Փողը խոշորացույց է. բարին իր փողով օգնում է քեզ, իսկ ոչ-բարին՝ քեզ ստրկացնում: Պետությունն էլ նույնն է. լավ պետությունը օգնում է քեզ, իսկ վատը՝ քեզ ստրկացնում:

Հայը դարերով պետություն չի ունեցել ու նայել է վերևում նստած (հաճախ օտար) մե՛կին. ուղղահայաց/վերտիկալ (top-down) մտածելակերպը նստվածք է տվել հայի մեջ:

Այսօրվա Հայաստանը «1»-ի տիպիկ պետություն ու հասարակություն է. «շեֆը» հրահանգում է իր ենթաշեֆին, ենթաշեֆը՝ իր ենթաշեֆին, վերջինս էլ՝ իր ենթաշեֆին... ու այսպես մինչև մանկապարտեզի ամենավերջին դաստիրակը: Բոլորը նստած-սպասում են «շեֆին»:  Հենց սրա՛ համար հային «ինչ-որ մեկը միշտ պիտի «փրկի»»:

Նույն իրավիճակն է Հայաստանի դատա-իրավական համակարգում, որտեղ  անցումը ժյուրիով դատավարություններին  վաղուց իրագործված պիտի լիներ:

Այսինքն՝ Հայաստանում չկա՛ պրոֆեսիոնալիզմ:

«1»-ի ցայտուն օրինակ է Հայաստանի միապալատ պառլամենտն ու (սահմանադրորեն) անատամ մարզերը:

Ուժեղ երկրները երկպալատ են ու դեսենտրալիզացված: Ուժեղ երկրները ֆեդերատիվ են. «2»-ի տեսակից:

Հայաստանում մարզերն (օրենսդրորեն) այնքան արհամարված են,որ նույնիսկ  «մարզի մայրաքաղաք» անվան փոխարեն օգտագործվում է «մարզկենտրոն» բառը: Բոլոր լավ երկրներում օգտագործում են «մայրաքաղաք» (capital) բառը: Սյունիքի մարզկենտրոնը Կապանը չէ ու չի էլ կարող լինել, որովհետև Կապանը Սյունիքի կենտրոնում չէ, այլ հարավում: Նույնը՝ մյուս մարզերում:

Հայաստանի քաղաքական կյանքում մարզերն այսօր բացարձակ ոչինչ չունեն ասելու. ո՛չ մի էական լծակ չկա: Դեռ ավելին՝ նույնիսկ  մարզի ներքաղաքական կյանքում նրանք բացակա են: Մարզերում այլևս քաղաքական (անկախ) միտք ու ինտելիգենցիա չկա: Սա քաղաքական ինքնասպանություն է. և՛ մարզի, և՛ պետության համար:

Եվ ինչպե՞ս մարզի ներքաղաքական կյանքում մարզերն ասելիք կարող են ունենալ, երբ ՀՀ  Կուսակցությունների մասին օրենքի հակադեմոկրատական հոդված 5 (1)-ը թույլ չի տալիս տեղական անկախ կուսակցությունների ստեղծում: Ամեն ինչ պիտի հսկվի Երևանից («1»): «1»-ի մյուս ցայտուն օրինակն այն է,որ այսօր,օրինակ, Կապանում համարյա ամեն հաստատություն Երևանյան մասնաճյու՛ղ է: Եթե սրան գումարենք այն,որ մարզպետը չի ընտրվում ու չկա ժողովրդի կողմից ընտրվող «Մարզային Ժողով»,ապա պարզ է դառնում, թե մարզերն այսօր ինչու են քաղաքականապես մեռած: Եթե ձեզ թվում է,թե քաղաքականապես մեռած մարզերում տնտեսություն կարելի է զարգացնել,ապա իրոք  սխալվում եք:

Հայաստանում բացակա է 2-րդը՝ «2»-ի մոդելը. ՀՈՐԻԶՈՆԱԿԱՆ մտածելակերպն ու գործելաձևը (team work), առանց որի Հայաստանը չի հզորանալու: Վաղու՛ց ժամանակն է, որ Հայաստանն էլ  անցնի «2»-ի մոդելի՝  բոլոր բնագավառներում: Ուստի՝ նախ և առաջ.

 1. Հայաստանի ֆեդերատիվ հանրապետություն,

 2. Ժողովրդի կողմից ընտրովի «Մարզային Ժողով», որը կկարգավորի  մարզի բոլոր ներքին խնդիրները,

 3. Երկպալատ  պառլամենտ, որի վերին պալատում պիտի նստեն «Մարզային  Ժողովների» պատգամավորները,

 4. Մարզերի թիվը դարձնել 5 (Արարատ, Շիրակ, Լոռի, Գեղարքունիք, Սյունիք՝   գումարած Երևան): Մարզերը պիտի ունենան սեփական ավտոնոմ  բյուջե և սեփական դրոշ, գերբ, հիմն, որ մարդիկ է՛լ ավելի ամուր կապվեն իրենց մարզերին:

5. Կապանը  դարձնել Հայաստանի 2-րդ մայրաքաղաք և ազատ առևտրի  գոտի՝ որպես ստրատեգիական հարավում ամրոց: Իսկ Սյունիքի մարզի նոր մայրաքաղաք դարձնել Դաստակերտ քաղաքը:

Վարազ Սյունի

Ամստերդամ

28.07.2014