Հարցազրույց աբստրակտ նկարիչ Վահան Ռումելյանի հետ

Սրճարանի աղմկոտ միջավայրում բարևում եմ Վահանին: Նրա դեմքին միշտ կարելի է տեսնել ժպիտ, ծիծաղ, առհասարակ, դրական ուժեղ էներգիա է փոխանցում զրուցակցին, իսկ երբ սկսում ես խոսել, հարցեր ես տալիս, որոնց պատասխանները գուցե ինքդ էլ փնտրում ես, հասկանում ես, որ ծիծաղի տակ թաքնված բազմաթիվ շերտեր կան, և որ ծիծաղն ընդամենը կեղև է: Տարածության անսահմանության վրա գույների, գծերի մի կռիվ է, որտեղ մարդը վերածվում է կետի: 

-Վահան, արվեստագետը ո՞նց է ապրում մեր երկրում:

-Մեզ մոտ արվեստագետը մեկուսացված է: Դա պայմանավորված է երկրի վիճակով՝ քաղաքականությամբ, տնտեսությամբ, մշակույթով, պետականությամբ: Արվեստագետն զգում է, որ աջակցություն չունի պետության կողմից: Դրա համար ստեղծում է մի միկրոաշխարհ, որտեղ ինքը ստեղծագործում է, ապրում է և ունի մի քանի համախոհ ընկերներ: Հայաստանից դուրս մեր սերնդի արվեստագետների մասին հիմնականում շատ քիչ տեղեկություն ունեն: Ինքս մի քանի անգամ բախվել եմ այդ խնդրին: Դրսում մի քանի հայ նկարչի անուն են տալիս՝ Մինաս Ավետիսյան, Հովհաննես Այվազովսկի, Երվանդ Քոչար...

-Ժամանա՞կն է կանգնել:

-Ժամանակը չի կանգնել, առաջ է գնում, պարզապես այստեղ գործ չեն անում ո՛չ արվեստաբանները, ո՛չ կուրատորները: Գիտես, բացասական բան չեմ ուզում ասել, բայց մինչև Հայաստանում չվերանան քրոջ տղա-փեսա-ծանոթ կապակցված շահերի հարաբերությունները, չենք կարող առաջ քայլել: Անտեսված վիճակ է արվեստագետների համար: Այն արվեստագետներն են ցուցադրվում, ովքեր նկարում եմ Մասիս սար կամ Արագած, ազգային սարքած կերպարներ:

-Վահան, ամեն դեպքում դու այն քիչ արվեստագետներից ես Հայաստանում, ում գործերը ցուցադրվում են արտերկրում: Օրինակ, Լիբանանում քո ձեռագիրը ճանաչում են, միջազգային ցուցահանդեսներում են ցուցադրվում քո գործերը, ստացվում է, որ դու էլ դժվարություններ ունե՞ս:

-Հայաստանում ընդհանրապես քիչ են արվեստագետները, արհեստավորներն են շատ: Երբ արվեստի գործը նայում են, կատարողականությանն են նայում՝ կարողանո՞ւմ է լավ նկարել, թե՞ ոչ: Դա արվեստի արհեստավորական կողմն է: Այ, դրանից այն կողմ պիտի նայես: Արվեստի ու արհեստի տարբերությունը պետք է տեսնես: Հիմա եթե ձեռքը ճիշտ չես նկարում, համարում են, որ դու չգիտես նկարել: Եթե նայեք վան Գոգի գծանկարները, կտեսնեք, որ գծագրեր կան, որտեղ անատոմիական ձեռքը խախտված է պատկերվել, իրականում այդպիսի ձեռք չի լինում, կարծես, ջարդված լինի, բայց վան Գոգի պատկերած ձեռքն ավելի իդեալական է, քան այն անատոմիական նկարված ձեռքը: Երբ տեսնենք այդ տարբերությունը, կհասկանանք, թե որտեղ է թաքնված արվեստը:

Գիտես, որ ասում ես, միջազգային ցուցահանդեսներում ճանաչված եմ... Հա, բայց ինքս չեմ ընկել դրա հետևից, դա ինքն իրեն է եղել: Էսօր արվեստագետների մեծ մասն ընկած է ճարպկության հետևից: Ես ճապրիկ մարդ չեմ, իմ գործն անում եմ իմ արվեստանոցում, իրենք են գալիս ինձ մոտ: Արվեստագետների մի հոծ խումբ կա, որ իրենք են գնում հովանավորներ փնտրելու, իրենց էստեղ-էնտեղ ցուցադրելու, բայց դա կապ չունի արվեստի, մարդու բնույթի հետ: Արվեստագետն այդ տեսակի մարդ չէ: Արվեստագետը մարգարտի պես է, որ նստած է ջրի հատակին, պետք է որոնեն, գտնեն և բացահայտեն:

Ով արհեստավոր է, նա էլ առաջին շարքերում է

-Բա որ չգան, չորոնեն, չգտնեն, այդ դեպքում կորո՞ւմ է արվեստագետը:

-Կորում է, բայց մեկ է՝ վաղ թե ուշ բացահայտվում է: Ժողովրդական ասացվածքի պես է՝ տաշած քարը գետնին չի մնում: Հետո, օրինակ, հասկացել եմ, որ հայ ժողովուրդը հիմա արվեստ չի սիրում: Էսօր բոլորը խոսում են փողի մասին՝ դոլար, բիզնես, էս կողմը գերաճ է տալիս, իսկ էն մյուս կողմը լրիվ թերի է մնում: Հարմոնիկ վիճակը չի պահպանվում, հասկանո՞ւմ ես: Ուրիշ երկրներում արվեստագետներին հարգում են, պաշտում են, իսկ էստեղ արվեստագետին ասում են սոված նկարիչ է:

Ընդհանրապես, իսկական արվեստագետները քիչ են Հայաստանում: Նրանք անտեսված են այստեղ: Ով արհեստավոր է, նա էլ առաջին շարքերում է: Դա մեր մշակույթի նախարարից է գալիս, որովհետև ինքն էլ այդպիսին է: Իմ ցուցահանդեսներից մեկի ժամանակ կանգնել էր իմ գործի առաջ՝ հարցնելով. «Դուք ինչ-որ տեղ սովորե՞լ եք»: Այսինքն՝ նկատի ուներ ակադեմիական կրթություն ստացե՞լ եմ: Եթե ինքն ինձ նման հարց է տալիս, ուրեմն, այդ նույն հարցը կտար Արշիլ Գորկուն, Կազիմիր Մալևիչին, Վասիլի Կանդինսկուն և շատ արվեստագետների: Դա խայտառակ հարց է, և նրա անգրագիտությունն է արվեստի մասին:

-Իսկ ի՞նչի էիր սպասում:

-Ոչ մի բան չէի սպասում: Սպասում եմ թողնենք-գնանք էս երկրից:

-Ուզո՞ւմ ես գնալ:

-Չեմ ուզում, բայց ստիպված, անտեսված վիճակ է: Ժողովրդի մեծ մասը թողնում-գաղթում է, հետո ասում են՝ պետք է վերացնել արտագաղթը, իսկ ո՞նց վերացնես, եթե աշխատանք չկա: Հասարակ կենցաղային հարց. մարդն ուզում է պահել իր ընտանիքը: Էսօր ժողովուրդն ունի հացի խնդիր, էլ ի՞նչ արվեստի մասին է խոսքը: Սոված մարդը պիտի նկար առնի՞, հոգևոր սնունդ ստանա՞:  

-Ենթադրենք գնացիր, հարցի լուծո՞ւմ է դա:

-Ինչ-որ բան փոխվում է: Գիտես, արվեստագետը ոչ միայն ուրիշներին տալու պահանջ ունի, այլև սնվելու, իսկ սնվելու կարիքը, էներգիան գալիս է հայտնի նկարիչների գործերը տեսնելուց: Դա ակումուլյատորի պես է, որից սնվում է նկարիչը:

Ամեն արվեստագետ ինչ-որ չափով կապ ունի տիեզերքի հետ

-Իսկ քո միկրոաշխարհում ո՞նց ես զգում:

-Իմ միկրոաշխարհո՞ւմ... Շատ տարբեր՝ մեկ շատ լավ եմ, մեկ շատ վատ: Լավ եմ զգում, երբ իմ ուզածը ստացվում է: Այդ դեպքում ընկնում եմ երանության մեջ: Եվ հակառակը՝ եթե չի ստացվում, ատում եմ ամեն ինչ, ամեն բան սև եմ տեսնում, չնայած սևը շատ եմ սիրում:

-Պայքարի մեջ ես, էլի:

-Պայքարը գիտես ո՞նց է. մարդու կրթվելու ճանապարհն անսահման է: Նկարչությունը հնարավորություն է տալիս ինքս ինձ կրթելու, և ավելի-ավելի-ավելին տանում է դեպի անսահմանություն: Կատարելության չես հասնում, բայց ինչ-որ ճանապարհներ անցնում ես: Լեոնարդո դա Վինչիի «Մոնա Լիզան», թվում է, կատարյալ է, բայց եթե դա Վինչիից հարցնեիր, կասեր՝ ես լիքն անելու բան ունեի: Այ, դրա մասին է խոսքը:

-Քո նկարները շատ ուժեղ էներգետիկա ունեն:

-Այո, ես սիրում եմ շարժումը, որովհետև ամեն ինչ գոյանում է շարժումից: Կանգնած վիճակ չեմ սիրում, նույնիսկ այդ վիճակում եմ շարժում տեսնում: Հիմա մենք նստած ենք, ուղղակի զրուցում ենք, չէ՞, բայց շարժման մեջ ենք, որովհետև ուղեղի բջիջները շարժվում են: Եվ այդ շարժման միջոցով է ամեն բան տեղի ունենում:

-Վահան, օրինակ քո նկարներում մի տեսակ տիեզերական բան կա, որտեղ մարդը մի կետի է նմանվում:

-Ամեն արվեստագետ ինչ-որ չափով կապ ունի տիեզերքի հետ, որտեղ մարդը մի կետ է: Նկարիչ չեն դառնում, ծնվում են: Շատ դեպքերում մարդիկ չեն հասկանում, ասում են՝ տես ինչ լավ նկար է, երկար է աշխատել դրա վրա: Նկարիչներ կան, ովքեր երկար են աշխատում նկարի վրա, բան չունեմ ասելու նրանց, բայց ես արագ նկարչության կողմնակիցն եմ: 

Մարդու հոգեվիճակն անընդհատ փոփոխվում է, մարդը, կարծես, քայլող լաբորատորիա լինի: Իսկ արագ նկարչության միջոցով կարողանում եմ արտահայտել տվյալ պահի իմ հոգեվիճակը: Երբեմն հարցնում են՝ էդքան արագ նկարում ես, էդքան էլ գումար ես ասում: Արագ նկարելու համար տանջվել եմ 40-50 տարի: Դա էդքան հեշտ չէ, հասկանո՞ւմ ես: Ինձ մոտ ամեն մի գիծը պատճառաբանված է, և ամեն մի գիծն իր տեղում պիտի դնես, որովհետև հետո ջնջել հնարավոր չէ: Դա ավելի բարդ չէ՞, քան երբ նկարում-ջնջում են: Հետո իրենք մինչև նկարելն են մտածում, ինձ մոտ հակառակն է՝ ես նկարելուց հետո եմ մտածում, թե ինչ արեցի, որովհետև այդ պահին չեմ իմանում՝ ինչ եմ անում: Մի խորհրդավոր բան է:

Այդ նկարը կանխել էր ինքնասպանության փորձը

-Ժամանակի մի գիծ կա, որը բոլոր գործերիդ միջով անցնում է: Դա մեր ժամանա՞կն է, որում ապրում ենք:

-Դա հենց մեր ժամանակն է: Տարբեր թվերի գործերիս մեջ արատահայտվում է տվյալ ժամանակը, շատ դեպքերում նկարներիս վերնագրերը ժամերով եմ դնում, որովհետև տվյալ թվականին ինչ-որ դեպքեր են տեղի ունեցել:

Մի տարօրինակ բան կա, արվեստագետն իր արվեստանոցում նստած, նկարում է, բայց ենթագիտակցորեն կապ է ունենում դրսի իրադարձությունների հետ: 2008 թ. մարտի 1-ին երբ նկարում էի, տեսա՝ պատերազմական մի ահավոր լարված վիճակ է: Այդ նույն օրը մարտի 1-ի դեպքերը տեղի ունեցան: Այդ նկարս անվանեցի «Մարտի 1»:

Մի դեպք պատմեմ. Մոսկվայում մեր տունը վարձով էինք տվել, վարձակալ կինը վատ հոգեվիճակի մեջ էր, և ուզում էր ինքնասպանություն գործել: Այն պահին, երբ պիտի պատուհանից գցեր իրեն, աչքն ընկել էր իմ նկարին, ու այդ նկարը կանխել էր ինքնասպանության փորձը: Եթե արվեստի գործը կարողանում է փրկել մարդու կյանքը, դրանից հրաշալի բան կա՞: Այսինքն՝ այդ ամենը պատահական չէ: Դա ցույց է տալիս արվեստի ուժը: Իսկ աբսստրակտ արվեստը բացահայտում է այնպիսի բաներ, որոնք մարդը կարող է չտեսնել, բայց դրանք գոյություն են ունենում: Այդ դեպքում նկարիչը դառնում է միջոց: Ռուսների մոտ կա «божественный художник» արտահայտությունը, որովհետև աստծու կողմից է տրված էն կոդը, որ նկարիչը կարողանա բացահայտել: Արվեստագետն աստծու նման է՝ աստված ստեղծեց մարդուն, արվեստագետն էլ իր ստեղծագործությունը: Արվեստի գործը լիքը գաղտնիքներ ունի, որոնք մինչ օրս բացահայտված չեն ոչ մեկի կողմից: Եթե արվեստի գործը մինչև վերջ բացահայտում են, վերանում է արվեստի ստեղծագործություն լինելուց:

-Ինչի՞ց ես վախենում:

-Անարդարությունից, մարդկային բոլոր բացասական կողմերից, դավաճությունից, մարդկանց սուտ խոսելուց եմ վախենում: Շատ-շատ պատճառներ կան, որոնք քայքայում են մարդուն, չեն թողնում, որ հարմոնիկ վիճակում լինի ինքն իր հետ, խախտում են ինչ-որ բան, իր ներքին հոգևոր աշխարհը քանդում են: Արվեստագետին շատ հեշտ է կոտրել, որովհտեև ինքը ներսից բյուրեղապակու պես է: Միգուցե դրսից նայես նրան, մտածես, ըմբոստացող է, բայց ներսում բյուրեղապակու պես է: Հերիք է խաբես նրան, կոտրվում է, հիասթափվում է:

-Ու հետո ի՞նչն է օգնում, որ դուրս գա այդ վիճակից:

-Ստեղծագործելը... Ստեղծագործելն օգնում է, որ դու դուրս գաս դեպրեսիայից: Դու կյանք ես վերադառնում: Հենց ստեղծագործում ես, սկսում ես ապրել, չես ստեղծագործում՝ սկսում ես մահանալ:

Մարդ ինչքան շատ է իմանում, սկսում է ավելի շատ տխրել

-Ասացիր՝ 40-50 տարիների ընթացքում ես հասել արագ նկարչությանը: 40-50 տարի առաջվա Վահանին ո՞նց ես նայում հիմա:

-Տարբերություն կա, իհարկե: Տարիքի հետ մարդն ավելի հասուն, ողջամիտ է դառնում: Մարդ ինչքան շատ է իմանում, սկսում է ավելի շատ տխրել (ծիծաղում է- Մ.Մ.) կամ էլ հասկանում է, որ ինքը ոչինչ չգիտի: Փոքր ժամանակից էլ ցանկանում էի նկարել, միշտ եղել է արտահայտվելու ցանկությունը, դրա համար ուզում էի դառնալ արվեստագետ: Տարբերություն չկա ինձ համար՝ երաժի՞շտ, թե՞ արվեստագետ: Մոտեցումներն ու նյութերն են տարբեր: Եթե ներկերի փոխարեն երաժշտական գործիքներ լինեին, երևի երաժիշտ էլ կդառնայի:

-Բայց քո գործերում երաժշտություն կա:

-Հա, որովհետև ստեղծագործելուց միշտ երաժշտություն եմ լսում: Եթե ուշադրություն դարձնես, նկարներիս վերնագրերը «Օպուս» եմ դնում, որը երաժշտական տերմին է: Ամեն մի ստեղծագործություն իր երաժշտությունն ունի: Իմ նկարներն առաջին հայացքից նայելիս կարող է թվալ, թե դրանք բոլորն էլ նման են իրար: Ինչպես, ասենք, մանրանկարչությունը, երբ առաջին հայացքից նման են, բայց եթե ուշադիր նայես, կտեսնես, որ ոչ մի օրնամենտ չի կրկնվում: Նույնն էլ իմ նկարներում է, ոչ մի դետալ չի կրկնվում, կան ինչ-որ դետալներ, որոնք կրկնվում են, բայց դա հատուկ եմ անում, դա պատճառաբանված է ձևի առումով: Գիտես, մարդուն շատ բան պետք չէ երջանիկ լինելու համար: Ես, օրինակ, երբ լավ ստեղծագործություն է ծնվում, երջանիկ եմ դառնում: Եվ, իրոք, երջանիկ եմ համարում ինձ: Հրաժարվիր ամեն ինչից և կունենաս ամեն ինչ: Դա է խնդիրը:

Ուզում ես գոռա, ուզում ես գրի՝ մի հաշիվ է

-Մի անգամ հարցազրույցներից մեկում ասել էիր, որ անհատական ցուցահանդես չես ուզում կազմակերպել, որովհետև մեր օրերում դա ոչ մեկին պետք չէ: Փոխվե՞լ է միտքդ ցուցահանդես կազակերպելու մասին:

-Չէ, էսօր էլ նույն կերպ եմ մտածում, ինչի՞ համար, ո՞ւմ համար անեմ: Այսօր մարդիկ չեն սիրում արվեստը: Ամեն մի ցուցահանդեսին ոչ մի պաշտոնյա ներկա չի լինում: Մշակույթի նախարարին ես հրավիրում, չի գալիս, եթե կապեր ունես, միայն այդ դեպքում կգա:

-Լավ, եթե այդ պաշտոնյաները գան, ի՞նչ պիտի փոխվի:

-Նայի՝ Ֆրանսիայում ցուցահանդես են կազմակերպում, այդ երկրի նախագահն ու վարչապետն են ներկա գտնվում, դա իրենց մշակույթն է: Այդ պաշտոնյաները գիտեն, որ արվեստագետները մեծ օգուտ են բերում իրենց երկրին: Դրսում մեր երկրի ներկա արվեստագետների մասին տեղեկատվությունը տեղ չի հասնում: Մի՞թե մի հայ չունենք, որ մեր մշակույթի մասին տեղեկատվություն տարածի դրսում:

-Ներկա իրավիճակում ի՞նչ պետք է անի արվեստագետը՝ թողնի գնա՞, թե՞ պայքարի:

-Մինչև էսօր պայքարում էի, բայց ոչ մի բանի չեմ հասել: Մի մաֆիոզ պետություն է դարձել, որտեղ ժողովրդի կարծիքը ոչ ոք հաշվի չի առնում՝ ուզում ես գոռա, ուզում ես գրի՝ մի հաշիվ է: Հասկանո՞ւմ ես: Էս ժողովուրդը հավատը կորցրել է: Դրա համար էլ արտագաղթը մեծացել է: Իսկ տաղանդավոր արվեստագետ լինելը քիչ է, պետություն պետք է կանգնի նրա թիկունքին, հովանավորի, աջակցի, և ոչ միայն արվեստագետին, այլև լրագրողին, ինժեներին, գիտնականին... Եվ շատերը թողնում-հեռանում են այդ վիճակի պատճառով:

Լավատեսական տա՞րր... Հավատք Աստծու հանդեպ

-Էսքանով հանդերձ՝ լավատեսական տարր կա՞:

-Լավատեսական տա՞րր... Հավատք Աստծու հանդեպ: Աստված մենակ չի թողնում մարդուն: Ես էսպես եմ գտնում. Եթե աստված ինձ տվել է այս շնորհը, ինքն էլ վերցնելու է, և ուրեմն, էսօր ինքն էլ տեր է կանգնում ինձ: Մենակ չի թողնի ինձ: Դրա համար է, որ ասում եմ «божественный художник», մնացածն արդեն արվեստագետի խնդիրն է՝ ինչքանով պիտի ազնիվ լինի իր գործի հանդեպ:

Լուսանկարները՝ Վ. Ռումելյանի ֆեյսբուքյան էջից