Նկարիչ Բորիս Եզիազարյանի հետ պայմանավորվեցինք հանդիպել Մայդանում: Նա մանրամասն նկարագրում ու ցույց էր տալիս կիեւյան հեղափոխության դրվագները` հենց իրադարձության վայրում: Բորիսը հպարտությամբ էր խոսում Կիեւի Ազատության հրապարակում անցկացրած օրերի մասին: Ինչպես բոլոր կիեւցիները, նա իրեն հաղթանակած էր զգում:

Հայի հյուրընկալությամբ՝ Բորիսը մեզ անմիջապես հրավիրեց իր արվեստանոց, հաց, պանիր, կանաչի շարեց փոքրիկ սեղանին: «Այ հիմա կարող ենք զրուցել»,- ասաց։

Բորիս Եղիազարյանն Ապարանից է, սովորել է Երեւանի Փ.Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանում, այնուհետեւ Սանկտ Պետերբուրգի Վ. Ի. Մուխինայի անվան գեղարվեստի ինստիտուտում։ Պետերբուրգյան անձրեւներին չդիմանալով՝ տեղափոխվել է Կիեւի գեղարվեստի ակադեմիա։ Ավարտելուց հետո վերադարձել է Հայաստան՝ տունը կարգի բերելու եւ ուկրաինուհի կնոջ հետ Երեւանի Աջափնյակ թաղամասում ապրելու։ Ղարաբաղյան շարժման ակտիվիստներից է եղել, որոշ ժամանակ անցկացրել է քրեակատարողական հիմնարկում, մասնակցել է պատերազմական գործողություններին։ 1993թ.-ին վերադարձել է Կիեւ՝ ընտանիքի մոտ, մինչ օրս ապրում է Կիեւում։

Մայդանի հեղափոխության ժամանակ Ֆեյսբուքում անընդհատ գրառումներ էիք անում. ինքներդ էլ պայքարի ակտիվ մասնակիցներից էիք: Նկարո՞ւմ էիք այդ օրերին:

Ղարաբաղյան շարժման ժամանակ` 1988-1992թթ.-ին ես չեմ նկարել ոչ մի անգամ: Ես այն նկարիչներից չեմ, որ կարող եմ վազել պայքարի, հետ գալ նկարել: Երբ նկարում եմ, ամբողջությամբ եմ տրվում դրան: Ուկրաինայում էլ, հենց սկսվեց շարժումը, չեմ աշխատել: Նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը, երբ «Բերկուտը» ջարդեց բոլորիս, ինձ շատ վիրավորված, նվաստացած էի զգում: Աչքիս առաջ ջարդում, կոտորում էին ջահելներին` սարսափելի տգեղ, դաժան ձեւով: Ինքս շատ նվաստացուցիչ ձեւով ծեծ կերա: Չորեքթաթ վազում էի, փախչում էի, որ փրկվեմ, որովհետեւ ինձ թվում էր, թե ողնաշարս ջարդել են, ու ես կամ կմեռնեմ կամ հաշմանդամ կդառնամ ամբողջ կյանքում. ամենաշատն այդ մտքից էի վախենում: Այդ գիշեր անձս վիրավորված էր:

Սա միակ աշխատանքն է, որ արել եմ հեղափոխության ժամանակ: Առավոտյան եկա, ջարդված, սառած, հիվանդ էի շատ: Մեկ էլ հասկացա, որ առաջին անգամ շարժման ընթացքում մոտս դեպրեսիա է սկսվում: Տագնապի նման մի բան. ոչ թե վախ, այլ տագնապ: Հիշեցի, որ եղել են ժամանակներ, երբ մեկի վրա շատ բարկացած եմ եղել, ու որ վատ բան չասեմ, վերցրել մի շատ բարի «sms» եմ ուղարկել այդ մարդուն: Այդպես ես ինձ հաղթահարել եմ: Երբ զգացի, որ շատ բարկացած եմ ամեն ինչի վրա, որ արդեն դեպրեսիայի մեջ կարող եմ հայտնվել, վեր կացա, այս գործը նկարեցի: Վրան էլ գրեցի հայերենով «Օրհնություն», «Ուրախություն»: Այս գործը կոչվում է «Message». ինքս ինձ «sms» եմ ուղարկել: Սա նկարեցի ու խաղաղվեցի: Տղաներից մեկին խնդրեցի` գնաց մի շիշ կոնյակ բերեց, ամբողջը խմեցի ու քնեցի:

Հիմա ինչպե՞ս եք Ձեզ զգում:

Շատերն ասում են հիմա դուք ինչի՞ հասաք: Ես կարծում եմ, որ, այո, հաղթեցինք. Ուկրաինան հաղթեց: Ես ինձ պարտված կզգամ միայն այն դեպքում, եթե Ուկրաինան ոտքի կանգնեցնել չստացվի` որպես եվրոպական պետություն: Ես ոչ թե տարված եմ այդ գաղափարով, այլ դա իմ կյանքն է: Ես նույնը Հայաստանում եմ զգացել. պատերազմի տարիներին, դրանից առաջ, փորձել եմ պայքարել, որ մեր երկիրը բարգավաճի: Ուկրաինայում էլ եմ արմատներ գցել։ Ես այստեղ հայ նկարիչ եմ համարվում, բայց այս երկիրն ինձ սեր ու քաղցրություն է տվել: Իմ կյանքն էլ այստեղ է ստացվել:

Կան մտավորականներ, հատկապես Հայաստանում, որ հաճախ ասում են, թե քաղաքականությանը չեն խառնվում, չեն պայքարում, քանի որ իրենք արվեստի մարդ են, գործ չունեն նման բաների հետ: Ինչպե՞ս հասկանալ այս տեսակետը:

Այդպես, ուղղակի, ավելի հեշտ է իրենց համար: Իզուր չեն բարդացնում կյանքը: Ես չեմ կարող փակվել արվեստանոցում, երբ դեպքերը կատարվում են իմ տնից երեք կանգառ հեռավորությամբ: Պատվախնդրության խնդիր կա ի վերջո. մարդ պիտի կարողանա հարգել իրեն: Ես, որպես տղամարդ, չէի կարող նստել տանը, երբ ջահելներին աչքիս առաջ ջարդում էին: Մանավանդ, որ ուկրաինացի ժողովրդի պահանջը նորմալ, քաղաքակիրթ պահանջ էր: Վերեւից ներքեւ հանցագործ, կրիմինալ իշխանությունը չպետք է լինի երկրի տերը:

Հեղափոխությունից հետո ինչ-որ փոփոխություններ նկատո՞ւմ եք Ձեր ստեղծագործությունների մեջ:

Չէ: Իմ ստեղծագործության մեջ կտրուկ փոփոխություն եղավ Հայաստանի դեպքերից հետո: Մինչեւ երկրաշարժն ու ղարաբաղյան պատերազմը, ես նկարել եմ դրամա: Սանկտ Պետերբուրգում նկարել եմ «Անձրեւ», «Հոգեբուժարան» շարքերը: Պատերազմի, երկրաշարժի օրերից հետո, երբ արդեն իրական դրամա էի ապրել, սկսեցի նկարել «Նուռ» շարքը, որը ենթադրում էր գույն, լույս, ուրախություն, կյանք, սեր: Մայդանի դեպքերը ոչինչ չփոխեցին, քանի որ հիմա ես ուզում եմ պահպանել մոտեցումս նկարչության նկատմամբ: Այստեղ էլ պատերազմ է սկսվել, բայց շարունակում եմ նկարել կյանք, ուրախություն. ես դեռ ասելու բան ունեմ այդ մասին:

Ես դեպքերի իլյուստրացիա չեմ անում, շարունակում եմ մնալ ինքս: Հայաստանում նկարչությունս փոխվեց, քանի որ այն ժամանակ ջահել տղա էի` ծովը ծնկներիցս. վախ, դժբախտություն, մահ չէի տեսել կյանքում: Այդ իրավիճակում ես կարող էի ինձ թույլ տալ նկարել դրամա, տրագեդիա, տառապեի ու տառապեցնեի: Երբ իսկապես տեսա տառապանքը, հասկացա, որ մարդկությունն, ընդհանրապես, եւ ամեն մարդ յուրովի կարիք ունի` սեր, կյանք ու ուրախություն ստանալու: Դժբախտություն, ցավոք սրտի, ամեն մարդ իր կյանքում, միեւնույնն է, կապրի:

Ինչպե՞ս է Ձեր նկարչությունն ընկալվում Ուկրաինայի արվեստագետների շրջանում:

Չթաքնված հարգանք ու սեր են ցուցաբերում իմ արվեստի նկատմամբ: Ոչ թե որովհետեւ ես լավն եմ, այլ որ հայ եմ. ինձ սիրում են` որպես հայ նկարչի: Ուկրաինայում հայերը վաղուց են ապրել, ուկրաինացու հետ կիսել են ցավը, ուրախությունը, դժբախտությունը: Նախասովետական հայերը շատ կառուցողական, պատվախնդիր, զարգացած մարդիկ են եղել, եւ ուկրաինացիք մեզ հենց այդպես էլ հիշում են: Հետսովետական հայերը… սովետական սիստեմը հայերի հետ շատ դաժան խաղեր խաղաց:

Հայերի նկատմամբ ուկրաինացիների սերը գալիս է մեր պապերից, ոչ թե այսօրվա հայերից: Այսօրվա հայերիս շատ բաներում կարելի է նախատել… կարելի էր ավելի լավը լինել:

Հայաստանում միություններ կան, նաեւ արվեստի ոլորտում ձեւավորված էլիտար խմբեր, որոնք կարծես մոնոպոլացրել են դաշտը. հաճախ նրանց թույլտվությունն է անհրաժեշտ՝ ցուցադրվելու կամ ճանաչում ձեռք բերելու համար:

Այստեղ չկան նման բաներ: Անընդհատ ի հայտ են գալիս նոր անուններ, երիտասարդներ: Կան հատուկ ցուցասրահներ, որոնք երիտասարդ նկարիչների ցուցադրություններ կազմակերպելու համար են: Միգուցե ցուցասրահի համար ավելի շահավետ է արդեն հայտնի նկարչին ցուցադրել, բայց իրենք փորձում են ներառել երիտասարդներին` գաղափարական առաջընթաց ունենալու համար:

Վերջերս մի դեպք եղավ, մենք էլ գրեցինք այդ մասին: Հայաստանի նկարիչների միությունում կուսակցական ցուցահանդես էին կազմակերպել, որին մասնակցելու համար նկարիչը գոնե պետք է դեմ չլիներ իշխող կուսակցության գաղափարներին:

Հա, այսինքն իրենց գաղափարախոսությունն էին փորձում աշխատեցնել: Դա նրանից է, որ Հայաստանի իշխանությունները, նոր լինելով, շատ հին են: Զարմանալի չէ, որ Հայաստանի իշխանությունները գնացին դեպի Մաքսային միություն: Հետընթաց, միջնադար: Հայ ժողովուրդը ինտելեկտով հարուստ է, Աստված նավթ չի տվել, քարածուխ չի տվել, այլ խելք է տվել: Այսօր մենք հետ ենք գնում: Մտածող մարդն արդեն չի կարողանում դիմանալ Հայաստանում: Ես տեսա` Երեւանի կենտրոնը կառուցապատել են, բայց մեկը մի ճիշտ բան ասաց՝ դա կոսմետիկա է: Մարդկանց հետ շփվում ես, բոլորն աղքատության մեջ են: Չկա միջին խավ, միջին բիզնես:

Ուկրաինայում հեղափոխությունն արեց միջին բիզնեսը: Հայերը տազ են անում. չի կարելի, ափսոս է մեր ժողովուրդը, գնալով կպակասի: Հայերի մեծամասնությունն ապրում են քաղաքակիրթ երկրներում` Եվրոպա, Ամերիկա: Այսինքն` հայերը, իրենց մեծամասնությամբ, եվրոպացիներ են: Ինչո՞ւ պիտի Հայաստանը եվրոպամետ չլինի. ի՞նչ ունենք մենք ղազախստաններում անելու:

Հաճա՞խ եք գնում Հայաստան. այնտեղ հանդիպո՞ւմ եք արվեստագետների, ընկերների:

Վերջին անգամ երկու շաբաթ առաջ եմ եղել: Այս անգամ շատ ժամանակ չեմ ունեցել մարդկանց հանդիպելու, եղբայրս հիվանդանոցում էր, ընտանիքիս հետ էի: Բայց կինս երբեմն ինձ ասում է` Բորիս, դու արդեն մի տեսակ ծանրացել ես, վատն ես դարձել, Հայաստան գնալուդ ժամանակն է: Հենց նման պահերին է, որ ես գալիս եմ Հայաստան, թափառում արվեստանոցներով, ցուցասրահներով, հայկականով կուտակվում ու վերադառնում նորացած:

Երեխաներ ունե՞ք, ինչո՞վ են զբաղվում:

Ես մի աղջիկ ունեմ, ու բալիկս երկնքում է արդեն: 2002թ.-ին մեզնից գնաց: Աղջիկս այստեղ է հողին հանձնված, որից հետո ես ու կինս հասկացանք, որ մենք էլ Ուկրաինայից չենք գնա: Որովհետեւ ես միշտ մտածում էի, որ միեւնույն է` վերադառնալու եմ Հայաստան: Հիմա այս հողն ինձ համար սուրբ է դարձել:

Կինս բիոքիմիկ է մասնագիտությամբ, բայց ինձնից ավելի լավ է հասկանում կերպարվեստից: Ինքն ինձ շատ է նեցուկ եղել, որովհետեւ առաջին անգամ, որ ես վաստակել եմ նկարելով, մեր ամուսնությունից 18 տարի հետո է եղել: Այդքան տարի շարունակ ինքն աշխատել է, ես իր աշխատածը ծախսել եմ ներկերի ու կտավների վրա: Մի քիչ առանձնացրել ենք երեխային կերակրելու համար, եւ ապրել ենք ծայրահեղ աղքատության մեջ` միայն թե ես նկարեմ: Ինքն ինձ որպես նկարիչ ընդունել եւ միշտ աջակցել է:

Հիմա կարողանո՞ւմ եք այստեղ նկարելով վաստակել:

Յանուկովիչը հենց եկավ իշխանության գլուխ, մեզ դադարեցին հրավիրել Եվրոպա` ցուցահանդեսների: Հիմա համագործակցությունը նորից վերականգնվել է: Նոյեմբերի 6-ից Լեհաստանի մի քանի քաղաքներում անհատական ցուցահանդեսներ կունենամ` փարաջանովյան օրերի շրջանակում: Հեղափոխությունից հետո առաջին ցուցահանդեսս կլինի արտասահմանում:

Մի քիչ էլ Ձեր կերպարների մասին խոսենք. ո՞վքեր են Ձեր նկարներում:

Հիմնականում աղջիկներ են, կանայք, ովքեր երգում են կամ ջութակ են նվագում կամ լուռ կանգնած են` երեխայի հետ: Ինձ երբեմն ասում են` քո նկարներում կրոնական էլեմենտ կա: Ես պատասխանում եմ, որ ոչ, դրանք սրբապատկերներ չեն: Հասարակ առօրեայի մեջ սրբություն կա ուղղակի:

Հայաստանում ապրող նկարիչները ոգեշնչվում են հայ կնոջ կերպարով, Ձեր կերպարը…

Իմ կերպարն էլ հայ կինն է, ուղղակի ես դեմքը չեմ նկարում, ներսն եմ նկարում: Դրա համար շատ հաճախ իմ նկարներում կնոջ աչքերը մի քիչ ներքեւ են նայում, ուղիղ չեն նայում, այլ նայում են դեպի իրենց ներսը:

Կենցաղը նկարչին երբեմն նեղացնում է. ինչպե՞ս եք կարողանում դուրս գալ դրա դեմ:

Կենցաղն, այո, կարող է նկարչին կոտրել, բայց մարդը չպետք է կոտրվի էլի… Մարդն ամեն օր կանգնած է որոշման առաջ` լինել մթի, թե լույսի կողմնակից: Պետք է որոշում կայացնելիս կենցաղից վեր լինել: Պետք է բուռն ապրել կյանքն էլի։ Հենց նենց չի կարելի ապրել։ Ես փորձում եմ հնարավորինս ապրել, չգիտեմ։

Լուս.` Նորայր Երզնկյանի եւ Բորիս Եղիազարյանի ֆեյսբուքյան էջից