HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Լուսանկարիչ Կարեն Միրզոյան. «10 տարեկանում առաջին տեսախցիկը պայթեցրի»

Հարցազրույց լուսանկարիչ Կարեն Միրզոյանի հետ

Կարենի լուսանկարչական նախագծերը մարդկային կյանքի պատմություններ են: Դրանց հերոսները կարող են լինել ամերիկացիներ, հայեր, աբխազներ, օսեր, իրանցիներ... Մի խոսքով` մարդիկ, որոնց ցավը կամ ուրախությունը հուզում է, խորապես մտածելու տեղիք է տալիս իրեն, ինչպես ինքն է ասում: Իսկ այդ ցավը կամ ուրախությունը նրբորեն է ցուցադրվում: Կարենը հետազոտում է միջավայրը, ապրում իր նախագծերի հերոսների պես` իր մաշկի վրա նրանց ապրումները զգալու համար: Ըստ նրա` միայն այդ դեպքում է վճռականություն ունենում լուսանկարելու: Ինչպես ինքն է նշում, բարդ ֆորմուլա է:

Ամենամեծ ուրախությունը

-Կարեն, հարցազրույցի գալու ճանապարհին մտածում էի, որ քեզ հաճախ ներկայացնում են որպես հայտնի լուսանկարիչ, ում լուսանկարները հայտնվում են հեղինակային, հայտնի ամսագրերում: Հեղինակային, հայտնի, անվանի. այս բառերը մի տեսակ վարագույրների են նման, որ ծածկում են երևույթի էությունը: Ի՞նչ ես մտածում այս «պիտակների» մասին:

-Մարդիկ կան, ովքեր սիրում են, որ հնչեն այդ անունները, մարդիկ էլ կան, որ չեն սիրում, մարդիկ էլ կան, ովքեր գիտեն, ինչպես օգտագործել դրանք: Օրինակ, ինձ մոտ տարբեր փուլեր են եղել: 5-6 տարի առաջ, երբ այդ մրցանակները շահում էի, ոչ ոք չգիտեր այդ մասին: Երբ Ամերիկա էի գնում և շփվում էի ամերիկացիների հետ, հասկացա, որ պետք է ներկայանալ ինչ-որ ձևով, որովհետև իրենք շատ են ուշադրություն դարձնում դրան:

Հետո այդ փուլն էլ անցավ, հիմա ուղղակի հասկացել եմ, որ երբ շփվում ես տարբեր մարդկանց, տարբեր կազմակերպությունների ղեկավարների, ամսագրերի խմբագիրների հետ, պետք է հասկանաս, թե ինչ ես ներկայացնում:

-Բայց պարգևները պարտավորեցնող էլ են: Օրինակ, «Magnum Foundation»-ի մրցանակը:

-Հա, առաջին տարում լեգենդար մարդկանց հետ նույն ցանկում էի (նկատի ունի 2010 թվականը, երբ, ի թիվս հայտնի դեմքերի, ընդգրկվել է «Emergency Fund Grant»-ի հաղթողների մեջ- հեղ.), որոնց գրքերով էի սովորում, նրանց հանդիպելը երազանք էր ինձ համար: Այդ ցանկում, կարծեմ, ամենաերիտասարդն էի. 29 տարեկան էի: Այդ ժամանակ շատ-շատ գործ էի անում: Մեկ տարվա մեջ ևս 2 մրցանակ շահեցի. «Մագնումի» և Նյու Յորքի համալսարանի «Human Rights Fellowship» ծրագիրը. աշխարհում 2 հոգու էին ընտրում այդ ժամանակ: Եվ մի հատ էլ շահեցի «Մագնումի» Կովկասի ծրագիրը: Այդ ժամանակ Ռուսաստանում առաջին տեղը զբաղեցրեցի դիմանկարների շարքով, կարծեմ, Օսեթիայի անօրինական զենքերի մասին էր:

Այն ժամանակ մրցույթներին մասնակցելու համար շատ էի դիմում, իսկ 2010-ից հետո հասկացա, որ դադար է պետք տալ: Հիմա չեմ դիմում և մտածում եմ, որ ժամանակը երիտասարդներինն է, որ հիմա իրենք պետք է դիմեն, իսկ իմ հարցերը ես պետք է լուծեմ: Մի քանի մրցանակի համար դիմել էի, որոնց եզրափակչին հասան, սակայն մրցանակ չշահեցի:

-Իսկ երբ չես շահում, ի՞նչ է լինում:

-Ոչ մի բան: Շահելն ինչ-որ ստիմուլ է տալիս առաջ գնալու: Չեմ կարող ասել, որ ոչ մի զգացում չես ունենում, երբ շահում ես, բայց ամեն մի պատմությունը, նախագիծը, որ անում ես, ամբողջովին հիմնված չեն շահելու վրա: Ասենք, երբ իմանում եմ, որ ինչ-որ նախագիծ արեցի, և մեկին օգնություն է լինում, ամենամեծ ուրախությունն է: Ցեղասպանության թեմայով մի նախագիծ էի արել: Տեսնում էի, որ այն վերապրած մարդիկ սոցիալապես այդքան էլ լավ վիճակում չէին: Իմ նպատակը լավ նկարելն ու նախագծի պատվիրատուին ասելն էր, որ այդ մարդիկ լավ չեն ապրում, և ինչ-որ բանով պետք է օգնել: 99 տոկոսով արդեն պարզ է, որ այդ շարքի ամեն մի ընտանիքը 20.000 դոլար է ստանալու: Երբ իմացա այդ մասին, հասկացա, որ դա է հաղթանակը:

-Կարեն, քո նախագծերի կոնցեպտը բավական զգայուն է՝ ինքնասպանության փորձ կատարած մարդիկ, Ամերիկայում այն մայրերը, որոնց որդիները զոհվել են Իրաքում, Աբխազիա, Ղարաբաղ, Ռուսաստան, Իրան:

-Կան նախագծեր, որոնք ժամանակավորապես դադարեցրել եմ, օրինակ Իրանինը, որովհետև հիմա Ամերիկայի սոցիալական վիճակի մասին նախագիծ եմ անում: Ոչ ոք չի պատկերացնում, որ Ամերիկայում կան մարդիկ, ովքեր վատ են ապրում: Դա Կալոֆորնիան ու Նյու Յորքը չեն: Այդ մարդիկ տեղեկատվությունից զուրկ են: Երբ գնում եմ այնտեղ, ինձնից չեն հարցնում, թե որտեղից եմ, թե պատմիր Հայաստանից կամ Կովկասից, այլ ասում են` պատմիր Նյու Յորքից: Ես, հայ լինելով, ամերիկացիներին պատմում եմ, թե երկու նահանգ այն կողմ ինչ կա: Այդ նախագծի երեք փոքր մասերն արդեն պատրաստ են, գուցե մինչ տարեվերջ ցույց տամ: Սակայն նախագիծը շատ մեծ է, ամբողջն անելու համար 7-8 տարի է անհրաժեշտ:

-Քո բոլոր շարքերում հենց այդ կոնցեպցիան կա, մարդու նուրբ հոգեբանություն: Ասենք, ինքնասպանության փորձ կատարածների մասին:

-Մի ժամանակ շատ էի խորանում այդ թեմաների մեջ: Հիմա էլ տարբեր երկրներում դեռ շարունակում եմ ինքնասպանության փորձ կատարածների շարքն անել: Բայց ամեն տարի չեմ գնում-անում, օրինակ, վերջինը նկարել եմ 3 տարի առաջ, մյուսը գուցե այս տարի կանեմ: Չեմ կարող ասել, որ երկրում կլինի, գաղտնիք է: Փնտրում եմ, թե որ երկրում ինչ ձև կարող է լինել, ինչի վրա հիմնված: Շատ ժամանակ ըստ տարածարշջանների պատմությունները նման են՝ սերը, ծնողներն ու փողը արաբական երկրներում ուրիշ թեմաներ են, կանանց մոտ խնդիրն ուրիշ է, նրանք ազատ չեն:

Թուրքիական գյուղերում մի թեմա կա, որ կուզեի նկարել, բայց դեռ չեմ պատկերացնում` ինչպես: Աղջիկները հյուր գնալուց դիտավորյալ ֆլիրտ են անում տանտիրոջ կամ տանտիրոջ տղայի հետ, որովհետև հոգնել են փակ կյանքից և դիտավորյալ անում են այդ քայլը՝ իմանալով, որ եղբայրը կամ հայրը սպանելու է իրենց:

-Հիմա էլ կա՞ այդ երևույթը:

-Հա, հիմա էլ կա:

-Օրինակ, Փամուկն իր «Ձյունը» վեպում թուրք աղջիկների շրջանում ինքնասպանության թեման է շոշափում: Եվ լրագրողը Կարս է գնում հատուկ այդ թեմայի համար:

-Այդ գիրքը նոր եմ սկսել կարդալ, որովհետև երկու ամիս առաջ Կարս էի գնացել, վերցրեցի գիրքը: Այս նոր նախագծի ժամանակ կարող է կապ հաստատենք Փամուկի հետ:

Սիրում եմ, որ շերտեր լինեն ֆոտոյի մեջ

-Ինչո՞վ պիտի գրավի քեզ պատմությունը:

-Պիտի շատ խորը լինի, մի քանի շերտ ունենա: Պարզ, մինիմալ բաներ լինում են ֆոտոյի մեջ, ինչպես արվեստում, ճարտապետության մեջ, բայց մեծամասամբ սիրում եմ, որ շերտեր լինեն մի ֆոտոյի մեջ: Շատ քիչ է լինում, որ մի ֆոտոն հավանեմ, հավանում եմ շարքը: Ինչքան մեծ շարք է, այնքան ավելի լավ է. ոչ թե քանակության առումով, այլ ինչքան մեծ է շարքը, այնքան ավելի բարդ է խմբագրելը, որովհետև ֆոտոյի մեջ էսսե ես անում: Եթե շարքը մեծ է, սխալվելու հնարավորությունը մեծ է, կարող ես սխալ դնել մի ֆոտոն և սխալվես: Եթե մի ֆոտոյում 3-4 բան է կատարվում, լավ է, որովհետև 3-4 շերտ է առկա: Տեխնիկականն էլ միշտ պայմանավորվում է պատմության հետ. կախված պատմությունից` ընտրում ես, թե ինչ տեխնիկայով ես նկարելու:

Միշտ գնում եմ այնտեղ, ինչի մասին չգիտեմ, ինչն ինձ հետաքրքիր է: Ընդհանրապես, բոլորին եմ ասում՝ ֆոտոն գործիք է, եթե կամերա չլիներ, իմ այդ հետաքրքրությունն ուրիշ բանի կբերեր, գուցե գրող դառնայի, բայց լավ չեմ գրում կամ կդառնայի արվեստագետ:

-Իսկ մարդուն ճանաչելու, միջավայրն ուսումնասիրելու ժամանա՞կը...

-Երբ նախագծեր եմ անում, երկար ժամանակով գնում եմ ապրելու այդտեղ: Լինում է` մինչև 4-5 ամիս մնում եմ մի տեղ: Առաջին ամիսը կարող է չնկարեմ, նայում եմ, տեսնեմ` ոնց են ապրում մարդիկ, որովհետև ես էլ պետք է հասկանամ, թե ինչ եմ վերցնելու այդտեղից: Լուսանկարիչներ կան, որ մի շաբաթով կամ մի քանի օրով գնում են, լուսանկարում: Ես էլ եմ 1 շաբաթով տարբեր տեղեր գնացել, նախագծեր արել, բայց հետո հասկացել եմ, թե դա ինչքան բարդ է, քան այն, երբ գնում և տեսնում ես իրական կյանքը: Օրինակ, Աբխազիայից հետո Ղարաբաղը 5 տարի եմ նկարել:

Երբ ասում եմ, որ 2010-ից չեմ մասնակցում մրցույթների, նաև նրանից է, որ սկսեցի մեծ էքսպերիմենտներ անել` լրագրությունն ու փաստագրությունը խառնել արվեստի հետ` ցույց տալով, որ այն շրջանակները, թե ինչի իրավունք ունես կամ չունես, կապ չունեն. եթե մարդու պատմությունը կա, ցավը կամ ուրախությունը կա, կապ չունի այդ ամենը ոնց ես անում` մտնո՞ւմ է արածդ փաստագրության օրենքների մեջ, թե՞ ոչ: Փաստագրությունը մաքուր արվեստ է:

Իմ նպատակը գրադարանի միջոցով գումար աշխատելը չէ

-Կարեն, օրինակ նկարիչեր կան, որ կտավի հետ երկխոսության մեջ են լինում, քո դեպքում լուսանկարի հետ լինո՞ւմ է այդ երկխոսությունը:

-Էդպիսի բաներ չեմ սիրում ու չեմ մտածում, բայց դա ավելի նման է քո երեխային: Ամեն մի նախագիծն անելիս երևի մոտ կես տարի կամ մի տարի մտածում եմ: Օրինակ, Լիբանանում մի նախագիծ պիտի սկսեմ, որը 2006 թ.-ից էի գտել, բայց չէի հասկանում ոնց ցույց տալ մարդկանց: Շատ լուսանկարիչների խնդիրը հենց այն է, որ երբ լավ բան են տեսնում, գնում են միանգամից նկարելու: Ինձ մոտ փոքր-ինչ այլ կերպ է. գտնում եմ, հետո սկսում եմ մշակել:

-Չես շտապում:

-Չէ, երբեք:

-Խանգարո՞ւմ է շտապողականությունը:

-Հա, ինձ պետք է ժամանակային տարածք: Գրադարանը, որ բացեցի, հիմա մի քիչ բարդ է.  ամեն օր այստեղ եմ գալիս, սկսած առևտրից մինչև բյուրոկտարական բաներ (որոնք կյանքում չեմ արել) ես եմ անում: Մոտ 8 ամիս նորմալ բան չեմ նկարում, բայց գիտեմ, որ սա էլ է նորմալ: Պետք է սպասեմ այնքան, մինչև գրադարանը «ոտքի կանգնի»:

-Գրադարանի մասին շատ քիչ տեղեկություն կար: Կարծես, ծածուկ եք պահում այն: Ինչո՞ւ:

-Ծանոթներն իմանում են: Հետո ծանոթից ծանոթ տարածվում է: Գովազդ չեմ արել, իմ նպատակը դա չէ… Հանգստությունը լավ է: Շատ մարդ գալը չի կարող գումար ապահովել, որ գրադարանը պահեմ, դրա համար իմ նպատակը գրադարանի միջոցով գումար աշխատելը չէ, այլ այն, որ մարդիկ, ովքեր իսկապես հետաքրքրված են լուսանկարչական գրքերով, գան:

Նպատակս տարածք ստեղծելն է ոչ թե լուսանկարիչների համար, այլ այն մարդկանց, ովքեր չգիտեն` ինչ է ֆոտոն, գան տեսնեն, ասեն` ես ուզում եմ դառնալ լուսանկարիչ:

Սեր չունեի տեսախցիկի հանդեպ

-Մի հարց եմ ուզում տալ, որ կարող է տարօրինակ հնչել. ինչո՞ւ ես լուսանկարում:

-Որովհետև տանը տեսախցիկ կար: Եթե ուրիշ բան լիներ, գուցե ուրիշ գործ անեի: Բրյուսովում էի սովորում` 1998-2003 թթ., ռոմանագերմանական բաժնում: Շատ անտանելի էր ինձ համար:

-Ու ավարտեցի՞ր:

-Հա:

-Բա ինչո՞ւ ընդունվեցիր:

-Լեզուներ գիտեի ու սիրում էի, բայց միշտ ուզում էի կապ ունենալ արվեստի հետ: Ծնողներս ոչ պրոֆեսիոնալ լուսանկարում էին, տանը տեսախցիկներ կային, ու ես երեխա ժամանակից լուսանկարում էի, բայց երբեք չէի մտածում, որ կարող է դառնամ լուսանկարիչ:

Սեր չունեի տեսախցիկի հանդեպ: 10 տարեկան էի, առաջին տեսախցիկը, որ նվիրել էին ինձ, հենց նույն օրը պայթուցիկ էի դրել մեջը, պայթեցրել: Այսինքն` անհետաքրքիր էր ինձ համար: Օրինակ, վիդեոն ավելի հետաքրքիր էր: Բայց երբ Բրյուսով էի ընդունվում, մտածում էի լեզվաբան դառնալու մասին, հետո մտածում էի` երկրորդ մասնագիտություն ձեռք կբերեմ երևի կրոնի հետ կապված, բայց հին տեսախցիկներից գտա, սկսեցի պտտվել Հայաստանում:  Նկարում էի` եկեղեցիներ, բնություն, հետո ավելի խորը` մարդկանց կյանքը: Օրինակ, իմ երազանքն էր «Armenian National Magazine»-ում աշխատել, այնուհետ դարձա այնտեղի գլխավոր լուսանկարիչը, երբեմն էլ խմբագրում էի: Էսպես գնաց, էլի: Սկսեցին նոր երազանքներ, երբ ինչ-որ տեղ էի հասնում, հասկանում էի, որ դա էլ անցա, չէի մնում նույն տեղում:

Նույն ձևով ֆոտոյի մեջ է: Լուսանկարիչներ կան, ովքեր տեխնիկական ինչ-որ լուծում են գտնում, ամբողջովին տրվում են դրան, միայն դա են անում: Դա իրենց անուն է բերում, բայց, կարծում եմ, դա սխալ է, որովհետև ինչքան էլ որ գումար է աշխատում, սպանում է մարդուն, ինքը չի զարգանում: Իմ սկզբունքներից մեկն է` երբեք չմնալ մի տեղում: Դա նաև բարդ է, որովհետև երբեք չես կարող նորմալ գումար աշխատել, նորմալ ապրել, որովհետև երբ նոր բանի ես հասնում, նշանակում է` դու մասնագետ չես, դու մշակում ես: Ես միշտ ուզում եմ սովորել: Նույնն էլ գրադարանն է: Երբ մինուսը դառնա 0 կամ պլյուս, կասեմ` հաղթել եմ, սա կթողնեմ մեկին և ուրիշ նախագիծ կանեմ: Օրինակ, ես հիմա ֆոտոյից դուրս կուզեմ այլ բաներ փորձել, ասենք, ճարտարապետություն:

-Վազքի մե՞ջ ես:

-Դանդաղ վազքի... Հիմա պասիվ վազքի մեջ եմ, որից նյարդայնանում եմ: Ամիսներով, տարիներով մշակում եմ նախագծերս, բայց նկարելիս արագ եմ նկարում: Ցանկացած շարք, որ անում եմ, փող աշխատելու նպատակ երբեք չեմ դնում: Եթե սկսեմ հաշվարկել` ինչքան գումար ներդնեմ և ինչքան կստանամ, երբեք չեմ անի որևէ նախագիծ:

Աղքատ մարդկանց նկարելիս չես գնում հարուստ հյուրանոցներում ապրելու: Իսկապես գնում նրանց հետ ես ապրում, որ հասկանաս նրանց: Բարդ ֆորմուլա է, որ չեմ կարող բացատրել: Աբխազիայի նախագծի վրա աշխատելիս գիտե՞ս ինչքան գինի եմ խմել: Իրենք ֆրանսիական ձևով չեն խմում, երեք լիքը բաժակ պետք է խմես միանգամից, որովհետև երեք կենաց կա` Աստծո, սրբերի և մարդկանց, ովքեր զոհվել են պատերազմում: Այդ 3 կենացից չես կարող հրաժարվել, դեռ չեմ ասում հաջորդ կենացները:

Այս գրադարանը սկիզբն է հաջորդ նախագծի

-Ի՞նչ ես մտածում Հայաստանում ֆոտոկրթության մասին:

-Չունենք, զրո է, և դրա համար պետք է մի բան անենք: Ոչ թե Հայաստանում, այլ փոքր երկրներում շատ դժվար ու թանկ բան է: Հիմա գրադարանում ունեմ 170 գիրք: Եթե տեքստային գրքեր լինեին, 500 հատ կլցնեի այստեղ, բայց ֆոտոգրքերը թանկ են: Հիմա մենք սկսելու ենք լուսանկարչական դասեր անել, բայց ֆոտոյի նորմալ ուսուցում տալուց դեռ հեռու ենք: Այսինքն` ես խոսում եմ իմ տարածքի մասին: Հայաստանում լուսանկարիչները տեխնիկապես լավ տիրապետում են ֆոտոյին, տեխնիկական ասպեկտները շատ լավ են դասավանդում, բայց ավելին դեռ չեն անում: Մեզ մոտ շատ քիչ մարդ կա, որ դրսում մրցանակ է շահում: Դրսում ծանոթություններ ունենալու խնդիրը չկա, քանի որ համացանցի միջոցով ամեն բան հասանելի է հիմա:

Կովկասում առհասարակ ֆոտոկրթությունն ուժեղ չէ: Չեմ կարող ասել, որ մենք ավելի թույլ ենք, քան վրացիներն ու ադրբեջանցիները: Նրանց մոտ կան անհատներ, ովքեր ուժեղ են, բայց մեկ-երկուսի վրա չեմ կարող հիմնվել և ասել, որ նրանց շնորհիվ, ասենք, վրացական ֆոտոն ավելի ուժեղ է: Մենք նույն մակարդակի վրա ենք: Բայց այդ երեք ազգերից կամ ամբողջ Կովկասից ամենաշատ գործն արել են հայերը, որովհետև 19-րդ դարի վերջից և 20-րդ դարի սկիզբից Հայաստանից մինչև Իսրայել, ներառյալ` Թուրքիան, Իրանը, արաբական աշխարհի երկրները, լուսանկարիչները եղել են հայերը:

Շատ էի լսել այդ մասին. մինչև չգնացի, ինքս չտեսա: Բեյրութում կա «Arab Image Foundation»: Մեծ գրադարան ունեն, 600.000-ի չափ ֆոտոների արխիվ, որոնց մոտ 40-50 տոկոսը հայկական լուսանկարներ են: Ոչ թե նրանից է, որ հայերը տաղանդավոր էին, այլ այն հանգամանքից, որ իսլամը չէր ընդունում, որ մուսուլմաները զբաղվեն քիմիայով, իսկ ֆոտոն քիմիա էր: Դրա համար ամբողջ գործն իրենց ձեռքն էին վերցրել հայերը: Հիմա` չէ: Դրա համար կարծում եմ, որ մեզ մոտ պետք է զարգացնենք լուանկարչությունը, որպեսզի հետ գա այդ անունը: Հիմա չունենք, կորցրել ենք:

Այս գրադարանը սկիզբն է հաջորդ նախագծի: Դա դեռ գաղտնիք է: Ֆոտոյի արխիվներ պետք է բերել Հայաստան: Դրանք արդեն ֆոտոփաստաթղթեր են: Տվյալ դեպքում խոսքը ոչ թե լուսանկարչության կենտրոն ստեղծելու մասին է, այլ ֆոտոն` որպես փաստաթուղթ, օգնելու է հետազոտել պատմությունը: Տարբեր երկրներից կարող են գալ մարդիկ, ուսումնասիրեն ֆոտոարխիվները:

-Ի՞նչ թեմաների երբեք չես անդրադառնա:

-Կան բաներ, որոնք գիտեմ, որ չեմ կարող նկարել, օրինակ, կենդանիներին, ձկներին: Դրա համար մեծ փորձառություն է անհրաժեշտ: Չեմ մտածել կենդանիներ նկարել, բայց եթե իմանամ, որ Հայաստանում շատ են սպանում կենդանիներ, կնկարեմ, և կարող է ոչ մի կենդանի չլինել այդ նկարներում: Դրա համար ինձ պետք է գրավի թեման, իսկ կենդանիներ ունեմ ֆոտոներում, բայց կենդանիների պրոֆիլ նկարներ չեմ արել:

-Փորձե՞լ ես հասկանալ կյանքի կոնցեպտը կամ գտնել այն:

-Ոչ թե հասկացել եմ, երևի սխալ է հասկանալը, գտել եմ այն: Մի քանի տարի առաջ հասկացա, որ աշխատանքն է, շատ, խորը աշխատանքը: Շատ կարևոր է, որ քեզնից հետո քո գործը մնա: Իսկ մնալու համար պիտի խորը լինի գործը, իսկ խորը հեշտ չի լինում:

Կարեն Միրզոյանի լուսանկարը` Նարեկ Ալեքսանյանի

Կարեն Միրզոյանի ֆոտոպատմություններին կարող եք ծանոթանալ, մասնավորապես, այստեղ եւ այստեղ:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter