Մանե Գրիգորյան

Մանկության բակը դատարկվում է. աղջիկները չվող երամների պես գնացին, տարածվեցին աշխարհով մեկ, ջրի մանր հատիկներով գլորվեցին կողքի շենքեր, քաղաքներ, փողոցներ,  արագիլները նրանց բալիկներ բերեցին: Երբեմն հեռվից հեռու ակնթարթի պես անցնում են աչքիս դիմացով, մեկ-երկու արագ բառ նետում, այնքան արագ, որ երկմտում ես՝ տեսածդ ուրու էր, կանացի մի սիլուետ, որին ոչ մի հրացանով ցած չես գցի, թե իսկապես այդ մանկության աղջիկներն են՝ կտրուկ, մեծ  քայլով մեծացած, որ մի պահ կարծեցին՝ այն  ամենն, ինչ կգա մանկությունից հետո մեծ ջրափոս է, իսկ իրական կյանքը շատ-շատ հետո է սկսվում, աչքերը փակեցին, բարեհաջող թռան ջրակույտերը, թու-թու-թու խոնավություն ներս չքաշեցին, օրեցօր մեծացող փորերով քայլեցին իրենց նոր օրերի միջով:

18 տարեկան ենք: Ծանոթներիցս մեկը իսպանական սերիալներից երկու տետր բառ է դուրս գրել: Քանի որ հնչյունավորած տեքստը հաճախ սինխրոն չէ , բառեր կարելի է որսալ: Աղջիկը  մտածել էր՝ կսովորեմ իսպաներեն, ու հայդա Իսպանիա՝ բաց երկնքի տակ Գաուդին է, ծովը, քամին, ի վերջո ես, գրողը տանի: Բայց դե տան պատերն էլ էին գոռում՝ պետք է ամուսնանաս, որովհետև տատերիդ գլխում  քամիներ չեն եղել, մորդ գլխում չկա, 5 մորաքույր ունենայիր մի այդքան էլ հորաքույր՝ բոլորի գլուխն էլ պարզկա օր էր լինելու: Ով է տեսել աղջիկը գլխում քամի պտտեցնի, հո քեզ պատի ծակից չենք գտել, աղջի, անաստված:

Ու 18 տարեկանից, ամեն անգամ, երբ մորս մեքենան տանում էինք նրանց արհեստանոց սարքելու, ու ժամանակս կարճելու համար աղջկա հետ զրույցի էի բռնվում, շատ չանցած զրույցի թեման տանում էր նրան, որ վերցնում էինք նրա մոր ամուսնական մատանին, թափանցիկ բաժակ՝ մեջը ջուր, պոկում մեր գլխից մի-մի մազ, անցկացնում մազը մատանու միջով ու սպասում, թե քանի անգամ էր կտտալու մաքուր ոսկին ապակուն: Որքան քիչ էր կտտում, այնքան ավելի շատ էին դիմացի կտուրից աղավնիները գալիս ու թառում նրա սրտին, սրտխփոցը խաղաղվում էր, դեմքի ամպեըը ցրվում էին, պսակի տարին սարերի ետևում չէր:

Ասում էր ինձ՝ դե քո առջևում դեռ մի ողջ կյանք կա, ես էլ  ինչ, դու գնա քոնի հետևից:

Երկու տարի էր մեծ ինձանից, առավոտը զուգարանում երևի միզում  էր էնտուզիազմը, երազանքները, այլ երկրները, գրքերը, գիտելիքները, սերերը, միզում էր, արցունք-արցունք, կաթ-կաթ արագ  սգում կորուստն իր, փեշը թափ տալիս ու վերադառնում, թե չէ էլ ինչով էինք տարբերվում ես ու նա, թե չէ ոնց էր ստացվում, որ ես լիքն էի՝ քամոտ, նա՝ դատարկ ու պարզկա: Հետո  ներսը հո դանայան տակառ չէր, տանն էդպիսի պատեր ունեցողը վախից ինքնակամ կպոկի, ցած կնետի տերևները, մինչ կանխորոշված կյանքը իր պատկերը կնկարի նրա վրա,  այդժամ վերջնական որոշումը կլինի տերևաթափ-տերևաթափ ապրելը իրեն բաժին հասած օրերի երկարությունը, բայց ոչ երբեք բովանդակությունը՝ մոռանալով, իսկ տարիներ անց՝ իսպառ չիմանալով դրանց խեղճության մասին:

Ասում էր՝ առավոտյան, երբ արթնանում եմ, աշխարհում առկա ցանկացած բան վերցնում եմ, ասենք՝ ձու, դնում էդ ձուն տարբեր հարթություններում, տարբեր տեղեր, անհավանական միջավայր ստեղծում նրա համար, մտքի վարժանք է, հետաքրքիր է ստացվում:

Բայց բարձրաձայն չէր ասում,  էդպիսի մտքեր ունենալը զավեշտալի է, տանը հատու հայացքով կկտրեն դրանց թևերը: Ինքն էլ գիտի՝ մանկությունից հետո եկածը մեծ ջրափոս է, կյանքն է՝ կանգ առած, ստոպ կադր է, պետք է ճակատագիրը, պատահականությունը, տնեցիք, բարեկամները արագ առաջ տան այդ կադրը, որ վերջապես  սկսվի իրական կինոն. հայ աղջկա անսխալ, մաքուր, անքամի կյանքը:

Ես, ինչպես 13 տարեկանում էի քուռակի պլպլան աչքերով երազում ու խոսում իմ ծրագրերից, էնպես էլ հիմա: Տանը մասամբ՝ հարմարվել, ժամանակին խրախուսել են, հիմա մորս սիրտը երևի վախ է ընկել, մտածում է՝ կորավ էրեխես, գլխում քամին փոթորիկ  դարձավ: Այս սկավառակը վերնագրով՝ կյանքը սկսվում է ամուսնությունից, փթթում՝ երեխաներից հետո, ամեն պատեհ ոչ պատեհ առիթի ցածր ձայնով միացնում են, ու մուղամի պես, կամ հանգուցյալին ճանապարհ դնողների ձայներին շատ նման, գրեթե նույնությամբ  տան պատերը սկսում են նվվալ: Շշնջում եմ կյանքիցս՝լի սխալներով, անկատար, պատերին ցույց տալիս կոշիկներս, որ առանց կողմնացույցի են քայլել, գերմաներեն Ռեմարկ կարդում, ասում, որ  պատերազմից բացի ամեն ինչ լավ է, պատերազմից, թե մահից, քթի տակ մրմնջում է Ռեմարկը: Թրջոցի պես իջնում եմ  պատերին:

Մեկ այլ անգամ ասում եմ՝ պատ, այ, պատ, կայծակնային արագությամբ, բուռն ժամադրությունների, հարսանիք, տուն-տեղ, լվացք-արդուկի արանքում համալսարանն ավարտած դասարանցիս, սկեսուր մայրիկի միջնորդությամբ, դպրոցում որպես ուսուցիչ  գործի է տեղավորվում, երեխաներին պետք է թվերից, տառերից, բառերից պատմի…արանքում բարոյախոսություն կարդա, տուն վազի, որ իր տղամարդուն աչքի լույսի պես պահի, որովհետև եթե վերնաշապիկների ուսերին մեկ-երկու բարալիկ կնճիռ թառի, ամուսինը կգոռա, կշպրտի վերնաշապիկը, գուցե տաբատն էլ հետը, կասի՝ աղչի, չես կարում տանդ գործը անես մի աշխատի, կնոջ արցունքները մեկ-երկու կկաթան ճերմակ շապիկին, հետո աչքերը կշրջի դեպի ներս ու էդպես կապրի մինչև խոր ծերություն: Երեխաներին կենդանիների, երկնքի, բնության մասին կպատմի, պատմածը սիլիկոնե խնձոր կլինի՝ պլպլան թշերով, բայց որ ատամդ խրես մեջը՝ կմնա, ու դուրս չի գա: Գայլի երախ հո չունենք, այ պատ, ինչու պետք է շուշաթղթել մեր նրբությունները, որ քաղհան արած տղամարդու ձեռք դառնա: Ինչու պետք է առանց երազանք մայրեր ունենանք, որ ձեռնափայտի պես հենվում են մեր հայրերի վրա ասելով՝ հերդ ու ես…: Ի՞նչ: Երկուսդ նույն առվով եք հոսում, ձեզ թուղթուգիր են արել, հա, ձեր վզին ձեր նախնիները փաթաթել են այս կիլոմետրանոց առուները, որ ուրիշ ջրերի չնայեք:

Մի օր երազումս տեսա իբր օրուգիշեր հետևում էի՝ ինչպես է խեցգետինը պարփակում ջուրը մարմնի մեջ, հետո բաց թողնում: Ինչպես կծկվող ցավ ջուրը մեկ փշաքաղվում էր, մեկ ՝ տարածում  իրեն՝ ազատագրված րոպեական տանջանքից: Պատշգամբից սենյակ էի տեղափոխում, մեկ կախում պարանին՝ ամրակով ամրացնում, ու քշում հեռու. վերևից նայողը կտեսներ օդում կախված ջրի մեջ շուռումուռ եկող խեցգետնի. Բնության ու մարդու իրականության ինչպիսի միախառնում: Տոպրակը դնում էի գետնին: Ջրի հետքի վրա մեկ տարածվող, մեկ հավաքվող խեցգետինը իմ ընտրությունն էր. Սիրում, փայփայում,  չէի ուզում բաց թողնել:

Հերթական անգամ, երբ կախեցի նրան պատշգամբի ձողից, որտեղ պարանի կախիչներն էին կախված, հայրս, որ տարիներ շարունակ մեռել է, հաղթանդամ ՝ ինչպես ժայռ, արագ, բայց հանգիստ քայլերով եկավ, վերցրեց խեցգետինը, ու գնաց: Շվարած նայում էի դուրս: Դիմացի տան պարանից մանկական վարտիքներ էին կախված: Խոնավ դեմքիս աստիճանաբար ճպճպում էր արևի ճառագայթը: Թաց էի:

Արագ մտա տուն: Միայն լոգասենյակի լույսն էր վառ: Տեսնեմ՝ հայրս խեցգետնին ակնթարթային արագությամբ գցեց եռման ջուրը, հանեց, պոկեց ոտքը: Մայրս ու նա ձեռքում պահել էին փշի երկարությամբ խեցգետնի ոտքից մի հատված, ու կարծես ամբողջ կյանքում հենց միայն դա էին արել: Լոգասենյակի ցերեկային լույսից սառցաբեկորներ կախվեցին: Զգում էի՝ շուտով սև փաթիլներ կտեղան: Սիրտս մահու չափ տխուր էր: Կարծես գիտեին՝ ինչու սպանեցին նրան՝ իմ սերը: Մարդ ու կին ինչ խոսեցին՝ չգիտեմ, բայց կարծես թե իրենք համոզված էին՝ էդպես լավ է ինձ համար:

Խեցգետինը քամին էր, որ մայրս ու հայրս ուզում էին քշել ինձնից: Անհանգիստ էին, որովհետև շեղվել էի իրենց գիտեցած առվից: Մտքումս անդադար լսվում է մանկությանս խաղավարի՝ ջրափոսը թռած բակի աղջիկներից մեկի ձայնը:

- Կարմիր կոճակ, դուրս արի, ասում եմ դուրս թռիր, կարմիր կոճակ, քեզ հետ եմ, կարմիր:

Ես դուրս եմ թռչում շարքից, թեպետ ձեր շարքում երբեք չեմ էլ եղել, ու դուք էլ լավ գիտեք, որ ոտքերս ջրափոսի մեջ են, իսկ կոշիկներս թեթև են ու հպարտ, որ ես դեռ մանկության բակում եմ, իսկ դուք՝ հեռվում: Ձայնը քերում է կոկորդս, եթե դա ձեզ կհանգստացնի՝այո, ես կարմիր կոճակ եմ, ու դա ինձ, գրողը ձեզ տանի, դուր է գալիս:

Ռեմարկը գրում է՝ օդը մեռած է: Ես գրում եմ՝ վերջապես շնչում եմ: