենք մեծ տոկոսով աղքատություն, հարստահարել աշխատող հիմնական շերտին, անթույլատրելի է: Ինչ վերաբերում է քո գործին, գիտեմ, որ կարող ես դիմել «Հետքին», որ չվճարվեն քո տոկոսները կենսաթոշակային նոր համակարգով: Բանտերում հասարակական դիտորդական առաքելություն իրականացնող խումբը բազմիցս բարձրացրել է այն հարցը, որ հայաստանյան բանտերում զբաղվածների թիվը չափազանց քիչ է: Իսկ ցմահ դատապարտյալների պարագայում, եթե չեմ սխալվում, առհասարակ մինչև քո դեպքը չկար աշխատելու նախադեպ: Միշտ պետությունը բերում է հակափաստարկ, որ աշխատանքի խնդիր ունեն անգամ ազատության մեջ ապրող քաղաքացիները: Իսկ մենք մշտապես առաջարկել ենք Արդարադատության նախարարությանը խթանել այն գործատուներին, ովքեր բանտերում բիզնես ծրագրեր կառաջարկեն ու կիրագործեն: Առաջարկել ենք հարկային արտոնություններ սահմանել նման գործարարների համար, բայց ապարդյուն:

-Այսօր Եվրոպան, ասես, վերահսկողի դեր է կատարում, թե ինչպես է Հայաստանում իրականացվում մարդու իրավունքների պաշտպանությունը: Քաղաքական  իրադարձությունները ենթադրելու հիմք են տալիս, որ այդ վերահսկողի դերը շուտով կարող է ստանձնել Ռուսաստանը: Ձեր կարծիքով հնարավո՞ր է արդյոք, որ մի օր Հայաստանում մարդու իրավունքներն իրոք պաշտպանված լինեն՝ առանց որևէ վերահսկողության այլ պետության կամ միջազգային կառույցի կողմից:

- Հարցիդ երկրորդ մասի հետ լիովին համաձայն եմ: Եթե պետության ներսում չկա ցանկություն հարգելու մարդու իրավունքները, ապա որևէ վերահսկող չի կարող էական ազդեցություն ունենալ: Ամենակարևոր խնդիրն այն է, որ պիտի և՛ Հայաստանի իշխանությունները, և՛ հասարակությունը ցանկություն ունենան բարելավելու մարդու իրավունքների վիճակը: Ինչ վերաբերում է, որ Ռուսաստանը կարող է ստանձնել այդ վերահսկողի դերը, ապա կապրենք, կտեսնենք: Կարծում եմ՝ Հայաստանի հասարակությունը դեռ ուժ կգտնի իր մեջ Հայաստանի անկախությունը պահպանելու համար:

Շնորհակալ եմ հարցազրույցի համար

Հարգանքով ու ջերմ բարեմաղթանքներով՝ Մհեր Ենոքյան