HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

«Նյու Յորք Թայմսի» մրցանակին արժանացած համույթն անտեսված է պետության կողմից

Հարցազրույց «Շողակն» ֆոլկ համույթի մեներգչուհի Հասմիկ Հարությունյանի հետ

-Հասմիկ, մեր երկրում ժողովրդական երգիչ-երգչուհիներն ինչպե՞ս են ապրում:

-Նախկինում ավելի հեշտ էր` պետական անսամբլ կար` «Ակունքը», և կային սիրողական անսամբլներ: «Ակունքը» երևի առաջին ու վերջին ժողովրդական երգի պետական անսամբլն էր, որին նաև ասում ենք ազգագրական մեր իրականության մեջ: Դա մինչ անկախացումն էր: Հետո դժվարացավ, ինչպես ամեն ինչ: Մենք պլանավորված համերգներ շրջաններում, ձայնագրություների գրաֆիկ ունեինք, սակայն այդ պլանները քանդվեցին, և մնացինք մենք ու մենք աշխարհի առաջ: Այդտեղից էլ սկսեց մեր ասած` ֆոլկ, Կոմիտասի ասած` ժողովրդական արվեստի անտեր ժամանակաշրջանը:

-Եվ ե՞րբ արձանագրվեց դա:

-Երբ հեռուստատեսությունն անջատվեց ռադիոյից, և արձակեցին իրենց խմբերին, միայն «Ակունքը» չէր, և ոչ ոք չպահեց այդ խմբերը: Ստեղծվեց մի աբսուրդային իրավիճակ` իբր այդ խմբերը կային, բայց նաև չկային: Ամեն ինչ մնաց մարդկանց հիշողության, մտքերի մեջ: Ժողովրդական արվեստի մարդիկ շատ հեռու են բիզնեսից, և իմ սերնդի համար շատ դժվար էր որոշել, թե իր արածն ինչ արժե, երբեք չէինք կանգնել այդ փաստի առաջ:

Մենք ոչ մի անգամ չենք մտածել, որ արժևորելու խնդիրը պետք է մնա մեզ վրա: Դրանից հետո, երբ տեսանք, որ դժվար է մեծ անսամբլում լինել, շրջագայել, որոշեցինք ստեղծել ավելի փոքր համույթ` «Շողակնը»: 1994-95 թթ. էին: Այն ժամանակ տեղյակ էլ չէինք, թե ինչ է կատարվում աշխարհում, թե ժողովրդական երգարվեստն ինչ վիճակում է այլ երկրներում: Մեզ թվում էր, թե միայն մենք ենք ու մեր խնդիրը: Այդքան բան անելուց հետո, երբ տեսնում ես, թե սելավն ինչպես է տանում դա, և այդ սելավից հետո ինչ տիղմ եկավ, մնաց… Այդ տիղմը կերպարանք ստացավ, քիթ ու բերան ստացավ, հետո դա էլ էր քիչ, որոշեցին երևալ եթերում իրենց ծռմռված խոսքով: Այս հասարակության ողբերգությունը այդ չկայացած մարդկանց մեջ է, ովքեր ամեն տեղ խցկված են` վատ հայերենով, վատ կրթությամբ, կիսագրագետ:

-Այսինքն հիմա տի՞ղմն է իշխում:

-Եթե որակով տիղմ լինի, ոչինչ, բայց երբ տանձը ցույց են տալիս ժողովրդին, ասում են` սա խնձոր է, սա է ցավալի: Եթե մարդիկ կարծում են, թե սինթեզատորով երգելը ժողովրդական երգ է, պրիմիտիվ թյուրիմացություն է, շատ ծիծաղելի բան: Ինձ մտահոգում է մակերեսային մոտեցումը, երբ ասում եմ` սա գրագետ չէ, պետք է այսպես լինի, ասում են` չեղածից լավ է: Եվ ինչո՞ւ պետք է համակերպվեմ «չեղածից լավի» հետ:

-Հայաստանում հրավիրո՞ւմ են Ձեզ կամ «Շողակնին» համերգների:

-Ոչ մի տեղ էլ չեն հրավիրում, բայց երբ նախագահական այցեր են լինում, և մշակույթի,այսպես ասած, դեմքը պետք է պարզ լինի, մեզ խնդրում են, գնում ենք, և շատ ժամանակ անվճար, որովհետև եթե նույնիսկ խոստանում են, չեն վճարում: Ուղղակի մտածում ենք, որ մեր երկրի համար է: Բայց երբ վարձատրվող միջոցառումներ, մեծ նախագծեր են լինում, այդտեղ արդեն մենք չկանք:

-Ինչո՞ւ:

-Տեսեք` ի՞նչ է մեր շուրջը. ամեն մի հեռուստատեսություն, մշակութային միջոցառումներ կազմակերպող ընկերություններն ունեն իրենց թիմերը, և երբ դրսում համերգ ենք ունենում, մարդիկ լսում են մաքուր երգը, հարցնում են`բա ինչո՞ւ ձեզ այս ծրագրում չենք տեսնում (անուններ չտամ), պատասխանում ենք, որ դա մաֆիայի նման բան է: Ամեն մեկն իր մտավոր հնարավորությունների չափ թավա է վերցրել, որտեղ ինչ-որ բան է տապակում և անունը դնում մշակույթ: Տեսնենք` հետո ի՞նչ է ստացվելու դրանից: Երբ 1-2 պայծառ դեմք ենք տեսնում, ուրախանում ենք, ասում ենք` ուրեմն, ժողովուրդն ապագա ունի, բայց մեկ էլ տեսնում ես տաղանդավոր երիտասարդը որևէ ռեստորանում աշխատանք է փնտրում: Այդքան էլ որոշակի չէ մեր մշակութային ապագան:

-Ու ի՞նչ պետք է անել:

-Ինչ էլ ասեմ, ո՞վ է լսելու. ժողովուրդն ասում է` ասողին լսող է պետք: Կա պետություն, կա նախարարություն, որն ունի իր ծրագրերը: Մի անգամ մշակույթի նախարարությունում ասացի` ուզում եմ իմանալ, ի՞նչ պատահեց, որ վերջին 25 տարում մշակութային քաղաքականության ոչ մի դրույթի մեջ չտեղավորվեց մեր արածը: Միգուցե իմանանք, ինչո՞ւ է այդպես, միգուցե մեր արածը կարևոր չէ, իմանանք,բայց հենց այդ երգերն են պահել մեր ժողովուրդի ինքնությունը պահել: Բայց նրանք դրանց պատրաստի պատասխաններ էլ ունեն:

-Ի՞նչն է հիասթափեցնում:

-Հիասթափեցնում է, որ նույնիսկ երիտասարդների մեջ տաղանադավորները ճանապարհ չեն գտնում, բայց երևի մարդկության պատմությունն այդպիսին է` կիսատաղանդավորները դռները ծեծող ու իրենց հարցերը լուծող են, քան բնությունից օժտված մարդիկ, ովքեր գիտակցում են իրենց տաղանդի չափն ու իրենց համար շատ դժվար է գնալ ծեծել դռները ու «Մենք ենք, մեր սարերի» պես ասել` ոչխար ունեմ:

-Կգնա՞ք երկրից:

-Չէ, եթե գնայի, շուտ կգնայի: Արդեն 15 տարի է` ամուսինս` Անդրանիկը (Ֆրեզնոյից է- հեղ.), տեղափոխվել է Հայաստան: Երբեմն Ամերիկա ենք գնում` ամուսնուս հարազատներին այցելության:

-Ու ի՞նչն է Ձեզ պահում այստեղ:

-Մարդիկ: Երբ ամուսացանք, ամուսնուս ասացի` ես ոչինչ չունեմ քեզ տալու` բացի ընկերներից, լավ մարդկանցից: Մի անգամ կատակով ասացի` գնալու եմ երկրից, ակադեմիկոս ընկերներիցս մեկը` ոչ երաժիշտ, ասաց` եթե դու էլ գնալու ես, մենք գիտնականներով նարդին պետք է վերցնենք, տանենք դնենք հրապարակում, նարդի խաղանք:

-Հասմիկ, Ձեզ նաև ներկայացնում են որպես հայկական օրորոցային երգերը, այսպես ասած, պեղողներից մեկը: Հայկական ժողովրդական օրորոցային երգերում դարդուցավն այնքան շատ է, որ մտածում ես` մի՞թե ծանր չէ երեխայի համար:

-Մայրն ուղղակի քնեցնելու խնդիր չէր լուծում երեխայի օրորոցի մոտ: Թեկուզ եթե խաղաղ ժամանակներ են եղել, նա էլի պատմել է իր հոգսերը, որովհետև ուրիշ մեկի հետ չէին կիսվում: Նախկինում մինչ տղա երեխայի ծնվելը, երբ խոսքի իրավունք էին ձեռքբերում, իրենք միայն երեխայի հետ էին կիսվում: Եթե նայեք, օրորոցային երգերում մայրերն ամեն ինչի մասին երգել են` նույնիսկ չկայացած սերերի, երազանքների, հետո երբեմն-երբեմն հիշում են, որ օրորոցի կողքին են և մի բառով ասում են` օրոր-օրոր: Բայց միտքը տանում է հեռուներ: Նաև ուրիշ խնդիր կար` մայրը պետք է ցույց տար երեխային իր տեղը տիեզերքի մեջ, պատգամներ էր տալիս, գերդաստանի պատմություն էր փոխանցում, թե որն է լինելու նրա խնդիրը, հետագայում ինչպես է կանգնելու սերունդների կամրջին: Դրա համար թվում է, թե տխուր են, բայց չմոռանանք, որ մեր հարսանեկան երգերն էլ մինոր լադում են (բայց դա եվրոպական մինորն է), որտեղ լույս կա, սեր: Հետո ինձ թվում է` այդ երգերը ժամանակի ընթացքում նաև տեքստերի փոփոխություն են կրել, որովհետև մեղեդիները շատ հին են:

- Ինչպե՞ս ստացվեց, որ հետաքրքրվեցիք օրորոցայիններով:

-Շատ պատահական ստացվեց, բայց հետո շատ ուրախացա, երբ տեսա, որ շատ-շատերը հետևեցին իմ օրինակին: Ես օգնում էի եղբորս ընտանիքին և երեխաներին օրորոցայիններ էի երգում: Իրենք չէին սիրում մեկ երգն անընդհատ լսել: Սկսեցի փնտրել, թե ուրիշ ինչ երգեմ: Հետո բավականին գտա, սկսեցի ձայնագրել, երբ եկավ քրիստոնեության 1700-ամյակը, խնդրեցի այդ կազմակերպությանը ձայնագրել երգերը և ամեն մի նորածնի ընտանիքին նվիրել մեկ ձայներիզ: Բայց չհամաձայնեցին, որովհետև առաջարկում էին վաճառել, ես էլ համաձայն չէի դրան: Տարիներ անցան, ու երբ դրսում համերգների էինք, ամեն մի համերգին մի կերպ համոզում էի, որ ծրագրում օրորոցայիններ լինեն: Հետո մի օր պրոդյուսերը զարմացավ, երբ լսեց օրորոցային երգը, ասաց` ուրեմն դու էսպիսի գանձեր նկատի ունես օրորոցայիններ ասելով: Ասաց` շատ լավ, կարտադրենք օրորոցայինների ձայներիզ: Արտադրվեց 2004-ին և ստացավ «Նյու Յորք Թայմսի» հատուկ մրցանակը` որպես աշխարհում արտադրված հայկական լավագույն երաժշտություն: Գիտեք, դրսում մեր բոլոր ձայներիզները ճանաչված են, բայց երբեք չենք եկել, ասել` էս արեցինք, էն արեցինք: Հիմա ձայներիզների շնորհանդեսներ են կազմակերպում, բայց դրանց մեջ էլ մի նորմալ բան չկա լսելու: Մենք այդ սերունդը չենք, որ արած կամ չարած բաների մասին գանք, աղմուկ հանենք:

-Իսկ այդ դեպքում Հայաստանի հասարակությունը ո՞նց պետք է իմանա, թե ինչ հաջողությունների եք հասել:

-Միշտ մտածել եմ, որ բաներ կան, որ մարդն ինքը պիտի չգնա մտցնի մյուս աչքը, ականջը, բերանը, ստամոքսը, չգիտեմ` ի՞նչ ասեմ: Շատ էլ լավ գիտեն, շատ էլ լավ ճանաչում են, շատ էլ լավ տեղյակ են, բայց եթե չեն ուզում տեսնել ի՞ն կարող ես անել, ո՞նց գնաս կամ քանի՞ անգամ գնաս նույն դուռն ու ասես, որ սա կարևոր է: Եթե իմանաս, թե ինչ ծրագրերով, ինչ երաժիշտներով են գնում հայապահպանության գործն անելու, այդ մարդկանց ընդհանրապես պետք է հեռու պահեն, որ հայ ժողովուրդը մշակութապես մի քիչ ապագա ունենա: Խեղճ սփյուռք: Ամիսներով ապրել եմ սփյուռքում և տեսել եմ, թե ինչ է արտահանվում Հայաստանից, և երբ ասում էի` սա չէ իսկական հայ մշակույթը, ասում էին` ձեր հայաստանցիներն են: Ոչ «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթը» կայացավ, ոչ սփյուռք-Հայաստան համագործակցությունն է կայանում: Եվ արդեն կա որոշակի չարություն հայաստանցիներիս նկատմամբ: Նախկինում Հայաստանի ներսում բաժանումներ էին դնում` քյավառցի-ապարանցի, հետո դարձավ ղարաբաղցի-հայաստանցի, հիմա էլ` հայաստանցի-սփյուռք: Աշխարհագրորեն մեծացել է այս անհասկացողությունը, որն անընդունելի է: Հիմա էլ մեծ ծրագրեր ունեմ, և անընդհատ ասում եմ` երանի այն բոլոր ձայներիզները, որոնց իրավունքները տրված են օտար ընկերություններին, հնարավոր լինի մի օր էլ ձայնագրել Հայաստանի համար: Ուրիշ երկրներում նախարարների կամ մշակութային բոլոր հանդիպումներին իրար գիտե՞ք ինչ են նվիրում` ժողովրդական երգերի ձայներիզների հավաքածու: Իսկ այստեղ ի՞նչ են նվիրում, եթե ոչինչ չի արտադրվել: 10-ից ավելի ձայներիզ ենք թողարկել, որոնց բոլոր իրավունքներն օտարերկրյա ընկերություններինն են: Ամեն օր 20 տարեկան չէի լինելու, որ սպասեի… Ընտանեկան արժեքներին և սկզբունքներին էլ դեմ չէի կարող գնալ:

-Ազնիվ ճանապարհով հնարավո՞ր չէ հասնել դրան:

-Միգուցե հնարավոր է,բայց դժվարություններն այնքան շատ են, որ ամենատաղանդավորներն էլ կարող են կոտրվել: Թաց ու չորն իրարից տարբերելու, ուրիշի արածը վերցնել ու իրենց վերագրելու, հեղինակային իրավունքների հարցը շատ անորոշ է: Առավոտից երեկո «Շողակնի» անսամբլի և իմ ձայնագրությունները հնչում են ռադիոկայաններում, բայց ոչինչ չենք ստանում: Իբր օրենք ընդունեցին` ակցիզներ պետք է դրվեն ձայներիզի վրա, որպեսզի թույլատրվի վաճառել, բայց դա միայն Հայաստանում արտադրված ձայներիզների համար է, իսկ եթե ես դրսում եմ թողարկել իմ ձայների՞զը… Օրենքն ընդունել են, բայց կիրառման մեխանիզմները հստակ չեն:

-Հասմիկ, ասացիք` Հայաստանի մշակութային ապագան վտանգված է: Ի՞նչ պետք է արվի, որպեսզի չհասնենք եզրագծին:

-Չեմ ուզում այդպես հոռետես լինել, որովհետև լավ բաներ էլ են կատարվում: Այսօր լավագույն օրինակը և ամենալուսավորմարդ ինձ համար Տիգրան Մանսուրյանն է, ով լուռ աշխատել է, չի էլ մտածել, գնալ ինչ-որ մեկի մոտ ներկայացնել իր արվեստը, բայց հասել է համաշխարհային ճանաչման:

Միգուցե մենք էլ ենք մեղավոր, ավելի հետամուտ պետք է լինենք ներկայացնելու մեր արվեստը: Նաև մարդիկ պետք է սովորեն ուրիշի աշխատանքն էլ տեսնել: Գիտե՞ք ոնց է. մարդկանց լացը գալիս է, չեն լացում, ուրախ են` չեն ուրախանում, հավանում են արածը, ասում են` պահ, շատ կլինի ասենք լավն է, մի տեղ են ման գալիս, որ մի սայթաքում լինի, ասեն` «ըհը~ն, տեսար, որ…»:

-Ինչի՞ց է:

-Փոքր երկիր ենք, փոքր մաստաբներով ենք տարածվում: Այդ շրջանակներից դուրս ոչ ոք չի տեսնում իրեն: Էրեխեքի հետ աշխատելիս մեծ բեմում ասում եմ, տարածվեք, հետաքրքիր բան է, էրեխեքը գնում են մի անկյունում կծկվում են, ասում եմ` տարածվեք, գրավեք տարածքը մի կծվկեք, կպեք իրար: Ես ատում եմ այդ խեղճությունը: Մենք ինքներս ենք կոշտացնում այդ խմորը, որովհետև ուրիշների հետ չենք կարողանում լուծել այդ հարցերը: Եթե մարդը շնորհքով է և մտել է որևէ ռեստորան երգելու, իրեն ո՞նց մեղադրեմ, ասեմ` ինչո՞ւ ես ձայնդ փչացնում: Ինքն էլ կասի` ապրելու խնդիր եմ լուծում: Ես բոլորովին այդ միջավայրի մարդ չեմ, ոչ թե դա ավելի վատ բան եմ համարում, ուղղակի այդքան ուժ չունեմ:

-Ե՞րբ եք վերջին անգամ համերգ ունեցել Հայաստանում:

-Առաջին ու վերջին անգամ… Մշակույթի նախարարությանը խնդրեցինք դահլիճ տրամադրել մեզ անվճար համերգի համար, որպեսզի Հայաստանում էլ մարդիկ տեսնեին, թե դրսում ինչ ենք անում, որովհետև շատերն էին հարցնում: Այդ համերգին հասկացանք, որ և´ մեղավոր ենք, և´ մեղավոր չենք, հասկացանք, որ առավոտից երեկո ժողովրդին խաբում են, թե այս մշակույթը պահանջարկ չունի: Մարդիկ քարացած լսում էին` չէին հասկանում` բաղվե՞ն, տեղից վեր թռչե՞ն, խելագարվե՞ն, արցունքները զսպե՞ն… Դա 2009 թիվն էր, որից հետո համերգ այլևս չունեցանք: Հիմա ուզում ենք ակտիվանալ, բայց ո՞վ կօգնի մեզ: 20 տարի մեր տանն ենք համերգի փորձերն արել, որի համար չենք տրտնջացել: Երաժիշտներն այնպիսի ոգևորությամբ են փորձերին գալիս, բեմում նվագում, ուղղակի տեսնելկ է պետք: Բայց նրանցից քչերն են ֆինանսապես ապահովված: Արդեն ճնշող է, որ կոնսերվատորիայի պրոֆեսորն ամսական ստանում է 8.000 դրամ աշխատավարձ, որովհետև ուսանող քիչ կա: Կենցաղային խնդիրներն իրար հետ հարթելով, իրար հույս տալով` ընթանում ենք: Մի անգամ ասացի` էրեխեք ջան, մենք էսպես սերմեր ենք ցանում, ու հետո լավ կլինի, դհոլահարն ասաց` «Հասմիկ, հիսունն անց ենք, դեռ սերմեր ենք ցանում, ե՞րբ պիտի բերքը հավաքենք»:

-Ու ո՞րն է ելքը:

-Ժամանակ չունեմ ուրիշներին ասել` ինչու էսպես, ինչու էնպես: Էնքան երգ կա երգելու, որ նույնիսկ ափսոսում եմ ժամանակս, որ դասավանդում եմ (դասավանդում է Որակի միջազգային դպրոցում- հեղ.): Աշխարհի երաժշտություն եմ ուսուցանում անգելերենով և աշխատում եմ որևէ կերպ տեղեկացնեոմ մեր մշակույթի մասին` գոնե մեր այբուբենը երգեն: Եթե կարողանամ հայկական մշակույթի շատ փոքր մաս ներառել կրթական այդ ծրագրում, միգուցե արժևորեմ իմ ժամանակը, որն անցկացնում եմ այդ դպրոցում: Գիտեմ, որ իմ անելիքն այդ չձայնագրված երգերը ձայնագրելն ու թողնելն է, հետո կգա մի իմաստուն սերունդ, որը գուցե ավելի ճաշակով, ավելի կրթված, ավելի տիեզերական կլինի և կգտնի մեր լեզվի, ամեն մի տողի, ամեն մի  մեղեդու խորհուրդը, չի թողնի ոչ մեկին վերցնել իրենից և տեր կկանգնի մեր մշակույթին:

-Եվ համառոտ ինչպե՞ս կձևակերպեք այս ժամանակաշրջանը:

-Մոլորությունների: Բոլորը մոլորված են: Իսկ այդ մոլորությունների հիմնական մեղավորը եթերն է, որովհետև մարդիկ դրամ չունեն համերգային դահլիճներ գնալ, իրար էլ քիչ են հյուր գնում, մնում հեռուստատեսությունը: Իսկ ում հակացուցված է լինել եթերում, եթերում է: Տեսեք` ի՞նչ է կատարվում գյուղերում. ծերանոց են դարձրել մեր գյուղերը, և եթե այդ մարդիկ լավ օրերի մասին գոնե մտքում իրենք իրենց համար չերգեն, կխելագարվեն, որովհետև երգն իրենց կյանքն է, իրենց լավ ու վատ օրերի ընկերը: Ինչպես տիկին Արուսյակ Սահակյանն է ասում` վերադարձրեք ժողովրդին իր երգը: Երգն է մեզ պահողը: 

Լուսանկարը` Հ. Հարությունյանի ֆեյսբուք էջից

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter