Հարցազրույց ԱԺ պատգամավոր Նիկոլ Փաշինյանի հետ

- Պարոն Փաշինյան, այսօր Մայիսի 1-ն է՝ աշխատավորների օրը (հարցազրույցն արվել է մայիսի 1-ին): Մի երկրում, որտեղ գործազուրկների թիվն օրեցօր աճում է, ի՞նչ եք կարծում՝ ընդունելի՞ տոն է մեզ համար:

- Ձեր ասած հանգամանքների բերումով՝ սա ավելի շատ ոչ թե տոն է, այլ իրազեկում, հիշեցում բոլորիս, որ, ցավոք, աշխատավորական խավի կառուցվածքում դրամատիկ փոփոխություններ են տեղի ունեցել: Խորհրդային Հայաստանը շատ հզոր արդյունաբերություն ուներ, և ցավոք, օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ հանգամանքների բերումով մենք կորցրեցինք այդ արդյունաբերությունը կամ՝ դրա զգալի մասը եւ որպես հետեւանք՝ բանվորական խավը՝ գրեթե ամբողջությամբ : Կարծում եմ՝ մեր քաղաքական և տնտեսական խնդիրներից մեկը պիտի լինի գնահատել Հայաստանի արդյունաբերական և արտադրական պոտենցիալը: Այսօր Հայաստանը ոչ թե արտադրող, այլ սպառող երկիր է: Մենք պետք է կարողանանք վերադարձնել Հայաստանին նախկին՝ արտադրողի, արդյունաբերողի կարգավիճակը: Հասկանալի է, որ սա հեշտ խնդիր չէ, որովհետև մենք արտագաղթի հետ նաև կորցրել ենք հսկայական մասնագիտական պոտենցիալ: Արհեստավորների շատ լուրջ խավ է կորսվել կամ գտնվում է կորսվելու եզրին: Սա ոչ միայն արտագաղթի, այլև համապատասխան դաշտ չլինելու պատճառով է տեղի ունեցել. մարդիկ շահագրգռված չեն եղել իրենց արհեստը, հմտությունը փոխանցել հաջորդ սերնդին: Այդ արհեստն արծարծելու դաշտը կամ շատ նեղացել է, կամ վերացել է: Սա շատ լուրջ խնդիր է: Այսօր Հայաստանում շատ կարևոր ոլորտ է գյուղատնտեսությունը: Մեր պատկերացմամբ, սակայն, Հայաստանն իր պոտենցիալով ագրարային երկիր չէ և չպետք է լինի այդպիսին: Մենք պետք է լինենք արտադրող, արդյունաբերող երկիր, ընդ որում՝ ոչ թե արդյունահանող, որի ընդերքն արդյունահանում և վաճառում է: Արդյունահանումը նույնպես պետք է լինի, բայց չպետք է կազմի մեր արտահանման հսկայական չափաբաժինը, ինչպես այսօր: Ես շատ կարևոր օր եմ համարում Մայիսի 1-ը, բայց իմ նշած հանգամանքների բերումով, ցավոք, այսօր չենք կարող ասել, որ սա հենց այն տոնն է, ինչպիսին կուզենայինք ունենալ՝ բառիս բովանդակային իմաստով: Իհարկե, դա լրջագույն քաղաքական խնդիր է, որ պետք է լինի մեր օրակարգում: Կարծում եմ, որ այդ հարցը կլինի «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության օրակարգում, որը հիմնադրման գործընթացի մեջ է:

-Եվ մայիսի 30-ին «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության հիմնադիր համաժողովն է լինելու: Հայաստանում 100-ից ավելի կուսակցություն կա: Ինչո՞վ պետք է տարբերվի «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը:

-Այո, մայիսի 30-ին պատրաստվում ենք անցկացնել կուսակցության հիմնադիր համաժողովը: Բազմաթիվ մարդիկ պիտի հարցնեն, թե ինչ իմաստ ունի ստեղծել հերթական կուսակցություն: Մենք ոչ թե հերթական կուսակցություն ենք ստեղծում, այլ այնպիսի կուսակցություն, որ նախկինում երբեք չի եղել և չի գործել Հայաստանում: Ինչո՞վ է մեր կուսակցությունը տարբերվելու նախկիններից: Մի քանի առանցքային դրույթներ կարող եմ դնել, որոնք պիտի փորձենք կիրառել մեր կուսակցության դեպքում: Պետք է կարողանանք մեր կուսակցությունում բացառել սուպերլիդերության ինստիտուտը, որտեղ մեկը կարող է որոշել բոլորի փոխարեն: Կուսակցության ներսում պետք է գործի ռեալ ընտրական համակարգ, ինչը նշանակում է, որ յուրաքանչյուր ոք իր օբյեկտիվ, ստեղծարար ընդունակությունների իրացման միջոցով կարող է ընտրվել կուսակցության ղեկավար մարմիններում: Մեր կուսակցությունը, կարծում եմ, պետք է տարբերվի նրանով, որ ոչ միայն բարձրաձայնի պրոբլեմները, այլև առաջարկի կոնկրետ լուծումներ, և այդ լուծումներն առաջարկի ոչ թե իշխանությանը, այլ հանրությանը, և հանրությունից էլ ակնկալի վստահության քվե՝ այդ ակնկալիքներն ու ծրագրերն իրականացնելու համար: Գիտեմ նաև, որ պիտի հարց հնչի, թե արդյոք մենք ունենք այդ ամենը: Մենք ճանապարհի սկզբին ենք: «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը ստեղծվում է որպես միջավայր, որ պիտի կարողանա ստանալ այս հարցերի պատասխանները, պիտի կարողանա հռչակագրային սկզբունքները իրագործելու ուղիներ եւ եղանակներ մշակել: Հաշվի առնելով Հայաստանի կուսակցական գործունեության իներցիան և պատմությունը՝ պետք է հասկանալ, որ սա հեշտ գործընթաց չէ: Կան արդեն իսկ գրեթե կարծրացած ավանդույթներ, կարծրացած պատկերացումներ: Էլ չեմ ասում, որ սրա համար անհրաժեշտ է ներդնել քննարկումների, բանավեճի, քննադատության, ներքին հակակշիռների նոր մշակույթ: Մեզ համար ակնհայտ է, որ համապատասխան կամք, համբերություն, հետևողականություն ունենալու դեպքում կհաղթարահենք դժվարությունները:

-Մեր հասարակության մեջ հիասթափություն, հոգնություն տեսնո՞ւմ եք, քաղաքական պայքարի հանդեպ անտարբերություն:

- Դա ամենահրատապ հարցն է: Բայց կարծում եմ՝ հանրությունը երբեք չի հոգնում: Հիասթափություններ լինում են, բայց երբեմն լսում եմ պնդումներ, թե հիասթափություններից հետո հանրությունն այլևս երբեք ոտքի չի կանգնի: Դա ասում են մարդիկ, ովքեր Հայաստանի Երրորդ հանրապետության պատմությանը լավ ծանոթ չեն: Շատ լավ հիշում եմ՝ 2005-ի սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեն: Ըստ էության, դա մի ժամանակ էր, երբ ընդդիմությունը կատարելապես ջախջախված էր: Այն ժամանակ համոզմունք կար, որ հանրությունն այլեւս երբեք քաղաքական և քաղաքացիական ակտիվություն չի ցուցաբերելու: Ի սկզբանե դա թյուր կարծիք էր, որովհետև այդպես ասողները չեն արձանագրում մի պարզ իրողություն. հանրությունն օրգանիզմ է, որն ունի ինքնապահպանման բնազդ, կարիքներ, պահանջներ, ապրելու ու զարգանալու ցանկություն: Դա միշտ համեմատում եմ խնջույքի սեղանից հետո մարդու զգացողությանը: Ընթերցողից ներողություն եմ խնդրում այս կոպիտ համեմատության համար, բայց ամեն անգամ խաշ ուտելուց հետո մարդուն թվում է, թե կյանքում այլևս երբեք հաց չի ուտի: Այդ պահի զգացողությունն այդպիսին է, բայց անցնում է ժամանակ, մարդը նորից քաղցում է, և սնվելու անհրաժեշտություն է առաջանում: Քաղաքական գործընթացն այդպիսին է: Խնդիրն այն է, թե ամեն անգամ մենք ի՞նչ  քաղաքական «սնունդ»  ենք մատուցում հանրությանը: Մենք հանրությանը պետք է մատուցենք այնպիսի քաղաքական «սնունդ», որ նա հաճույքով ճաշակի և հագենա, այլ ոչ թե, կներեք արտահայտությանս, թունավորվի: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ մեր քաղաքական գործընթացների ժամանակ հաճախ կամ շատ հաճախ հանրությանը մատուցվում է այնպիսի քաղաքական «սնունդ», որ քաղաքական իմաստով ուտելի չէ կամ, եթե նույնիսկ հնարավոր է մի կերպ ծամել, կուլ տալ, ապա մարսելի չէ: Մեր խնդիրը հանրային օրգանիզմն նմանատիպ սթրեսներից հանելն է: Այն անընդհատ սթրեսների ենք ենթարկել՝ խոսքը վերաբերում է թե՛ իշխանությանը, թե՛ ընդդիմությանը: Մեր խնդիրն է ձեւավորել նոր ընդդիմություն, ապա որպես արդյունք՝ ձևավորել նոր իշխանություն, որը որակական նոր մակարդակի կլինի:

-Ապրիլի 24-ին ֆեյսբուքյան Ձեր էջում գրառում էիք կատարել, որտեղ նշել էիք , որ հայի պարտքը հայրենիքի առաջ հայրենիքում ապրելն է, իսկ հայրենիքի պարտքը նրա առաջ՝ թույլ տալ նրան ապրել, ազատ և երջանիկ լինել հայրենիքում: Մի տեսակ էմոցիոնալ, ինչ-որ տեղ վերացական է հնչում: Իրատեսական ծրագիր ունե՞ք՝ ո՞նց անել, որ մարդիկ չցանկանան գնալ երկրից:

- (Հեռախոսի մեջ փնտրում է իր կատարած գրառումը և կարդում-հեղ): «Կապ չունի՝ որտեղ է ծնվել, որտեղ է մեծացել և որտեղ է ապրում Հայը։ Նա ունի մեկ հայրենիք՝ Հայաստանը։ Նա մեկ պարտք ունի Հայրենիքի առաջ. ապրել Հայրենիքում։ Հայրենիքը մեկ պարտք ունի Հայի առաջ՝ թույլ տալ նրան ապրել, ազատ եւ երջանիկ լինել Հայրենիքում։ Հիշում ենք այս մասին և պահանջում ինքներս մեզնից՝ ունենալ այսպիսի' Հայաստան»: Սա ուղիղ կապ ունի «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության ծրագրի հետ: «Քաղաքացիական պայմանագրի» հիմնարար փաստաթղթում ասվում է, որ Հայաստանի Հանրապետության՝ որպես պետության գործառույթը հայության մարդկային, տնտեսական, ֆինանսական, մտավոր ներուժը կամ դրա զգալի մասը սեփական տարածքում կենտրոնացնելն է և այդ ներուժի անվտանգությունն ու բնականոն զարգացումն ապահովելը: Ինչի՞ց է բխում այս դրույթը: Ըստ էության, ՀՀ Սահմանադրությունից: Եթե կարդանք ՀՀ Սահամանադրության նախաբանը, կտեսնենք, որ որպես Հայաստանի Հանրապետության հիմնադիր հանդես է գալիս հայ ժողովուրդը:  Ոչ թե ՀՀ քաղաքացիները կամ Սովետական Հայաստանի քաղաքացիները, այլ հայ ժողովուրդը: Այսինքն՝ Հայաստանի Հանրապետությունը հայ ժողովրդի հիմնադրած պետությունն է: Եվ ուրեմն, հայ ժողովուրդն ու իր հիմնադրած պետությունն ունեն որոշակի փոխադարձ հարաբերություններ, և այսօրվա մեր խորը ճգնաժամը հենց այստեղից է բխում. հայ ժողովրդի և Հայաստանի Հանրապետության հարաբերություններում որոշակի դիսոնանս կա: Այսինքն՝ հայ ժողովուրդն իր համար տուն է հիմնել, բայց հայ ժողովրդի զգալի մասը փաստացի չի ապրում այդ տանը: Եվ մեր ծրագրային ամենակարևոր խնդիրներից մեկը հենց դա է՝ հասկանալ ո՞րն է  նման իրավիճակի պատճառը եւ լուծել այդ հարցը: Այդպիսի դրույթ ունենք «Քաղաքացիական պայմանագրի» հիմնարար փաստաթղթում, որ առաջիկա 20 տարվա ընթացքում Հայաստանի բնակչության թիվը պետք է կրկնապատկվի: Դա կոնկրետ չափելի խնդիր է, որ մենք առաջադրում ենք մեզ և Հայաստանին, բայց մեզ նաև հաշիվ ենք տալիս, որ դա ոչ թե մարդկանց ֆիզիկական կուտակման գործընթաց է (մարդկանց բռնի ուժով բերես այստեղ, փակես, որ ոչ ոք չգնա), այլ ենթադրում է երկրի քաղաքական, տնտեսական և ընդհանարպես մթնոլորտի այնպիսի բովանդակային փոփոխություն, որ մեր երկիրը, այս տունը հիմնադրողները հասկանան, որ սա իրենց համար ապրելու, ստեղծագործելու, արարելու լավագույն վայրն է: Հայաստանը դեռ այդպիսին չէ, դա է պատճառը, որ ունենք այն, ինչ ունենք:

Հիմա Ձեր հարցի հաջորդ հատվածի մասին՝ արդյո՞ք մենք ունենք հստակ ծրագիր, թե ինչպես պետք է հասնենք այս ամենին: «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը ձևավորվում է որպես միջավայր և մեխանիզմ, որն այս պահին հռչակում է իր մտադրությունները, թե ինչ ուղղություններով պետք է աշխատի: Մեր գործունեության  հաջորդ փուլը պետք է լինի կոնկրետ քայլերի մշակումը: Երբ մենք կունենանք քայլերի ամբողջականությունը, դա կունենա վերնագիր՝ նախընտրական ծրագիր: Այդ նախընտրական ծրագրով կգնանք, կներկայանանք հանրությանը և կփորձենք ստանալ հանրությունից վստահության քվե ու կիրականացնենեք այդ ծրագիրը որպես իշխանություն:

-Պարոն Փաշինյան, ապրիլի 24-ին կատարած Ձեր գրառման տակ մեկն այսպիսի մեկնաբանություն էր գրել. «Եվ ունենալ Ձեզ նման նախագահ»: Ի՞նչ եք մտածում՝ առաջիկայում կառաջադրե՞ք Ձեր թեկնածությունը, և եթե նախագահ լինեք, ի՞նչ կփոխեք:

-Դա հաջորդ կարևոր հարցն է և հաջորդ կարևոր թեման, որի համատեքստում մեզ անհրաժեշտ են փոփոխություններ: Մենք պետք է հասկանանք, որ որևէ անձ չի կարող և չպետք է լինի նախագահի թեկնածու անձնական որոշմամբ: «Տնեցիներով որոշել ենք, որ մեր հայրը կամ եղբայրը պետք է լինի նախագահի թեկնածու». այդպես մտածող մարդն առնվազն լավ չի պատկերացնում քաղաքական գործընթացը: Նման որոշում պիտի կայացնեն ոչ թե անձերը, այլ քաղաքական թիմը, համակարգը, մեխանիզմը: Եթե «Քաղաքացիական պայմանագիր»-ը քննարկումների, քվեարկության, աշխատանքի արդյունքում պարզի, որ այդ թեկնածուն ես եմ, ես կլինեմ այդ թեկնածուն: Եթե կպարզի, որ այդ թեկնածուն մեկ ուրիշն է, իմ ամբողջ կարողությունը և ուժերը կներդնեմ հանուն այդ թեկնածուի հաղթանակի: Կարող եմ ասել իմ կարծիքը, որ, այո՛, «Քաղաքացիական պայմանագիրը» պետք է մասնակցի և՛ խորհրդանարական, և՛ նախագահական, և՛ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններին: Իսկ թե «Քաղաքացիական պայմանագրի» թեկնածուն ով կլինի նախագահական ընտրություններին, կամ ինչպիսին կլինի համամասնական ցուցակը, այդ բոլոր հարցերը պետք է որոշի կուսակցության համաժողովը: Իսկ թե այդ համաժովում ես կառաջադրվեմ, թե ոչ, դա կախված կլինի կոնկրետ իրավիճակից: Հիմա մեր խնդիրն է ունենալ ուժեղ քաղաքական կառույց, որն ի վիճակի կլինի հաղթել ընտրություններում: Շատերը կարծում են, թե թեկնածուն այդ կառույցի առաջին դետալն է, իսկ մենք հակառակն ենք կարծում՝ թեկնածուն ամենավերջին դետալն է: Այսինքն՝ հնարավոր չէ դնել տան տանիքը, քանի դեռ պատերը չես կառուցել: Երբ կունենանք պատերը, առաստաղը, ծածկը, դրանից հետո կմտածենք՝ ինչպիսին՞ լինի տանիքը: Այլաբանորեն ենթադրենք, որ դա նախագահի թեկնածուն է:

-Ի՞նչ եք կարծում՝ հասարակության մեջ Ձեզ ընկալո՞ւմ են որպես լիդեր:

-Դժվարանում եմ ասել, թե հասարակության մեջ ինչպես են ընկալում ինձ: Լիդեր բառը մի քիչ ահասարսուռ է հնչում: Հույս ունեմ, որ հանրությունը դրական է գնահատում իմ գործունեությունը, և եթե ինչ-որ պահի պարզվի, որ այդպես չէ, պետք է մտածեմ իմ արածների շուրջ: Լիդերության հարցին չեմ կարող պատասխանել, բայց կարող եմ ասել, որ ամենօրյա կյանքում ամեն քայլափոխի զգում եմ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների՝ իմ հայրենակիցների աջակցությունն ու քաջալերանքը: Եվ դա շատ մեծ ուժ և էներգիա է հաղորդում ինձ:

-Պարոն Փաշինյան, բայց Ձեր մասին այսպիսի կարծիք էլ եմ լսել, որ Նիկոլ Փաշինյանը և «Քաղաքացիական պայմանագիրը» Բաղրամյան 26-ից պատվեր են կատարում: Լսե՞լ եք այս մասին: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում նման խոսակցություններին:

- Քաղաքականությունը հրապարակային գործունեություն է: Իմ քաղաքական կյանքում և գործունեության մեջ չկա մի դետալ, որը փակ է, գաղտնի է, մատչելի չէ հանրությանը: Յուրաքանչյուր քաղաքացի կարող է վերլուծել, համադրել, գնահատել իմ գործունեությանն առնչվող փաստերը և գալ սեփական եզրակացության: Դրա պատասխանը, ըստ էության, վերջին 22 տարում իմ գործունեությունն է: Վերջին գրեթե 22 տարվա ընթացքում (որոշ ընդհանտումներով) իմ կյանքի գրեթե ամեն օրվա մասին տեղեկություն ունի հանրությունը, որովհետեւ այս ժամանակաշրջանում գրեթե ամենօրյա ռեժիմով տարբեր հրապարակումներով եմ հանդես եկել մամուլում:  Երկար տարիներ լինելով լրագրող, ունենալով ընթերցողների որոշակի շրջանակ, հետո լինելով քաղաքական գործիչ, մարդ, որ կանգնել-խոսել է հարյուր հազարավոր մարդկանց առջև՝ հարկ եմ համարել, որ քաղաքացիները տեղյակ լինեն, թե ինչ եմ անում, ինչով եմ զբաղվում, ինչ եմ մտածում այս կամ այն հարցի մասին: Նույնիկս բանտից եւ ընդհանատակից ամենօրյա ռեժիմով հրապարակումներով եմ հանդես եկել: Նկատի ունեմ՝ ձեր ասած «լուրերին» իմ պատասխանն այն գործունեությունն է, որ վարել եմ և շարունակում եմ վարել: Այն, սկսած լրագրողական գործունեությունից մինչեւ այսօր, շատ ուղիղ գիծ է, որտեղ շրջադարձեր, տրյուկներ չկան, և որևէ մեկը չպետք է կասկած ունենա, որ այդ գիծը շարունակելու է լինել հստակ:

-Իսկ ինչո՞ւ են նման կարծիք ձևավորվել Ձեր մասին՝ սևացնելո՞ւ, Ձեր հանդեպ հասարակական վստահությունը թուլացնելո՞ւ համար:

- Այդ հարցի պատասխանը ճիշտ կլինի ստանալ այդպիսի, այսպես ասած, «լուրեր» շրջանառողներից: Իսկ ընդհանրապես, երկրում կան նաև համապատասխան մարմիններ, որոնց գործը նաև նման լուրեր շրջանառելն է: Եվ այդ համապատասխան մարմիններն ունեն համապատասխան աշխատակիցներ ամենաանսպասելի տեղերում: Այնպես որ ոչ մի արտառոց բան տեղի չի ունեցել: Ասեմ նաեւ, որ յուրաքանչյուր քննադատություն ընկալում եմ որպես մարտահրավեր եւ այդ ամենը օգնում է հղկվել, ամրանալ:

-Այսինքն՝ անտարբեր չեք:

-Ոչ թե անտարբեր չեմ, այլ եթե որևէ մեկն ուղղակի կամ անուղղակի այս կամ այն մեղադրանքն է ներկայացնում, ներքուստ իմ առաջին արձագանքը հետևյալն է. կապրենք, կտեսնենք՝ ով ով է: Չեմ պատարստվում ամեն հիմար բամբասանքին ի պատասխան ապացուցել, թե ես ինչպիսին չեմ: Պատրաստվում եմ ուղղակի շարունակել իմ գործունեությունը, այսինքն՝ ապացուցել՝ ինչպիսին ե՛մ: Իմ կյանքն ու գործունեությունն ուղղված են դրան: Ովքեր շատ են շտապում ստանալ ձեր նշած բամբասանքների պատասխանը, կարող են չսպասել, որովհետև վերջին 22 տարվա իմ գործունեությունը մանրամասնորեն տալիս է այդ հարցի պատասխանը, իսկ ովքեր դեռ ուզում են սպասել և տեսնել, թող սպասեն և անպայման կտեսնեն:

-Առհասարակ, ամենաշատն ինչի՞ց եք վախենում:

-Ամենաշատը վախենում եմ մարդկանց հիասթափեցնելուց և հուսախաբ անելուց: Բայց կարծում եմ նաև, որ վախը կառավարելի բան է: Վախի երկու ձև կա՝ երբ վախենում և նահանջում ես, և երկրորդ՝ երբ վախենում և հաղթահարում ես: Բոլոր դեպքերում եղել եմ երկրորդի կողմնակիցը, և, իհարկե, կշարունակեմ մնալ դրա այդպիսին:

-Պարոն Փաշինյան, հետաքրքիր է՝ մանկության ժամանակ ի՞նչ երազանք եք ունեցել, եթե ասենք, լրագրող, պատգամավոր չլինեիք, կա՞ մի մասնագիտություն, որ կընտրեիք:

-(Ժպտում է- հեղ.) Վերջերս իմ հայրական տանը գտել եմ զրո դասարանում գրած շարադրությունս (սովետական ժամանակներում կար 0 դասարան հասկացություն): Այդտեղ գրել եմ. «Երազում եմ դառնալ տիեզերագնաց, որովհետև տիեզերագնաց լինելը շատ լավ բան է»: Կարծում եմ՝ այդ երազանքը առանձնահատուկ չէր: Դա եղել է 1981 թվականին.այդ ժամանակ յուրաքանչյուր սովետական երեխա երազում էր դառնալ տիեզերագնաց, օդաչու, հերոս: Համոզված եմ՝ մեր դասարանի երևի կեսը երազել է լինել տիեզերագնաց, որովհետև այն ժամանակներում դեռ այդ ամենը նոր էր, տեխնոլոգիաների զարգացման փուլ էր սկսվում: Իհարկե, այսօր էլ շատերը երազում են դառնալ տիեզերագնաց: Սովետական Միությունում, օրինակ, տիեզերագնաց լինելու երազանքը որոշակի ռեալության տոկոս ուներ, որովհետև ապրում էիր մի պետությունում, որը նվաճում էր տիեզերքը: Ժամանակակից աշխարհում էլ կա այդ հնարավորությունը՝ հաշվի առնելով աշխարհի թափանցիկությունը: Մաղթում եմ, որ Հայաստանի երեխաներն ունենան մեծ երազանքներ, և որ մենք կարողանանք ապահովել այդ երազանքների իրագործման գործնական որոշակի մեխանիզմ, որպեսզի այդ երազանքների իրագործումը ի սկզբանե անհնար չլինի: