HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Արևը՝ պատերազմի դաշտից

Ստեփանակերտի հոսպիտալի երկար միջանցքում բուժվող զինվորները՝ կապույտ հանդերձանքով, ներս ու դուրս են անում: Նրանց ձայները լսելի չեն` քայլում են անաղմուկ, խոսում են ցածր: Քիչ անց մեզ է մոտենում բուժքույրերից Արևիկ Անդրյանը: Ժպիտով բարևում է, ու մի պահ թվում է, թե նրա ժպիտը հեղեղի պես լցվում է միջանցք: Ղարաբաղյան բարբառով է խոսում, երբեմն գրական մի քանի բառ է «խցկվում» բարբառի մեջ, հետո դուրս մնում: Արևիկի հումորն ու ժպիտը նույնիսկ պատերազմի դաշտում կային: Այս մասին հարևանցի ասում են նրա բուժքույր-ընկերուհիները:

Արևիկը 26 տարեկան էր, երբ պատերազմն սկսվեց: Աշխատում էր Ստեփանակերտի քաղաքային պոլիկլինիկայում: Այդտեղ բուժքույրերը ծանուցագիր էին ստացել՝ պատերազմի դաշտում վիրավորներին օգնելու համար: Ասել էին, որ տեղում հոսպիտալներ պիտի բացեն: Ինքն էլ իր և ընկերուհու՝ Անյուտայի անուններն էր ներկայացրել՝ առանց տեղյակ պահելու նրան (Անյուտան այդ ժամանակ գտնվում էր Մարտակերտի շրջանի Կոճողոտ գյուղում):

«Ես ապրում էի քրոջս տանը: Ծնողներս արդեն չկային: Այդ ժամանակ Ասկերանի շրջանի մեր Խրամորթ գյուղը թուրքերն այրել էին: Քրոջս ամուսինը շատ «ստրոգի» էր իմ հանդեպ: Գործից ուղիղ պիտի գայի տուն»,- ժպիտը հանկարծ կորում է: Աննկատ նայում եմ նրան: Շարունակում է խոսքը, ասում, որ իրեն պահող բան չկար՝ ամուսանցած չէր, երեխա չուներ, ծնողներ չուներ, հետո ամեն մեկն իր պարտականությունն ունի հողի հանդեպ, պիտի գնար: Երբ գնաց «բունկեր», որտեղ հավաքում էին կամավոր բուժքույրերին, տեսավ, որ իր պես մտածողները շատ չեն: Ասում է, որ մինչ իրենց գնալը Ստեփանակերտի Հանրապետական հիվանդանոցից արդեն տարել էին բուժքույրեր: «Մենք հազիվ 7-8 հոգի կլինեինք: Մարդ չկար, որ կանչեին»,- նկատում է Արևիկը: Պիտի գնային Ջանհասանի ուղղությամբ, սակայն այդ անգամվա գնալը չստացվեց. քրոջ ամուսինը սպանվել էր:

«Մենք սառնասիրտ էինք դարձել»

«Սկզբից շատ էինք տխրում, լացում, բայց թող Աստված ների ինձ, էնքան բաներ տեսանք, որ մեզ համար սովորական դարձավ: Պատկերացրու, երբ մեր գյուղում մեկը մահանում էր, ամբողջ օրը հաց չէի ուտում, չէի քնում, իսկ էդ ժամանակ, պատկերացրու, դիակներն էնտեղ դրած, մենք հաց էինք ուտում: Պա հինչ անինք»,- ասում է Արևիկն ու լռում: Ընկերուհիները հաստատում են նրա ասածը՝ ավելացնելով, որ ուրիշ ելք չունեին: Խոսակցության տխրությունը ցրվում է, երբ հիշում են «հայտնի» կանաչ կոնյակի մասին: Դրա համը նույնիսկ մինչ օրս հիշում են՝ դառն էր ու դժվար ըմպելի: Իրենք մեկ-երկու բաժակ խմում էին, բայց ոչ հաճախ, որովհետև մարդկայնորեն հնարավոր չէր դիմանալ. «Մեզ մոտ բերում էին տարբեր վնասվածքներով մահամերձ տղերքի…»: Ժամանակի ընթացքում լացուկոծն անցավ: «Մարդիկ ասում էին՝ վայ-վայ, զոհեր, իսկ մենք սառնասիրտ էինք դարձել»,- նշում է Արևիկը:

Ժամանակի այդ սառնությունն այսօր անդրադարձել է նրանց առողջական վիճակին: Բուժքույրերից գրեթե բոլորն ունեն առողջական խնդիրներ: Արևիկը հիշում է, որ այն տարիներին իրենք ամիսներով կարող է լինեին «վիեզդների» (մարտական ելք) մեջ: ««Չէ», «չեմ կարող» բառեր չկային: Մենք, կարծես, ուժ էինք ստանում: Մի անգամ եկա տուն, որ հանգստանամ, ասացին՝ պատրաստվիր «վիեզդի» ես, Ֆիզուլի պիտի գնաս: Ու չէինք էլ հարցնում՝ ինչի՞ ես, ախր նոր եմ եկել: Միանգամից շորերս հավաքեցի, գնացի»,- ասում է բուժքույրը:

Երբ հարցնում եմ, թե ինչ կետերում է եղել, կարճ է պատասխանում՝ որտեղ ասես, այնուհետ թվարկում է մի քանիսը՝ Մարտակարետի, Մարտունու շրջաններում, Ղուբաթլու, Ֆիզուլի, Հադրութ:

Արևիկի «բաղնիքային հուշերից»

Արևիկն ասում է՝ «էն տարիներին մենք համախմբված էինք, ընկերություն կար, ընկերասիրություն կար»: Մինչ հիմա էլ բուժքույր-ընկերուհիներով մոտ են, եթե անգամ մեկ-մեկ նեղանում են իրարից, արագ անցնում է: «Ուրիշի կողքին մենք, եթե նույնիսկ իմանանք, որ մեզնից մեկը ճիշտ չէ, հաստատ չենք ասի, կպաշտպանենք, բայց հետո երբ մենակ մնանք, կասենք»,- ասում են նրանք:

«Էն ժամանակ մեկի մտքով վատ բան չէր անցնում: Գնացել էի բաղնիք, փայտի վառարանը պիտի վառես, նոր լողանաս: Վառարանը վառեցի, մի աթոռ էլ դրեցի դռան հետևին, որ հանկարծ չբացեն: Մեկ էլ արդեն լողանում եմ, մեր Մարութը՝ բժիշկ Մարությանը, մեր ֆելդշեր Վրեժին է ման գալիս, համ էլ ձեն է տալիս: Եկել է բաղնիքի դռան մոտ, ասում եմ՝ դոկտոր Մարության, էստեղ ես եմ, դե ասում եմ, որ հանկարծ դուռը չբացի, իմանա, որ ներսում մարդ կա: Դոկտոր Մարությանն ասում է. «Վրեժը ըտեղ ա՞»: Հիմա ասես՝ Վրեժը հի՞նչ գործ օնի էստեղ»,- ծիծաղելով պատմում է Արևը: Բոլորս սկսում ենք ծիծաղել: Հետո հիշում է մեկ այլ, ինչպես ինքն է ասում, «բաղնիքային» պատմություն: Ասում է՝ ամոթ է, որ պատմի: Համոզում ենք նրան, թե ամոթ բան չկա, պատմի: «Էս Գայանն ու Մարան (բուժքույրեր Գայանեի և Մարինեի մասին է խոսքը- հեղ.) ասացին գնում ենք լողանանք, դուք էլ ֆրուկտ հավաքեք: Ձմեռ էր: Ես ու Վրեժն էլ մտածեցինք՝ ի՞նչ անենք, բերեցինք փակեցինք ծխնելույզը, ծուխը հետ է գնում բաղնիք, սրանք սկսում են հազալ: Ես ու Վրեժը ծիծաղից թուլացել էինք, հիմա ներսից ձեն են տալիս մեզ, թե հաստատ Վրեժն ու Արևն են արել, մենք ձայն չենք հանում: Էնքան հասցրեցինք, որ վերջը դուռը բացեցին»,- պատմում է Արևը: «Մեկ էլ մի անգամ «Ալենկոյով» (ռադիոկապ- հեղ.) զանգում եմ դոկտոր Մարությանին, ասում ա՝ փակ եմ խոսում, Տարոնն իր խմբով կարող է գա (Տարոնը բժիշկներից է- հեղ.)»,- շարունակում է նա:

«Որ չասեն՝ ի՞նչ եք արել»

Հոսպիտալի սենյակներից մեկում ուզում ենք լսել այս կանանց կատարած աշխատանքի մասին, հետաքրքրվում ենք, թե ինչ են մտածում այսօր: Հպանցիկ են պատմում ամեն բան: Ինչ-որ բան, կարծես, կապկպվել է ներսում, չեն ուզում ասել այն, ինչ զգացել են, այն, ինչ արել են: «Մեզ բամբիտ էլ են արել Լիսագորում, Չլդրանում, շատ տեղերում: Մի անգամ Լիսագորում էինք, էլի բամբիտ էին անում, սաղ թաքնվում էին կառավատների տակ: Էս Մովսիսյան Սերյոժան ասաց` Արև, խի՞ դու էլ չես թաքնվում, էն ժամանակ ասացի` ծնողներ չունեմ, էրեխա չունեմ, ո՞վ պիտի լացի ինձ վրա: Ում տանը սպասող կա, թող նա թաքնվի, կակ բուդտը մտնեի կառավատի տակ, չէին խփելու մեզ, բախտ ա, ճակատագիր է, ինչ կլինի, կլինի»,- ասում է Արևը: Քիչ անց ավելացնում է, որ հիմա բոլորը երեխաներ ունեն: Եվ եթե, Աստված չանի, պատերազմը վերսկսվի, դարձյալ գնալու են, այս անգամ նաև իրենց երեխաներին պաշտպանելու համար:

Արևը «պատերազմ» բառը միայն այս դեպքում է օգտագործում, մնացյալ դեպքերում ասում է «էն ժամանակները»: Եվ «էդ ժամանակներում» թաքնված մարդիկ, ասում է, այսօր բարձր դիրքեր են զբաղեցնում: «Աստված իրենց հետ, ուղղակի մեզ էլ որոշ չափով գնահատեն, մարդ ես, էլի, վիրավորվում ես»,- ասում է նա:

Արևի ժպիտին, կենսուրախությանը փաթաթված է այն տարիներից եկող տխրությունը: Ասում է՝ մեդալ, նյութական որևէ բան չի ուզում, ուղղակի չվիրավորեն, հարցականի տակ չդնեն իրենց արածը: «Պրոստը, որ մի բան է լինում, վիրավորում են, ասում են` հինչք ըրա՞լ: Մի բան էնպես չի լինում, ասում են` գնա ձեր տուն, հենա էնքան մարդ կա: Տենց են հարգո՞ւմ: Պրոստը ասեն` հա, արել եք: Էն օրը մի աղջիկ էր եկել, ասաց` հինչ ա, է~, ասում ըք` ըրալընք, ըրալընք… Այ բալամ, նստած տեղս ասում եմ` ըրալ ը՞մ, մի վիրավորեք, որ մենք էլ չվիրավորենք»,- ասում է նա:

Արևի խոսքով՝ իրենց հետևից ասում են, թե մեծ բան են արել, ամեն ղարաբաղցի կռվի մասնակից է: «Բայց կեսը պադվալներում էին, հենց տղամարդիկ, որ գլուխները չէին հանում, բայց մենք աղջիկ տեղներովս շտեղ ասիք քեցալընք»,- նշում է նա:

Մեր զրույցի վերջում դարձյալ ուրախ պահերն է մեջբերում: Ասում է՝ պատերազմի տարիներին Ղարաբաղից երեխաներ էին տարել Երևան՝ ճամբար, մի անգամ բժիշկ Բազյանից հարցրել էր, թե ոնց են երեխաները: «Բժիշկն ասաց՝ հունց պիտի նին, ամեն իրիկուն «Տեսնեմ Անին ու նոր մեռնեմ» են երգել տալիս մըր ղարաբաղցի էրեխեքին: Էլ ասում չըն, է, գնանք Ստեփանակերտ, ասում են՝ «Տեսնեմ Անին ու նոր մեռնեմ»»,- սա ասելուն պես բոլորս սկսում ենք ծիծաղել, Արևը հայացքը մի պահ կախում է սեղանին: Անցած ճանապարհի, դժվարությունների մասին չի կարողանում խոսել:

«Երբեմն հարցնում են` Արև, ոնց է, որ էդքան բաներ ես տեսել, բայց էլի աշխույժ ես` համ կատակում եմ, համ բան… Միգուցե մեր ապրած կյանքից է»,- ավելացնում է Արևը:

Լուսանկարները՝ Հակոբ Պողոսյանի և Ա. Անդրյանի անձնական արխիվից

Մեկնաբանություններ (1)

Aram
Thank you Arevik from many grateful Armenians all over the world

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter