Որոշ իրավագետներ, իրավապաշտպաններ, մահապատժի դատապարտվածներ 10 տարուց ավելի պարբերաբար բարձրացնում են ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ներման հրամանգրի իրավաչափության հարցը։ Հիշեցնենք, որ 2003թ.-ի օգոստոսի 1-ի ՀՀ նախագահի թիվ ՆՀ 103-Ա հրամանագրով 42 մահապատժի դատապարտվածներին ներում է շնորհվել և նույն ակտով մահապատիժը փոխարինվել է ցմահ ազատազրկման: Հրամանագիրը իրավաբանական կազուս համարող մասնագետների փաստարկն այն է, որ նախագահն ունի ներման իրավունք, բայց ոչ պատժի նշանակման: Թեև հանրապետության նախագահի հրամանագրերը մեր երկրում նույնպես սահմանադրականության վերահսկողության, հետևաբար սահմանադրական դատարանի քննարկման օբյեկտ են, սակայն հրամանագրի սահմանադրականությունը կարող է քննարկվել ՍԴ-ում միայն վերացական դիմումի պարագայում, այսինքն՝ այն ժամանակ, երբ դիմողը օրենքով նախատեսված քաղաքական ինստիտուտն է: Նման իրավասություն Սահմանադրությամբ ունի ՄԻ պաշտպանը: Բայց մինչ օրս երեք օմբուդսմեններից և ոչ մեկը ՍԴ-ում չի վիճարկել հրամանագրի սահմանադրականության հարցը: 

«Հետքի» զրուցել է ՀՀ ՄԻ առաջին պաշտպան Լարիսա Ալավերդյանի հետ վերը նշված հարցերի շուրջ: 

- Տիկին Ալավերդյան, ի՞նչն է պատճառը, որ Դուք ժամանակին չեք դիմել ՍԴ՝ Ռ. Քոչարյանի ներման հայտնի հրամանագրի սահմանադրականության հարցով՝ հաշվի առնելով Ձեր զեկույցում այդ հրամանագրի բացասական հետևանքների մասին արված անդրադարձը: 

- ՀՀ նախագահի հրամանգրերի սահմանադրականության հարցը Սահմանադրական դատարանում վիճարկելու իրավունքը, որը տրված է ՄԻ պաշտպանին, զուտ ժամանակի սղության պատճառով չեմ կարողացել իրացնել: Պատճառն այն է, որ նորմատիվ ակտերի, այդ թվում՝ նախագահի հրամանագրերի սահմանադրականության հարցի քննարկման  իրավունք ՄԻ պաշտպանին վերապահվել է 2005 թ.-ի վերջի սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում: Իսկ ես 2006 թ-ի հունվարի 4-ից այլևս ՄԻ պաշտպան չէի: Այդ 20 օրվա մեջ չէի հասցնի քայլեր անել այդ ուղղությամբ: Միայն հասցրել ենք սեփականության իրավունքի հարցով մտնել Սահմանադրական դատարան: Այն էլ արդեն փաթեթը պատրաստել էինք, և հանրաքվեի անցնելուն պես, դիմեցինք ՍԴ: 

Մահապատժի դատապարտվածերը, եթե չեմ սխալվում, նույն հարցով դիմել են ինձ 2004 թ-ին: ՍԴ դիմելու իրավասություն այդ ժամանակ դեռ չուներ պաշտպանը, ինչպես արդեն ասացի: Մենք բավականին երկար ճանապարհ ենք անցել՝ օգտվելով այլ մեխանիզմներից՝ նամակներ, հանդիպումներ: Որոշ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ համակարծիք էին, որ պետք է տարբերակել նրանց, ովքեր դատապարտվել են մինչև 2003թ., այսինքն՝ մահապատժի և նրանց, ովքեր դատապարտվել են ցմահ ազատազրկման: Այնինչ, արդեն 10 տարուց ավելի է անցել, պետք է օգտվել նաև այս հնարավորությունից, դիմել ՍԴ: Եվ այն ժամանակ, երբ ՄԻ պաշտպան էի, և հիմա համոզված եմ, որ կա խնդիր, որը իրավական լուծում է պահանջում: 

- «Հետքի» հետ հարցազրույցում ՍԴ նախագահ Գագիկ Հարությունյանը նշեց՝ միայն 3 երկրներում ՝ Ռուսաստանում, Լեհաստանում և Հայաստանում է, որ քաղաքացիները ՍԴ կարող են դիմել միայն օրենքի նորմի սահմանադրականության հարցով, իսկ այլ նորմատիվային ակտեր չեն կարող վիճարկել: Ի՞նչ անել: 

- Անկախ որևէ հանգամանքից, հիմա էլ եմ գտնում, որ պետք է դիմել Սահմանադրական դատարան: Դա պարզություն կմտցնի 10 տարուց ավելի ձգվող այս հարցում: Կարծում եմ՝ պետք է բոլոր շահագրգիռ կողմերը դիմեն ներկայիս ՄԻ պաշտպանին: Միշտ այն համոզմունքին եմ, որ իրավական դաշտում պետք է օգտագործել բոլոր հնարավոր մեխանիզմները: Գիտեմ, որ այս տարիներին բանտում մահապատժի դատապարտվածներ են մահացել: Համարենք, որ դա այս հարցի ծանր գինն է: Այսօր սկսենք գործը և այսօր հասնենք նպատակին. թող հստակեցվի՝ կա՞ խախտում, թե՞ ոչ: Սահմանադրական դատարան դիմելն ինձ համար ոչ թե ինչ-որ մեկին ինչ-որ բան ապացուցել է, այլ հստակեցնել՝ արդյոք կա՞ դրական զարգացման հնարավորություն: Այս առումով երբևիցե ուշ չեմ համարում: Երբ էլ սկսենք, ճիշտ ժամանակն է: 

- Ձեզանից հետո ևս երկու օմբուդսմեն է աշխատել, սակայն այս հայտնի հրամանագիրը չի դարձել ՍԴ-ում քննարկման հարց: Որտե՞ղ է լուծումը: 

- «Ընդդեմ իրավական կամանայակնության» ՀԿ-ն անպայման կդիմի ՄԻ պաշտպան Կարեն Անդրեսայանին՝ հորդորելով, որ այս հարցով նա էլ, իր հերթին, դիմի Սահմանադրական դատարան: Կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի, որ նախկին մահապատժի դատապարտվածներն իրենք էլ դիմեն օմբուդսմենին նամակով՝ հորդորելով դիմել ՍԴ: 

- Մահապատժի դատապարտվածներից ոմանք 15-20 տարի բարձրաձայնում են, որ դատական սխալի հետևանքով են դատապարտվել, բերվում են տարբեր նոր երևան եկած հանգամանքներ, սակայն դատաիրավական համակարգը չի գնում գործերի վերաբացման, հնարավոր սխալները շտկելու ճանապարհով: Ինչո՞ւ:  

- Այն, որ մեզ մոտ չկա գործերի վերաբացման պրակտիկա, բացասական է բնութագրում մեր իրավական համակարգը: Մասամբ դա գավառականության հետևանք է. ոնց, թե՝ մենք սխալվե՞լ ենք:  Ամենատգեղ բիծն է մեր իրավապահ համակարգի, անսկզբունքային սկզբունքն է, մաչոիզմ է, «պռինցիպ» կոչվածը: Չունեմ ապացույցներ, բայց հնարավոր է ինչ-ինչ քաղաքական խնդիրներ էլ կան, որոնք, համոզված եմ, կարելի է հարթել: Դա էլ ճկունության բացակայությանն եմ վերագրում, որ թույլ չի տալիս հարցերը լուծել տարբերակված մեթոդներով: 

- Ինչպե՞ս կարելի է փոխել համակարգի այս մոտեցումը: 

- Հասարակական քննարկումները պիտի շարունակել՝ հրավիրելով նույն համակարգի պաշտոնյանների, որոշում ընդունող անձանց: Երբ Ատլանտայում մտնում ես CNN-ի շենքը, մի մեծ գորգի վրա գրված է՝ որակը ամենօրյա աշխատանքն է: Համոզված եմ, որ հասարակությունն իր խնդիրները պիտի լուծի ամենօրյա աշխատանքով: 

Եվս մեկ հակափաստարկ են բերում, թե երբևիցե մտածել եք տուժած կողմի մասին: Իհարկե, մտածել ենք: Ի դեպ, քանի անգամ են նույն տուժողները կարծիք հայտնել, որ սխալ մարդու եք դատում: Բացի այդ, խնդիրն ամենևին տուժած կողմի մեջ չէ, այլ արդարադատության իրականացման: Ցավոք, մենք առայժմ ունենք կոռուպցիայով հիվանդ համակարգ: Սա, բնավ, չի նշանակում, թե չկան ազնիվ դատավորներ, իհարկե, կան, և ես անձամբ եմ ճանաչում նրանց:   

-ԴՆԹ թեստերով, իրեղեն ապացույցների պահպանման շնորհիվ աշխարհում 20-30 տարի անց անգամ արդարացման դատավճիռներ են լինում: Երբ մեր դատախազներից մեկին ասացի այս մասին, պատասխանեց, որ ինքը այդ փոքր բանին չի հավատում ու չգիտի, թե դա ինչ է: Ինչի՞ հետևանք է այս մտածելակերպը: 

- Դատաիրավական համակարգը պիտի լինի նոր մտածելակերպի առաջատարը, ցավոք, որպես ամենակոնսերվատիվն է իրեն դրսևորում: Ես պետք է որպես օրինակ նշեմ Վարդան Պետրոսյանի գործը, երբ նրա փաստաբանը բերում էր նոր տեխնոլոգիաներով արված փորձաքննության արդյունքներ, դրանք չէին ընդունվում: Այս առումով այն նորմերն ու պրակիկան, որ կա աշխարհի տարբեր երկրներում, պիտի կիրառելի դառնան մեր երկրում: Բայց հիմա նոր մտածեակերպի սերունդ է գալիս, հասկանում են, որ աշխարհում սխալվում են դատարանները, մի՞թե մեզ մոտ չեն սխալվում: 

- Կա՞ն անմեղ մարդիկ մեր բանտերում: 

- Իմ համոզմունքով, այո՛… 

- Ի՞նչ է անում համակարգը, որ հասարակություն վերադառնա ամեն առումով առողջ քաղաքացի: 

- Փորձ ցույց է տվել՝ դաժան պատիժը չէ, որ բերում է հանցագործությունների կանխարգելման կամ կրճատումների: Մենք միայն պատիժն ենք ընդունում, ռեսոցիալիզացիայի խնդիրը չենք լուծում: Նման ծրագրեր չեն արվում: Բայց մարդու մեջ մարդկայինը պիտի փայփայել ամեն դեպքում ու հնարավորություն տալ ինքնադրսևորման: Գիտեք, որ Սլավոնական համալսարանը իր ուսանողների շարքերի ներքո ընդունել է ցմահ դատապարտյալի: Ո՞վ կարող էր մտածել, որ ազատազրկված անձը, այն էլ՝ ցմահ, կարող է սովորել ու բարձր գնահատականներ ստանալ: Դա վկայում է դրական շարժի մասին: 

- Մյուս կողմից՝ տեսնում ենք, որ պայմանական ազատման ինստիտուտը գրեթե չի աշխատում մեր երկրում: Կան մարդիկ, ովքեր արդեն 23, 24 տարի բանտում են: Այսինքն՝ վերադարձ այսպես, թե այնպես չկա: 

- Պայմանական վաղաժամկետ ազատումը ցանկացած հնարածին պատրվակով կարող են մերժել, որ չազատեն մարդուն: Այդտեղ, կարծում եմ, գործում են ստվերային գործիքները՝ մարդկային թիվը դրսից անօրինական գումարներ բերելու համար: Սա ամոթալի երևույթ է: 

Բոլոր դեպքերում հասարակությունն ու իշխանությունը պետք է անեն ամենը, որպեսզի արդարությունը վերականգնվի: