ԼՂՀ պաշտպանության նախարար Մովսես Հակոբյանի հետ «բանակցություններն» արդյունք տվեցին: Թույլտվություն ստացա զրուցել հետախույզների խմբի հետ: Ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծի իրավիճակի սրացումից հետո նրանց կանխարգելիչ մի գործողության հետևանքով հակառակորդը տվել է 7 զոհ և 5 վիրավոր: Հետախույզներին հանդիպեցի սահմանի տարբեր հատվածներում`զորամասում եւ առաջնագծում:  

Նրանցից երկուսը պատրաստվում են դիրքեր գնալ: Խոսակցությունը չի ստացվում, չեմ կարողանում նրանց «խոսացնել», պատ է: Տղերքը չեն խոսում ու վերջ, ոչինչ չեն ուզում պատմել: Գործողությունների մասին էլ հարցերին պատասխանում են՝ առաջադրանք են ստացել ու կատարել: Հետո հարցնում եմ նրանց կարծիքը տարբեր երկրների բանակների մասին, հարցնում եմ ամենալավ հետախույզների մասին: Տղերքը սկսում են կցկտուր  ինչ-որ բաներ խոսել, բայց մեկ ժամվա զրույցի ընթացքում իմ ջանքերը՝ խոսակցությունը թեքել իրենց կողմը, գրեթե չի ստացվում: 

Հետախույզների հետ կանխարգելիչ գործողության մասնակցել է նաեւ Վահե Պետրոսյանը: Սիսիանի Անգեղակոթ գյուղից է: Ծառայության մեջ է 20 ամիս: Նա խմբում միակ  շարքային էր:  Նրան ընտրել են տղերքը, եւ նա իրեն պահել է ինչպես պետքն է: Երբ հարցնում եմ՝ զինվորին ինչու եք վերցրել հետներդ, նրանցից մեկը պատասխանում է. «Դե մենք միշտ չենք մնալու, թող սովորեն»: Ինչպե՞ս է իրեն պահել գործողության ընթացքում՝ «շատ լավ», ասում է խմբի ղեկավարն ու այսքանով ավարտվում է Վահեի մասին խոսակցությունը:  

Դիրքերի մոտ հանդիպում ենք հրամանատարին` Ջալալ Հարությունյանին:  Հայոց բանակի լավագույն սպաներից է: Անընդհատ շարժման մեջ է, միշտ դիրքերում է: Ամեն ինչ անձամբ է ստուգում: Սպաներից մեկը, երբ նրա մասին խոսում էինք, այսպես բնութագրեց. «Բժիշկները պետք է պարզեն, թե ինչ նյութից է սարքված մեր հրամանատարը: Նա չի քնում, չի ուտում, անընդհատ շարժման մեջ է, առավոտները վազում է, բայց միշտ էներգիա ունի»: 

Երկու հետախույզի էլ հանդիպում եմ սահմանի մեկ այլ հատվածում: 

Կարենը (անունները պայմանական են- հեղ.) 16 տարեկանից բանակում է: Զորամասի թիկունքի գծով տեղակալը ծանոթացրեց Կարենի հետ եւ ասաց, որ հարցազրույց պիտի տա: Կարենն անմիջապես հակադարձեց.

-Ես չորրորդ դասարանի կրթություն ունեմ, ի՞նչ հարցազրույց պիտի տամ:

-Կրթությունը կապ չունի,-ասում եմ:

-Ո՞նց կապ չունի, եթե կրթություն ունենայի, հիմա գեներալ կլինեի,-պատասխանում է Կարենը:

-Ո՞րն է ադրբեջանական բանակի թույլ կողմը:

-Իրենց թույլ կողմը՞. որ ադրբեջանցի են: Իրոք, ի վիճակի չեն ուժեղ բանակ ունենալ: Որքան ուզում ես զենք ունեցիր, եթե այդ զենքը չես կարողանում օգտագործել, ի՞նչ պիտի անես դրանք: Գիտես, մարդ սպանելը հաճելի բան չի, թեկուզ թուրք լինի, բայց մենք ստիպված ենք դա անում: 

Հետո լռություն է: Ես դադար եմ տալիս՝ կարծելով, թե կշարունակի, բայց  չի շարունակում: 

Մտածում եմ, երբ նրանք ասում են վնասազերծեցինք  հերթապահին,  նշանակում  է հակառակորդի զինվոր են սպանել: Բայց մենք չենք պատկերացնում, վնասազերծել բառի իմաստի մեջ չենք էլ խորանում, չենք պատկերացնում, որ նրանք եթե դա արել են առանց կրակոցի, ուրեմն դանակով են սպանել կամ ձեռքերով են խեղդամահ արել: 

Ադրբեջանցիները գիշերը դիրքերը լքում են 

«Մտել ենք նրանց դիրքերը՝ դատարկ են, զարմացել ենք: Ցերեկը այնտեղ զինվորներ էին, այնտեղից կրակել էին մեր դիրքերի ուղղությամբ, իսկ հիմա դատարկ են: Նրանց մեկ դիրքում 3+3 +1 մարդ կա, այսինքն՝ վեց գումարած ավագը: Ու նրանցից ոչ մեկը դիրքում չէ: Մենք գնացինք  հակառակ ուղղությամբ՝ շրջանցելով  բլինդաժը: Խրամատի մյուս թեւն էլ դատարկ էր: Հետո մոտեցանք բլինդաժին, պարզվում է, երկու թեւերից եկել բլինդաժի մոտ են հավաքվել, վախից իրարից չեն հեռանում»,- պատմում է  Կարենը: 

Հարցնում եմ՝ եղե՞լ են դեպքեր, որ խմբի անդամներից մեկն իր առաջադրանքը չի կատարել: Կարենը պատմեց մի այդպիսի դեպք. «Առաջադրանքում ամեն մեկն իր անելիքն ունի՝ հստակ, հաշվարկված մինչեւ վերջ, այսինքն՝ նման գործողությունների ժամանակ դու պետք է հաշվարկես բոլոր այն հնարավոր տարբերակները, որ կարող են առաջանալ: Ասենք՝ վնասազերծելուց մի բան էն չի լինում: Կրակոց է հնչում, գործողության ողջ ընթացքը միանգամից փոխվում է, յուրաքանչյուր ոք գիտի՝ ինչ պետք է անի: Կամ, ասենք, նահանջի ճանապարհը փակ է,  այդ դեպքում գիտենք որտեղ, որ ժամին պիտի հանդիպենք թշնամու թիկունքում: Մի խոսքով ամեն ինչ մանրամասն հաշվարկված է, տասնյակ հերթապահ տարբերակներով: Ցանկացած միջոցառում կատարվում է պլանավորմամբ: Բայց երբեք հարյուր տոկոսով չի լինում: Լինում է, որ վայրկյանների ընթացքում որոշում ես կայացնում: Մի անգամ տղաներից մեկը գործողության վայրից ավելի հեռու պետք է մեզ սպասեր: Ինքը պիտի աջակցեր անհրաժեշտության դեպքում, եթե չկար այդ անհրաժեշտությունն ինքն ուղղակի տեղում պիտի մնար:  Հետո տեսանք՝ ինքն էլ է միացել գործողություններին, չնայած պլանավորած էր այլ բան»: 

«Հետո պատժեցի՞ք»,-հարցնում եմ: 

«Ոչ, ինչ պատժենք: Ինքն ասեց՝ ոնց որ հասնեմ աղբյուրին ջուր չխմեմ, ոնց կլինի»:

Հետո մեզ միացավ ականազերծողներից մեկը: Նրանց խումբը գործողությունից առաջ ականազերծել է հետախույզների ճանապարհը: Յուրան կատակասեր սպա է: Դեռ հարց չէի տվել, միանգամից ասում է. «Ամուսանացած չեմ, որոշել էի ամուսնանալ, վիճակը խառնվեց: Տեսնենք կստացվի ամուսնանալս»:  

Շփման գծի վերջին դեպքերից հետո ադբեջանցիները սահմանամերձ յոթ գյուղերից հանել են բնակչությանը, նրանք անվտանգության համար հոսանքազրկել էին իրենց գյուղերը: Հետախույզներից մեկը ադրբեջանցիների ակտիվացումը կապում է նրանց պաշտպանության նորանշանակ նախարարի հետ: 

«Նա ուզում է ինչ-որ բան փոխի: Հիմա իրենց գյուղերի պաշտպանությունն է ուժեղացնում, հողաթմբեր են կառուցում գյուղերի դիմացը:  Մենք չենք պատասխանել երկար ժամանակ իրենց, իրենք էլ մտածել են, որ էդպես պիտի շարունակվի, իրենք անեն, մենք ընդամենը պաշտպանվենք: Իրենք անընդհատ դիվերսանտներ են ուղարկում, ինչ-որ հաջողություններ ունեցել են: Բայց դե մենք չէինք պատասխանում:  Ճիշտն ասած, մենք էլ ենք իրենց զենքով ուրախանում: Մեզ ինքանթիռ պետք չի ձեռք բերել, իրենք թող ինչքան ուզում են ունենան, մենք էդ ինքնաթիռները խփելու ենք, էդ ունենք մենք», -ասում է Սամվելը: 

Հարցնում եմ ադրբեջանցիների զինատեսակների առավելության մասին: «Թուրքական զենքեր շատ ունեն, Իսրայելի արտադրության զենքեր ունեն իրենց դիվերսանտները, որ եկել են: Մենք ունենք այն, ինչ մեր հնարավորություններն են թույլ տալիս, մենք նավթ չունենք էդքան զենքի վրա փող դնելու համար: Մեր զենքերը մի քիչ էժան են, բայց բավարարում է մեզ մեր խնդիրները լուծելու համար,- ասում է Կարենը,- մեր վերջին գործողության ընթացքում նոր սարքերով ենք գնացել, մթի մեջ աշխատելու սարքեր են, մեզ շատ օգնել են դրանք: Դրանցից լավերն էլ կան, իհարկե: Բայց ունենք էն, ինչը որ ունենք, դրանով էլ աշխատում ենք»: 

«Ադրբեջանցիները երբեք իրենց պատմության ընթացքում ոչ մի պատերազմ չեն կրել, չի պատերազմել այդ ազգը: Թուրքերը էստեղ կռվել են, այլ ցեղեր կռվել են, բայց ադրբեջանցիները ոչ մի մարտի չեն մասնակցել իրենց պատմության ընթացքում: Բայց մի յուրահատկություն ունի այդ ազգը՝ մեջքից հարվածելու»,-հակառակորդի ունակություններն է գնահատում հետախույզը:   

-Խումբը զոհ չի՞ տվել գործողությունների ընթացքում,-հարցնում եմ ես:

-Ոչ:

-Իսկ դա նշանակում է, որ շատ պրոֆեսիոնա՞լ եք:

-Ոչ, դա նշանակում է՝ լավ պլանավորում:

-Պարգեւատրվե՞լ եք վերջին գործողության համար:

-Ինչո՞ւ, պարգեւատրման համար ենք անում մեր գործը:

-Դե հարցնում եմ, պարզապես ուզում էի իմանալ:

-Պարգեւատրումը պետության անվտանգությունն է, մեր տղաներից մեկը չորս երեխա ունի: Նա ինչ է, պարգեւատրման մասին պիտի մտածի՞: 

Սխալ հարց եմ տալիս, խոսակցությունը ընդհատվում է մի որոշ ժամանակ:  Հետո խոսում ենք նավթամուղի մասին, այնտեղ հասնելու հնարավորությունների մասին, որն հեռու է 250 կմ: 

-Կարող ենք, եթե նման առաջադրանք լինի: Այդ մասին խոսում են, լսել եմ տարբեր մարդկանցից, որ Ղարաբաղի բանակը կարող է այնտեղ վնասներ հասցնի:  Բայց դա էնքան էֆեկտիվ չի, մի քանի օրում կվերականգնեն: Ավելի լավ է մի դասակ ոչնչացնել, քան նավթամուղը պայթեցնել:

-Վերջին օրերի կանխարգելիչ գործողություններից հետո ի՞նչ է փոխվել նրանց մոտ:

-Վախն է շատացել, վախը: Անընդհատ կրակում են, հենց էնպես, անընդհատ  լուսավորում են իրենց տարածքները: Էնքան են վախեցել, որ զրահատեխնիկան բերել են դիրքերի մոտ: Առաջնագծի մոտ, որպեսզի իրենց զինվորների մարտական ոգին բարձրացնեն: Բայց դա օգուտ չի: 

«Նախարարն ասել է, որ եթե մեր զինվորին խփեն, մենք տասը կխփենք եւ կոչնչացնենք այդ դիրքը, որտեղից եղել է մահացու կրակոցը: Սա հո էնպես ասված խոսքեր չե՞ն: Զգուշացրել ենք, հիմա իրականացնում ենք»,- ասում է հետախույզ Կարենը: 

Վստահելի մարդ լինելն ընդգծելու համար հաճախ օգտագործում են՝ «ես նրա հետ հետախուզության կգնամ» արտահայտությունը, որը, թերևս, պատերազմական վիճակով պայմանավորված, արդիական է դարձել: Ի՞նչ է ռազմաճակատային հետախուզությունը, ի՞նչ է արժենում նրանց՝ հակառակորդի թիկունք անցնելու ամեն մի գործողությունը, քանի՞ կյանք է խլել այս կամ այն գործողությունը:  Մենք ոչինչ չենք իմանում, մեզ ոչինչ չեն ասում: Իհարկե, հետախույզները վերադառնալուց հետո գրում են իրենց հաշվետվությունները, բայց դրանք խիստ գաղտնի են: Տասնամյակներ հետո միայն կգրվեն գրքեր այսօրվա հայ հետախույզների ու նրանց իրականացրած գործողությունների կարևորության մասին:   

4-ը օգոստոսի, 2014թ.

Տես նաեւ` Առաջնագիծ. հակառակորդի բոլոր գործողությունները ձախողվել են