Տեսանյութեր
Լուսանկարներ
Գիքորն ու Գավրոշը
Մհեր Ենոքյան
«Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշենի» բանտից
Տարիներ առաջ, երբ հացի խնդիրը բավական սուր էր, այն ժամանակ դեռ «մահապարտների» խցեր կոչվածում, գիշերվա ժամը 1-ին մի մեծ բուռում հաց-պանիր-կանաչի էի «ձեռք բերել» և մթության մեջ քայլելով`ուտում էի: Հսկիչը կամաց մոտեցել էր դռանը, բացել կլոր «աչքը» ու նայում էր: Ես չէի նկատել: Մեկ էլ բարձր ասաց.
- Բա ո~նց, հո Գիքո՞րը չես, որ սոված պառկես քնելու:
Այս տարիներին այնքան նման պատմություններ են եղել, որոշ դրվագներ թղթին եմ հանձնել, բայց այս մեկը մոռացել էի: Հիշեցի, երբ նայեցի «Գիքո՞ր, թե՞ Գավրոշ» տեսանյութը, երբ հայ-ադրբեջանական սահմանի վրա իրավիճակը նորից սրվեց, երբ կարդացի հետախույզ, Ղարաբաղյան պատերազմի մասնակից Սողոմոն Քոչարյանի հարցազրույցը՝ տրված «Հետքին»: Մտածեցի, որ Սողոմոններ են պետք մեզ սահմանում: Իսկ պետությունը բանտել է` ազատության թևեր տալու փոխարեն: Ու քանի դեռ բանտված են սողոմոնները, մեր երեխաները, ինչպես և մենք, կմեծանանք Գիքորի կերպարով:
Եթե չեմ սխալվում, 4-րդ դասարանում էինք, երբ հայ գրականության ուսուցչուհին կարդում էր «Գիքորը». հիշում եմ կոկորդս խեղդող արցունքները: Մեկ էլ հիշում եմ, որ ընդվզում էի նրա փոխարեն, մտքումս ասում էի՝ փախի՛, ա՛յ տղա, դու ուժեղ ես…
Կարծում եմ՝ պատահական չէ, որ «Գիքորը» դպրոցական ծրագրերում տասնյակ տարիներ անփոփոխ դասավանդվում է: Դրանով կոդավորում են մի ողջ սերունդ, դրանով մեզ պահում են հպատակ ստրուկի պես, ով պիտի աշխատի Ռուբեն Հախվերդյանի երգի բանող եզի պես ու լինի հնազանդ: Եթե ինձնից կախված լիներ ինչ-որ բան, ես «Գիքորը» կհանեի դպրոցական ծրագրերից: Հերիք է՝ ինչքան մեր՝ հայերիս մեջ սերմանել են դարերի խորքից եկած թույլի, բռնաբարվածի, խեղճի բարդույթը:
Ու եթե հանկարծ Հայաստանի որոշ քաղաքացիների մեջ «Գիքորն» ինչ-ինչ պատճառներով չի արմատավորվել դպրոցական նստարանից, և նրանք փորձում են ընդվզել, լուծումը կա ու կա. հայտնվում են բանտում: Օրինակները մեր աչքի առաջ են`Սողոմոնը, Շանթը, Վոլոդյան… նույնիսկ դերասան Վարդան Պետրոսյանը, ով ֆորմալ առումով ավտովթարի հոդվածով, բայց բոլորիս համար էլ իրականում հասկանալի պատճառներով է այսօր բանտում: Վարդանը հնազանդ, սազանդար, պալատական արվեստագետ չէր ու չէր կարող լինել:
Տարիներ հետո ծանոթացա Գավրոշի հետ, ով, ի տարբերություն մեր Գիքորի, ոչ թե սոված պառկում էր քնելու ու համակերպվում իր դաժան բախտի հետ, այլ զենքը ձեռքին պայքարում էր: Ես ոգևորվում էի Գավրոշի կամքի ուժով, ուզում էի Գիքորն էլ նրա պես պայքարեր:
Իհարկե, մենք էլ ունենք ուժեղ կերպարներ ծնած գրողներ: Նրանք, սակայն, չէին հայտնվում մեր դասագրքերում: Երբ իմ սերունդն էր դպրոցում սովորում, Լեռ Կամսար մենք չէինք անցնում: Չգիտեմ՝ հիմա անցնո՞ւմ են, թե՞ ոչ: Խիստ կասկածում եմ... Լեռ Կամսարի մտքերին ծանոթացա այստեղ՝ բանտում, երբ իմ գրական մուսան ինձ ուղարկեց նրա ստեղծագործություններից, նաև «Հետքում» տպագրված գործերից: Զարմանքս մեծ էր. հայ գրականությունն այսպիսի մեծություն է ունեցել, ու դպրոցում մեզ չեն սնել նրա զորացնող մտքերով: Ինչո՞ւ… չէ՞ որ այդպիսով կմեծանար ուժեղ, սեփական ուժին հավատացող սերունդ: Իսկ ո՞ւմ է դա պետք: Ցանկացած հասարակարգում էլ տեսակ ունեցող մարդը գլխացավանք է: Սպիտակ ագռավներին չեն սիրում: Աքսիոմ է:
«Մի ազգ, որ իր գոյության ամբողջ ընթացքին միայն կոտորվել ու կողոպտվել է իրենից ուժեղ ազգերից, երևակայությամբ մի աշխարհակործան հերոս է ծնում, որ իր սրտում կուտակված վրեժը լուծի։ Այսպիսի հերոս է մեր «Սասունցի Դավիթը»։ Այն ժամանակ, երբ մեր նախահայրերը ստեղծում էին Դավթի էպոսը, Հայաստանը՝ ոչինչ, էլի բավական լայն էր, բայց ներկայիս սաստիկ նեղ Հայաստանի համար շատ է մեծ, չի տեղավորվում։ Բանը մեծ հերոս ստեղծելը չէ, բանն այն տեղավորելն է»,- գրում է Կամսարը։
Հ.Գ. Մի միտք էլ Կամսարից դատավորների մասին, որը նա գրել է մոտ մեկ դար առաջ: Բայց տեսե՛ք, թե որքան արդիական է: Դա ոչ այնքան նրանից է, որ Կամսարը հանճարեղ է (դա իր հերթին), որքան նրանից, որ հարյուրամյակ շարունակ մեր պրոբլեմները մնացել են նույնը, այսինքն՝ չենք լուծել դրանք:
«Մեր դատավորները փոքր գողեր կարող են բռնել. մեծերից վախենում են… Կարո՞ղ է հանցագործությունը վերանալ այն երկրից, որտեղ մեղավորը... դատավորն է»։
Մեկնաբանություններ (2)
Մեկնաբանել