HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Սառա Պետրոսյան

Փակ աճուրդներ` կայուն սակագներով, կանխորոշված հաղթողներով

Հայաստանում առկա 915 համայնքների ղեկավարները նաեւ աճուրդավարներ են: Գործող օրենսդրությունը ոչ միայն այդ լիազորությունն է տվել համայնքների ղեկավարներին, այլեւ նրանց հայեցողությանն է թողել աճուրդի դրված համայնքային սեփականություն հանդիսացող գույքի մեկնարկային գինը որոշելը: Ժամանակի ընթացքում, օրենքով իրենց վերապահված լիազորություններին զուգահեռ, նրանք ձեւավորել են չգրված օրենքներ, այն է՝ համայնքի ղեկավարն է որոշում, թե ում վաճառի համայնքային սեփականությունը եւ ինչ արժեքով: Ընդ որում, բոլոր համայնքապետերը միակարծիք են այն հարցում, որ համայնքային գույքը շուկայական արժեքով չի կարելի վաճառել եւ աճուրդի մասին լայն իրազեկում ապահովելը հայտատուների թիվը չի ավելացնի: «Ով հող է ուզում՝ գալիս համայնքի ղեկավարին է դիմում, նա էլ աճուրդ է հայտարարում»,- սա համայնքային սեփականությունը վաճառելու այն բանաձեւն է, որը համայնքի ղեկավարները կիրառում են մոտ տասը տարի: Ըստ էության, այս մեկ նախադասությունն էլ բնութագրում է աճուրդի ողջ գործընթացը, որովհետեւ նման դեպքերում գույքի վաճառքի արժեքը սակարկությամբ չի որոշվում:

Չնայած նրան, որ վերջին տասնամյակում անշարժ գույքի շուկայում գների մեծ փոփոխություն է տեղի ունեցել, սակայն այն չի անդրադարձել համայնքային սեփականություն համարվող գույքի վաճառքի գների վրա: Համայնքների մեծ մասը, անտեսելով վերջին 15 տարիների դրամի արժեզրկումը եւ անշարժ գույքի տասնյակ միլիոններով արժեւորումը, շարունակում են հողերի վաճառքն իրականացնել կադաստրային արժեքի 50-100%-ով: Առանձին համայնքներ մեկնարկային գին են սահմանում 150-250%-ի չափով, սակայն նկատի ունենանք, որ հողի կադաստրային արժեքի գնահատում վերջին անգամ կատարվել է 1997թ.-ին եւ այժմ 100%-ով  վաճառքի դեպքում անգամ այն ծիծաղելի գումարներ է կազմում:

Անշարժ գույքի այդչափ արժեզրկում, ինչպիսին ցույց է տրվում համայնքներում, անկարելի է պատկերացնել՝ 10·000, 30·000, 70·000 կամ 80·000 դրամով կարելի է տարածք ձեռք բերել բիզնես գործունեության համար, 420·000 դրամով՝ տնամերձ հողամաս ամենանախընտրելի գյուղական համայնքում: Արժե նշել, որ գյուղացիների մոտ կեսը ամսական այդքան գումար է վճարում վարկային կազմակերպություններին: Այս թվերն, իհարկե, պաշտոնականն են՝ այն, ինչ պետք է ձեւակերպել թղթերում: Այնուամենայնիվ, համայնքների ղեկավարները ներկայացված թվերի «հիմնավորումն» էլ ունեն՝

  • հողը գնող չկա, ով ուզում է գնել` մեկին գտնում է, որ հետը մասնակցի աճուրդին,
  • երբ մեկ հայտ է եղել, ստիպված ենք եղել կողքից մեկ մարդու էլ ձեւական մասնակից դարձնել, որպեսզի աճուրդը կայացած համարվի, եւ հողն օտարվի,
  • մենք ենք իրենց խնդրել, աղաչել, որ գան, էս հողերը գնեն, 
  • խնդրելով տալիս ենք.  տանը մնացած աղջկա նման, որ ուզում են մարդի տան եւ այլն:

Անցնող 10-ը տարիներին համայնքային ողջ գույքն իրացվել է առանց գնահատման`անտեսելով «Անշարժ գույքի գնահատման գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջները: Պետք է նկատել, որ աճուրդով կարող են օտարվել ոչ միայն պետական եւ համայնքային սեփականություն հանդիսացող հողամասերը, այլեւ շարժական ու անշարժ գույքը՝ բնակարաններ, ոչ բնակելի տարածքներ, շենքեր եւ շինություններ, ինքնակամ կառույցներ եւ այլ անշարժ ու շարժական գույք, իրավաբանական անձանց կանոնադրական կապիտալում մասնակցություն։

Գայթակղությո՞ւնն է մեծ եղել, թե՝ անտարբերությունն է պատճառը, երբ մարզպետարաններն ու Վերահսկիչ պալատը մինչ օրս «չեն նկատել», որ սակարկության ժամանակ աճուրդային քայլի չափ որոշելը ոչ միայն օրենսդրական կարգավորում չունի, այլեւ համայնքներում կիրառման միասնական պրակտիկա չկա: Յուրաքանչյուր համայնք իր հայեցողությամբ է սահմանել այն: Հետազոտված համայնքների մեծ մասն աճուրդային քայլի հաշվարկը կատարում է ոչ թե վաճառվող գույքի մեկնարկային գնի 5%-ի չափով, ինչպես աճուրդ իրականացնող այլ կառույցներում է ընդունված, այլ մոտավոր, կայուն գումար սահմանելով` 1000-ից մինչեւ 40000 դրամ:

Միայն օրենքի կիրառման անհստակության եւ հակասականության հետեւանքով անցնած 10 տարիներին համայնքներին պատճառված վնասի չափը դժվար թե հնարավոր լինի հաշվել: Անկարեւոր, հետին պլան մղված այս հարցը վկայությունն է մի բանի, որ կարգավորելու պարտավորություն ունեցողները տասնամյակներ շարունակ իրենց ուշադրությունը սեւեռել են այլ հարցի` հաշվել են ստվերային եկամուտներից իրենց հասանելիքը: Կոռուպցիան այս ոլորտում խիստ արտահայտված բնույթ է կրում, եւ այս ամենը հազիվ թե սահմանափակվում է համայնքի ղեկավարի մակարդակով:

Համայնքների ղեկավարները շատ ուղղակի են մեկնաբանել աճուրդը փակ անցկացնելու մասին Հողային օրենսգրքի 68 հոդվածի պահանջը, որը վերաբերում է սակարկության ընթացքին: Ըստ էության, նրանք իրենց գործողություններով փակ են պահում ողջ գործընթացը՝ սկսած հայտարարություն հրապարակելուց մինչեւ աճուրդի ավարտն ու գույքի պետական գրանցումը: Աճուրդների վերաբերյալ համայնքների հրապարակած հայտարարություններից հնարավոր չէ անգամ հասկանալ, թե ինչ է դրված աճուրդի` շարժակա՞ն, թե՞ անշարժ գույք, հո՞ղ, թե՞ շինություն, ի՞նչ չափերի կամ ի՞նչ արժեքով եւ այլն: Աճուրդի դրված գույքի վերաբերյալ օրենսդրությամբ սահմանված պահանջները չպահպանելը` լոտը չնկարագրելը վկայում է այն մասին, որ այն վաճառքի չի հանվել շահեկան գնով վաճառելու համար: Օտարումները, հիմնականում, իրականացվում են համայնքապետի ու գնորդի միջեւ ձեռք բերված պայմանավորվածությամբ, որի համար երկու հայտատու գրանցելը լիովին բավարար է: Մյուս կողմից՝ հայտարարությունները թերի հրապարակելը (չի ասվում անգամ, թե ինչ է դրվել վաճառքի) անվստահություն է ծնում աճուրդների իրական լինելու վերաբերյալ եւ չի նպաստում քաղաքացիների գործուն մասնակցությանը:

Շատ հաճախ հանրությանը միայն կառուցապատման ժամանակ է հայտնի դառնում, որ վաճառվել են ընդհանուր օգտագործման հողեր, որոնց մասնավորեցումն արգելված է  Հողային օրենսգրքի 60 հոդվածով՝ հրապարակներ, փողոցներ, ճանապարհներ, գետափեր, զբոսայգիներ, պուրակներ եւ այլն: Աճուրդի դրված լոտերի նկարագրությունը օրենքի պահանջների պահպանումով ներկայացնելու դեպքում հնարավոր կլիներ ժամանակին կանխել բազմաթիվ ապօրինություններ: Ուսումնասիրության ընթացքում ի հայտ եկան դեպքեր, երբ համայնքի ղեկավարն աճուրդով վաճառել էր համայնքի մանկապարտեզի խաղահրապարակը, վարչական շենքի հողատարածքը, մեկ ուրիշ համայնքում՝ գյուղի հրապարակը եւ այլն: 

Արդյոք բոլո՞ր համայնքներին է կարիքը հարկադրում համայնքային սեփականությունն իրացնել «տանը մնացած աղջկա նման»:

Իրականացված հետազոտությունը փաստում է, որ համայնքներում ոչ միայն գույքի կառավարում չի իրականացվում, այլեւ շատ հաճախ, համայնքների ղեկավարներն օտարումներն իրականացնում են ինքնանպատակ` չպայմանավորելով այն որեւէ անհրաժեշտությամբ: Օտարում են այն ամենը, ինչը պահանջարկ ունի: Դրա պատճառը որոշ դեպքերում տեղական ինքնակառավարման մարմինների  անտեղյակությունն է՝ գույքի կառավարմանը չեն տիրապետում, իսկ առավել հաճախ՝ կոռուպցիան: Համայնքները չունեն գույքի կառավարման ծրագիր՝ համայնքային գույքի նպատակային տնօրինման, տիրապետման եւ օգտագործման հարցը բաց է: Չեն ընդունել աճուրդ անցկացնելու մասին կանոնակարգ: Այդ հարցը չեն կարեւորում, որպեսզի որոշեն, թե որն է ավելի շահեկան համայնքի համար` տվյալ գույքը վարձակալության հանձնելը, թե՞ օտարելը, արոտավայր ու խոտհարք անհրաժե՞շտ է համայնքին եւ որքան, կառուցապատմա՞ն տարածքներն է պետք ընդյալնել, թե՞ կանաչ գոտին: Հետեւաբար, այն համայնքները, որոնք օտարումներն իրականացնում են առանց պլանավորման, առ ժամանակ հետո հարկադրված կլինեն մանկապարտեզ, դպրոց կամ այլ անհրաժեշտ շինություն կառուցելու, ենթակառուցվածքներ զարգացնելու համար տարածքները բարձր արժեքով ձեռք բերել մասնավորից:

Հետազոտության ընթացքում բացահայտվեց նման քաղաքականության արդյունքում համայնքային ունեցվածքն ուղղակիորեն սեփականացնելու դեպք· Նոր Գեղի համայնքի ղեկավար Ֆռոնտիկ Թեւոսյանը 2013թ·-ին համայնքի գյուղատնտեսական հողերից վաճառել է 47 հա եւ այդ գումարով գնել է սեփականության  իրավունքով իրեն պատկանող շինությունը: Այդ շենքը նախկինում եղել է համայնքի մանկապարտեզը, որը նա մասնավորեցրել է 2004թ·-ին՝ 8 մլն դրամով եւ 2013թ·-ին համայնքի բյուջեի 68 մլն դրամով իրենից գնել է: Համայնքի ղեկավարը չի հիմնավորել ոչ վաճառքը, ոչ գնումը:

Հողային օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի 6-րդ մասը փակ է հայտարարել հողերի աճուրդը, բայց ոչ աճուրդի կազմակերպման ողջ գործընթացը, ինչպես համայնքների ղեկավարներն են անում: Համայնքի ղեկավարը պետք է շահագրգիռ լինի աճուրդների մասին հնարավորինս լայն իրազեկում ապահովելու, շատ մասնակցիներ ներգրավելու եւ գույքը հնարավորինս բարձր արժեքով իրացնելու հարցում: Դրան հասնելու համար հարկավոր է լավ աճուրդ կազմակերպել: Մինչդեռ ուսումնասիրությունը փաստում է, որ ապահովված չէ աճուրդների հրապարակայնությունը եւ այդ հարցում հատկապես շահագրգիռ չեն համայնքների ղեկավարները, քանի որ դա կխանգարի ներքին պայմանավորվածություններին:

Չնայած բազմաթիվ համայնքներում կառավարման ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրմանը, այնուամենայնիվ, աճուրդների եւ մրցույթների մասին հայտարարությունները չեն տեղադրվում ոչ համայնքապետարանների կայքերում, ոչ էլ տեղեկատվական ցուցատախտակներին: Հետեւաբար, համայնքի բնակչությունը ոչ միայն զրկվում է աճուրդներին եւ մրցույթներին մասնակցելու հնարավորությունից, այլեւ իրական աճուրդներ տեղի չեն ունենում: Հայտարարությունները հրապարակվում են «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթում, իսկ թերթն իր փոքրաթիվ տպաքանակի եւ տարածման սահմանափակության պատճառով հասանելի չէ համայնքներին:

Այս հարցին, կարծում ենք, առաջիկայում Կառավարությունը հարկադրված կլինի հիմնավոր լուծում գտնել, քանի որ ներկայումս Եվրոպական դատարանը դրա վերաբերյալ Հայաստանի դեմ ներկայացված բողոք է քննում:  Եվրոպական դատարանը 2014թ. մայիսի 19-ին կոմունիկացրեց ընդդեմ Հայաստանի ներկայացված մի գործ` Բաբկեն Թամրազյանն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության: Հայաստանի բնակիչը բողոքը ներկայացրել է նաեւ աճուրդի մասին ոչ պատշաճ իրազեկում ապահովելու փաստով, որի հետեւանքով զրկվել է իր հողամասից: Տավուշի մարզպետը «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթում հայտարարություն էր հրապարակել մի հողատարածք օտարելու մասին, որը 23 տարի անընդմեջ մշակել էր այդ մարզի բնակիչ Բաբկեն Թամրազյանը: Վերջինս մեկ տարի հետո գնորդից տեղեկացել էր, որ իր մշակած հողամասը 2007թ. ապրիլին աճուրդով վաճառվել է: Ներպետական դատարանում պարտվելուց հետո քաղաքացին դիմել էր Եվրոպական դատարան: Կարծում ենք, Եվրոպական դատարանի կայացրած վճիռը շրջադարձային կարող է լինել մեր իրականության համար` վերջնական լուծում տալու հրապարակայնության խնդրին:

Վերջին տարիներին հետաքրքրությունը բիզնես ոլորտում մեծանում է, ուստի աճուրդի են դրվում հիմնականում հասարակական կառուցապատման, արտադրական նշանակության, գյուղատնտեսական այլ տեսքի հողամասեր: Հասարակական կառուցապատման հողամասերի պահանջարկը մեծ է, հիմնականում դրանք հատկացվում են համայնքի կենտրոնական հատվածներում, հետեւաբար այն բարձր արժեքով վաճառելու հնարավորությունը կա: Մինչդեռ նման հողատարածքների վաճառքի պատկերը փաստում է, որ այդ եւ մյուս բոլոր կարգերի հողատարածքների համար համայնքների ղեկավարները կայուն սակագներ են սահմանել, որը կարող է կոչվել ուղղիղ վաճառք, բայց ոչ երբեք աճուրդ:

Հետազոտությունն իրականացնող աշխատանքային խմբին աճուրդներին մասնակցությունն արգելում էին այն համայնքներում, որտեղ ըստ ամենայնի վստահ էին, որ օրինախախտումները հնարավոր չէր կոծկել: Գործող օրենսդրության համաձայն` աճուրդային հանձնաժողովն անգամ լրիվ կազմով չի կարող ներկա գտնվել աճուրդին, սակայն պետք է ստորագրի աճուրդի արձանագրությունը: Սակայն հետաքրքիր է, որ մինչ օրս ոչ ոք չի բարձրաձայնել այդ մասին, եւ պատճառն այն է, որ աճուրդային հանձնաժողով իրականում գոյություն չունի կամ նրա դերակատարությունը նվազագույնի է հասցված:

Ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ շատ հաճախ համայնքի ավագանին նույնիսկ տեղյակ չէ օտարվող հողերի կամ գույքի մասին: Հայտարարված մրցույթների օրերին լինելով տեղերում` պարզել ենք, որ բազմաթիվ համայնքներում ձեւական առումով անգամ մրցույթը չի կայացել . հայտարարված ժամին համայնքապետը տեղում չի եղել, իսկ հետո աճուրդային հանձնաժողովը, արձանագրության տակ ստորագրելով, վավերացրել է մրցույթի արդյունքները: Համայնքների ղեկավարներից ոմանք անկեղծորեն խոստովանել են, որ աճուրդը նշանակված է, բայց իրենք մասնակիցներին չեն սպասում: Իսկ երբ պարտադրված են լինում հրավիրել նրանց, պարզվում է, «մրցակիցները» մայր ու որդի են, հարս ու սկեսուր, երկու ընկերներ եւ այլն: Կարեւորը, ինչպես Արզական համայնքի ղեկավարն էր ասել՝ «թղթերով ամեն ինչ մեզ մոտ նորմալ է»:

Ընդհանրապես աճուրդն իրականացնում են մասնագիտացված կառույցները, որոնց կազմում ներգրավված են տնտեսագետներ, իրավաբաններ, ունեն գույքի գնահատման, սակարկությունների կազմակերպման, ֆինանսական եւ այլ բաժիններ: Այդպես է մտածված, որովհետեւ աճուրդն ինքնին գույքի նկատմամբ հետաքրքրությունը մեծացնելու նպատակ ունի, այն առեւտրային շահ հետապնդող գործողություն է: Ուստի,  շահեկան դարձնելու համար աճուրդային հանձնաժողովի խնդիրն է ստեղծել հետաքրքիր ձեւաչափեր, որոնք կգրավեն հանրության եւ գործարարների ուշադրությունը: Հետեւաբար վաճառվող ապրանքն առանց գովազդելու, առանց նրա առավելություններն ընդգծելու եւ կարեւորելու, հնարավոր չէ շահույթը երաշխավորել:

Ամփոփելով կարող ենք հստակ ասել, որ համայնքներում ոչ թե դասական աճուրդ են իրականացնում, որի ժամանակ սակարկողները պետք է գին ձեւավորեն, այլ` ուղիղ վաճառք` համայնքի ղեկավարի սահմանած կայուն սակագներով: Աճուրդի իրականացման ողջ գործընթացի իրական պատկերը պարզորոշ ցույց է տալիս, որ համայնքային ողջ ունեցվածքի տնօրինողը մի անձ է` համայնքի ղեկավարը: Նա միանձնյա է որոշում, թե ում եւ ինչ արժեքով պետք է օտարել գույքը եւ այս գործընթացում չի կարեւորվում համայնքային շահը` բավարար է համարվում միայն բյուջեում օրենքով սահմանվածի չափով գումար մուտքագրելը (հետազոտությանն ամբողջությամբ ծանոթացեք այստեղ):

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter