Մանուկ Սահակյան, ցմահ բանտարկյալ

Հարգելի ընթերցող, հոդվածը սկսում եմ մի պարզ մանկական հիշողությամբ, որն իմ կյանքում կրկնվեց երիտասարդ տարիքում՝ այս անգամ թողնելով իր անջնջելի հետքն իմ կյանքում: Կարծում եմ՝ բոլորդ էլ կհիշեք մանկության տարիներից նման պատմություն, երբ տանն ինչ-որ իր է կոտրվել, և ձեզ մեղադրել են, սակայն իրականում դուք չեք կոտրել, բայց քանի որ տան փոքրը դուք էիք ձեր «մեղավորությունը», կարելի է ասել, ապացուցված էր համարվում: Վստահ եմ, որ ժպիտով կհիշեք մանկական հիշողությունը, բայց այն ժամանակ թվում էր՝ ձեզ մեղադրում են մի ծանր հանցագործության մեջ և չէին լսում ձեր անմեղության ձայնը, իսկ դուք ջանք չէիք խնայում ձեր անմեղությունն ապացուցելու համար`շատ ժամանակ արդարության վերականգնման ապացույց դարձնելով մանկան արցունքները:

Վերջերս լուրերով մի նորություն լսեցի, որ ԱՄՆ-ում մի քանի դատապարտյալներ արդարացվել էին տասնյակ տարիներ անց: Որպես փոխհատուցում նրանց պետք է վճարեին 41 միլիոն դոլար գումար: Ինձ հետաքրքիր է, թե ինչ զգացողությամբ ընդունեցին այս լուրը ազատության մեջ ապրողները: Վստահ եմ, որ շատերն անկեղծ զարմացան և գուցե փորձեցին պատկերացնել, թե ինչ են զգացել այդ մարդիկ անազատության տարիներին, իսկ մյուսների ուշադրությունը գրավեց գումարի մեծությունը, մտածելով, որ այդքան գումար փոխհատուցում ստանալուց հետո, նրանք իրենց կյանքը կկառուցեն ինչպես ցանկանան և նրանց խեղված ճակատագրերը նոր գույներ կստանան:

Հետաքրքիր է, երբ փոքր տարիքում ձեր անմեղությունն ապացուցելու համար կռիվ էիք տալիս, կփոխեի՞ք այդ անմեղությունն ինչ-որ շոկոլադով: Վսատահաբար կարող եմ ասել՝ ոչ:

Նույն կերպ կարո՞ղ է արդյոք գումարի մեծությունը փոխհատուցել տարիներ շարունակ հանցագործի պիտակով ապրած անազատության տարիները: Նմանապես ո՛չ: Կարո՞ղ է գումարը փոխհատուցել հոգեկան ապրումները, որոնք մինչև իսկ հոգեկան խանգարման կարող են հասցնել, կարո՞ղ է փոխհատուցել ընտանիքի ջերմությանը, երեխայի առաջին քայլերը տեսնելու երջանկությանը կամ երկու սրտերի այդպես էլ չկայացած միացմանը: Այդ տարիներին, երբ դուք արդարություն եք պահանջում, ձեզ հետ հավասար պատիժ են կրում հարազատները:

Կարո՞ղ եք մի պահ պատկերացնել, որ ձեզ դատապարտել են չգործած հանցանքի համար, բայց այդ մասին դուք չեք էլ կարող բարձրաձայնել, դուք չունեք դրա իրավունքը: Վստահ կարող եմ ասել, որ սխալ դատավարությունն աշխարհում հայտնի ամենադաժան սպանություններից մեկն է, իսկ դրա հետևանքով անազատության մեջ շպրտվածի ձայնը չլսելը սպանություն է: ՀՀ-ում կան անմեղ դատապարտյալներ, ովքեր պատասխան են տալիս ոչ իրենց կողմից կատարված հանցագործության համար: Իսկ ո՞վ է ապահովագրված, որ իր կամ իր հարազատի նկատմամբ նման անարդարություն չի կատարվի:

Քանի դեռ չունենք անկախ դատարաններ, քանի դեռ դատարանները վերևից եկող հրամաններն իրականացնող կառույցներ են, ուրեմն ոչ ոք ապահովագրված չէ: Իմ կարծիքով ազատության մեջ ապրողները չպետք է մտածեն, թե այն խնդիրները, որոնք արդարադատությանն են վերաբերվում, իրենց չեն առնչվում: Նրանք պետք է պայքարեն դրա դեմ հենց իրենց համար, քանի որ ժողովրդավարական պետություն ունենալու առաջին և հիմնական նախապայմանն անկախ դատարանների առկայությունն է: Ցանկանում եմ հավատալ և հուսալ, որ տարիներ շարունակ տարբեր անհատների և կազմակերպությունների կողմից բարձրաձայնվող իրավական բացերը, ՀՀ-ում ցմահ ազատազրկվածներին վերաբերվող խնդիրները կստանան հասարակության լայն շրջանակների աջակցություն և ժամանակի ընթացքում կստանան իրենց լուծումը: Վերջին ամիսներին նման հույս է արթնացնում Արդարադատության նախարարության կեցվածքն և բարեփոխման ծրագրերի խոստումները: Հուսով եմ, որ խոստումները կիրականան ընդունված օրենքների տեսքով, իսկ դրանք, իրենց հերթին, թղթի վրա գրված տողերից կվերածվեն գործող իրականության: