HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Հրանտ Գալստյան

Լինել հայ ֆեմինիստ Թուրքիայում

Հարցազրույց Լիռնա Էքմէքճիօղլուի հետ

Լիռնա Էքմէքճիօղլուն Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական համալսարանի պատմության պրոֆեսոր է: Բակալավրի աստիճան է ստացել Թուրքիայի Բողազիչի համալսարանում, իսկ մագիստրոսի և գիտությունների թեկնածուի աստիճաններ` Նյու Յորքի համալսարանում: Լիռնան էթնիկ և կրոնական փոքրամասնություններին, ցեղասպանությանը, ցեղասպանությանը հաջորդող տարիներին Թուրքիայում մնացած հայ համայնքին վերաբերող մի շարք հոդվածների հեղինակ է: 2006թ-ին Մելիսա Բիլալի հետ հեղինակել է «Արդարության կոչ. հինգ հայ ֆեմինիստ գրողներ Օսմանյան կայսրությունից և Թուրքիայի Հանրապետությունից (1862-1933)» գիրքը (թուրքերեն): Այս տարվա վերջին լույս կտեսնի նրա երկրորդ գիրքը՝ «Վերականգնելով Հայաստանը. հետ-ցեղասպանական Թուրքիային պատկանելու սահմանները»:

Օգոստոսին՝ Երևանում գտնվելու օրերին, Լիռնան մասնակցեց Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի կողմից կազմակերպված քննարկմանը՝ ներկայացնելով իր աշխատանքը հայ կանանց և երեխաներին հայկական համատեքստից մահմեդականի փոխանցելու Օսմանյան Թուրքիայի քաղաքականության, ինչպես նաև հետպատերազմյան Կոնստանդնուպոլսում բռնաբարված հայ կանանց և նրանց նորածիններին վերադարձնելու հայկական քաղաքականության մասին: «Հետքը» զրուցել է Լ. Էքմէքճիօղլուի հետ ցեղասպանությունների վերաբերյալ իր աշխատանքի, Օսմանյան Թուրքիայում և ժամանակակից Հայաստանում ֆեմինիզմի մասին:

- Ձեր աշխատանքը հիմնականում առնչվում է ցեղասպանությունների գենդերային կողմին: Արդյոք այս երևույթը հանդիպո՞ւմ է բոլոր ցեղասպանությունների դեպքում, թե՞ հատուկ է հայոց ցեղասպանությանը միայն:

- Ես դասավանդում եմ «Կանայք և պատերազմը» կուրսը տարբեր ցեղասպանությունների վերաբերյալ և միշտ ունեմ այս հարցը մտքում՝ ի՞նչն է տարբեր հայկական դեպքում: Ուսումնասիրում ենք այլ ցեղասպանություններ՝ Ռուանդա, Հոլոքոստ, Կամբոջա, և ես չգիտեմ որևէ այլ ցեղասպանություն, որի դեպքում կանանց և երեխաների փոխանցումը ազգի ոչնչացման պլանի այսքան անբաժանելի և գիտակցական մաս լինի: Այս դեպքում թիրախն ինքը (կամ նրա մի մասը) երիտթուրքերի կողմից համարվում է փոփոխելի, վերամշակելի, վերապլանավորվող հանցագործ խմբին երսում: Այո, մենք տեսնում ենք բռնաբարություն և հափշտակում Ռուանդայի և այլ դեպքերում ևս, բայց ոչ այսչափ:

Հոլոքոստը շատ տարբեր է: Այն գրեթե բացառիկ է այն առումով, որ բռնաբարություններից խուսափում էին, որովհետև դա անօրինական էր նացիստական ժամանակաշրջանում՝ 1933-ից հետո: Ոչ միայն ամուսնանալը, այլև հրեաների հետ որևէ սեռական հարաբերություն ունենալը արիացիների համար ռասայական պղծում էր: Այսինքն, նրանց համար սա աներևակայելի է, հնարավոր չէ խլել հրեա ժողովրդի մի մասին ու վերածել նրանց արիացիների:

Հոլոքոստի մասին մտածելն իսկապես շատ ուսանելի է: Չնայած որ երկուսն էլ ցեղասպանություն են, գենդերային տեսակետից դրանք աշխատում են բոլորովին տարբեր կերպ: Կանայք, հղիները և երեխաները առաջին թիրախներն էին նացիստական ռեժիմի ժամանակ: Հայկականի պարագայում հիմնական թիրախը չափահաս տղամարդիկ են: Իհարկե պետք չէ ընդհանրացնել: Արևելյան շրջաններում, որը պատմականորեն Արևմտյան Հայաստանն է, արտաքսումն ու ջարդերը ավելի համընդհանուր և գենդերապես չեզոք են, կանայք ու երեխաներն էլ են սպանվում, բայց որքան շարժվում ենք դեպի արևմտյան հատվածներ, այնքան գենդերապես ակտիվ է այն դառնում:

Ինչ-որ մեկը պետք է համակարգային ուսումնասիրություն անի այս մասին:

- Որոշ շրջաններում կանայք ստիպված էին զենք վերցնել, կռվել, տնօրինել սեփական կյանքը, ինչը մինչ այդ չէր տեղավորվում կանանց դերերի մեջ: Ինչպե՞ս ցեղասպանությունը փոխեց պատկերացումն այն մասին, թե ինչ է նշանակում լինել կին:

- Կցանկանայի, որ փոխեր: Չեմ կարծում, որ այն փոխել է հայ կնոջ ինքնության այդ մասը: Ես ուսումնասիրել եմ հայկական հանրային դիսկուրսը, պարբերականները պատերազմից հետո, 1918-ից ի վեր, Կոնստանդնուպոլսում: Մարդիկ խոսում են այն մասին, թե ինչպես են կանայք զոհաբերել իրենց Մեծ եղեռնի ժամանակ: Այո, կանայք կռվում էին թշնամու դեմ, գուցե զենքեր էին վերցնում, բայց սա մեծ նշանակություն չուներ այն շրջանում, որի մասին խոսում եմ: Բայց որ նրանք ստիպված էին «տրվել բարբարոս ցեղերի կրքին», օրինակ, որ նրանց բռնաբարում էին, անպատվում… ահա թե ինչպես էին խոսում այդ մասին: Եվ հենց սա համարվում էր զոհաբերություն, որի միջով նրանք անցնում էին, և դա մի բան է, որի համար պետք չէր նրանց մեղադրել:

Ես սա տեսնում եմ ամենուր: Ես ուսումնասիրել եմ շատ տարբեր պարբերականներ՝ եկեղեցուն կամ քաղաքական կուսակցություններին մոտ կանգնած, ինչպես նաև ֆեմինիստական մամուլը: Կար գաղափարը, որ բռնաբարված կանայք չպետք է հաշվետու լինեն կամ մեղադրվեն, համարվեն խայտառակված կամ անարգված: Ես չեմ տեսել մի բան, որը բացառում էր այս կանանց նոր, ցեղասպանությունից հետո եղած հայկական համայնքից: Եվ այս իմաստով այն եզակի չէ: Օրինակ, ոչ ցեղասպանություն, բայց հնդկական-պակիստանյան բաժանումը, նույնիսկ Բանգլադեշի անջատումը Պակիստանից 1971թ-ին նմանատիպ մի բան է: Հնդկաստանի բաժանման ժամանակ նույնպես, երբ մի տեղից մյուսն էին տեղափոխվում, զանգվածային առևանգումներ ու բռնաբարություններ են եղել: Հետո տեսնում ենք, որ և՛ Պակիստանը, և՛ Հնդկաստանը խոսում են այս մասրդկանց մասին, ովքեր բռնաբարվել կամ մնացել են մյուս կողմում, որպես հերոսների, պատերազմի հերոսների, ում պետք է հետ բերել, ովքեր պետք է ընդունվեն որպես աստվածուհիներ, նույնիսկ կույս աստվածուհիներ: Նույն բանը տեսնում ենք հայկական դեպքում, իհարկե՝ տարիներ առաջ:

Սա մի մեծ ճգնաժամ է, և հայերն այնքան հուսահատ են, երբ գիտեն, որ իրենց քանակը նվազել է, ուստի նրանք չունեն ուրիշ որևէ տարբերակ՝ այս կանանց ընդգրկելուց բացի: Ուրեմն, սա ներառական է:

- Եվ նրանք ամուսնանում էին հայ տղամարդկանց հետ:

- Պատրիարքն ինքը, նրա աշխատողները, պարբերականները, էլիտան, Հայկական կարմիր խաչը, հիվանդանոցների տնօրենները, բժիշկները, մասնագետները, նրանք, ովքեր գրում են և որոշում են այդ ժամանակի հայերի հանրային օրակարգը, ընդունում են բռնաբարված կանանց և երեխաներին ազգի կազմում: Բայց սա չի նշանակում, որ հասարակ մարդիկ ընդունում էին նրանց որպես գեղեցիկ հայ կույսեր և, օրինակ, լավ հարսներ իրենց զավակների համար: Ոչ: Մենք տեսնում ենք, որ հստակ կոնֆլիկտ կա այս հարցում: Ստամբուլի բնիկ հայերը, ովքեր չեն վտարվել, հակված չեն վերցնել դժոխքի միջով անցած այս տարագիրներին՝ որպես հարմար հարսներ: Ըստ էության, նրանց հետ ամուսնանում են շատերը արտասահմանից, ովքեր գալիս են, օրինակ, Ամերիկայից, Ֆրանսիայից և Իրանից, ցեղասպանության ժամանակ այնտեղ չեն եղել, կորցրել են իրենց ընտանիքները կամ ամուսնացած չեն եղել: Եվ բնիկ հայերը, որոնցից շատերը հենց կանայք են և ֆեմինիստ են` կազմակերպված այն հանդեսի շուրջը, որն ուսումնասիրել եմ, փորձում են անել ամեն բան, որպեսզի որոշ մարդիկ ամուսնանան այդ աղջիկների հետ: Բայց իրենց իսկ համայնքը հաճախ կնության չի առնում նրանց:

Ավելին, Ստամբուլի հայկական ղեկավարությունը նույնպես ընդունեց բռնաբարության արդյունքում ծնված երեխաներին որպես հայեր: Չնայած սերնդի՝ հոր կողմից շարունակվելու ավանդական գաղափարին (իսկ այս դեպքում հայրերը մահմեդական էին, անօրինական ամուսիններ), նրանց մտահոգում էր այն, որ ազգը կարիք ունի մարդկանց, և հայ մայր ունեցող ամեն մարդ համարվում է լիովին հայ...

Հեշտ է ընկալել այս ներառական քաղաքականությունները որպես «առաջադիմական», բայց իրականում այն չփոխեց որևէ հայրիշխանական կանոն: Այս գաղթական կանանցից ոմանք, ովքեր անցել էին բռնությունների միջով և այնուհետև եկել Ստամբուլ, չէին ցանկանում երեխա ունենալ հատկապես որովհետև երեխան սաղմնավորվել էր նման վատ պայմաններում: Նրանք ցանկանում են ազատվել երեխայից, բայց հայկական ղեկավարությունը թույլ չի տալիս նման կերպ վարվել: Նրանք վերցնում են երեխաներին: Նրանք ասում են՝ պարզապես հանձնեք երեխային մեր որբանոցին և գնացեք, այլևս կարիք չունեք խնամել նրանց:

- «Հայ կին»-ը այդ շրջանում գրում էր, որ ավանդույթն ու հավասարությունը կարող են գոյակցել: Ո՞րն էր նրանց բանաձևը:

- «Հայ կին»-ը տպագրվել է 1919-1933թթ-ին, խմբագիրն էր Հայկանուշ Մարկը: Այն իմ ուսումնասիրության նախնական հիմքն էր: «Հայ կին»-ի թղթակիցները հիմնականում ֆեմինիստներ էին: Նրանք փորձում են առաջ քաշել տարբեր փաստարկներ՝ ասելով, որ որպես հայ կանայք՝ մենք պատրաստ ենք մեր պարտքը տալ ազգին, կատարել մեր պարտականությունները, ամեն բան, որ անհրաժեշտ է, որ անենք այս պահին: Մանավանդ ցեղասպանությունից հետո կարիք կա բոլորի աջակցությանը՝ այս մարդկանց ապաստան տալու, կերակրելու ձևեր գտնելու մեծ մեխանիզմին: Դպրոցները, եկեղեցիները դարձան ապաստան նրանց համար:

1870-80-ականներից ի վեր Ստամբուլում կանանց կազմակերպված բարեգործական շարժում կա` այլ կանանց, այսպիսով՝ ազգին օգնելու համար: 1909-ի Ադանայի ջարդերից հետո, օրինակ, նրանք շատ կազմակերպված էին, գրում էին այն մասին, թե ինչ է տեղի ունեցել Կիլիկիայում: Նրանք փորձառու էին զանգվածային բռնություններին արձագանքելու` խնամք ցուցաբերելու և դրամահավաք կազմակերպելու հարցում: Այսինքն նրանք անում են այն, ինչ սպասվում է նրանցից ճգնաժամային այս պահին:

Այնուհետև, նրանք նաև ցանկանում են մաս լինել որոշումների կայացման մեխանիզմին և ցանկանում են ավելի շատ քաղաքական իշխանություն: 1919-ին նրանք հիմնում են կազմակերպություն, որը կոչվում է Հայ կանանց միություն: «Հայ կին»-ը այդ կազմակերպության մամուլի օրգանն է: Դրա առաջին համարում գտնում ենք Հայ կանանց միության ծրագիրը: Նրանց նպատակներից մեկը հայ տղամարդկանց և կանանց հավասարության համար աշխատելն էր: Բայց նրանք ավելացնում են, որ հաշվի առնելով, որ սա ճգնաժամային պահ է, իրենց առաջնային նպատակը միջազգային հանրության առաջ Հայ դատը պաշտպանելն է, պատրիարքության հետ միասին:

Այս կանայք երբեք չեն ստանում հավասարություն, տարբեր պատճառներով: «Հայ կին»-ը, օրինակ, պայքարում էր, որպեսզի կանայք լինեն պատրիարքարանի հանձնաժողովների կազմում կամ լինեն երեսփոխան (պատրիարքարանի ներսում 1860-ականներից Հայկական ազգային ժողով կար): 1919-ին նրանք առաջարկում էին, որ կանայք նույնպես մաս կազմեն այս ժողովի, որը ազգի որոշումներ կայացնող կառույցն է: Այսպիսով, նրանք փորձում են լինել այդ մեծ խորհրդարանում, բայց սա էլ չի հաջողվում, որովհետև նրանց ասում են, որ նման մեծ փոփոխություններ կատարելու ժամանակը չէ: Այժմ ազգը մտահոգված է ուրիշ մի բանով, այժմ պետք է փրկենք մեզ, վերականգնենք Մեծ Հայաստանը, և հետո՝ այդ Միացյալ Հայաստանում, մենք կունենանք հավասարություն:

Կանայք պնդում են, որ Երևանյան հանրապետությունն արդեն ունի կին անդամներ խորհրդարանում (խորհրդարանի 3 կին անդամներ կային այստեղ, և կանայք ընտրելու իրավունք ունեին):

Հետո, 1922-23-ին Կոնստանդնուպոլսի հայ ֆեմինիստները կազմակերպվում են՝ Ստամբուլի հայկական կառավարության Դատաստանական խորհրդում ընդգրկվելու համար: Այս հանձնաժողովում որոշվում էին ժառանգություն ստանալու, ամուսնալու, բայց հիմնականում՝ ամուսնալուծվելու հարցերը: «Հայ կին»-ի միջոցով նրանք պնդում են, որ կանայք են ամուսնություններից տուժողները, նրանց ծեծում են, վիրավորում, նրանք ցանկանում են ամուսնալուծվել, ուրեմն իրենց ձայները պետք է ներկայացվեն Դատաստանական խորհրդում, որպեսզի իրենք կարողանան աջակցել այլ կանանց, ովքեր խոցելի են: Սա նույնպես չի գործում, և բացատրությունն այն է, որ նրանք պետք է ունենան իրավաբանական դիպլոմ: Այդ ժամանակ կանայք չէին կարող լինել իրավաբաններ, և փաստորեն, եթե դու իրավաբան չես կամ իրավունքի ոլորտում չես գործում, չես կարող այդ հանձնաժողովի մաս կազմել:

Այս բոլոր գործընթացների ընթացքում (կային այլ նախաձեռնություններ ևս) հայ ֆեմինիստների հիմնական փաստարկն այն էր, որ եթե ունենանք հավասարություն, ազգը չի կորցնի որևէ բան, բայց ձեռք կբերի շատ բաներ: Եթե կանայք անեն այն, ինչ ազգն է նրանցից ակնկալում, ուրեմն նրանք պետք է ստանան իրենց հասանելիքը, հարգանքը, և պետք է լինեն քաղաքական սուբյեկտներ, ովքեր ձայն ունեն և կարողություն՝ իրենց խմբի օգտին որոշումներ կայացնելու: Մենք միայն մայրեր չենք, մենք անում ենք այն, ինչ մայրերն են անում, բայց մենք նաև մտածող սուբյեկտներ ենք: Վախն այն է, որ եթե կանայք ստանան հավասարություն, հասարակությունը կմասնատվի, «այլասերում պիտ ըլլա», և մենք կկորցնենք մեր հայկականությունը: Ուրեմն ինչ կարող էին ասել ֆեմինիստները՝ ոչ, մենք շատ հայ ենք: Եթե մենք ֆեմինիստ կանայք ենք (ահա թե ինչ են պնդում նրանք), մենք ավելի լավ հայ մայրեր ենք, որովհետև գիտենք, թե ինչ ենք փոխանցելու մեր երեխաներին:

- Այս շրջանում թուրք ֆեմինիստներ կայի՞ն, և ինչպիսին էր նրանց և հայ ֆեմինիստների հարաբերությունը, հաշվի առնելով այն, որ սա նաև մեծամասնության-փոքրամասնության, իրագործողի-տուժողի իշխանության հարաբերություն է:

- Լավ է, որ հարցը այսկերպ եք ներկայացնում, քանի որ երբեմն մարդիկ զուգահեռականներ են տանում, համեմատում թուրք և հայ ֆեմինիստներին՝ ասես նրանք նույն խմբից են: Չնայած նրան, որ երկուսն էլ խոսում են հավասարության մասին, այն, թե ինչպես են խոսում այդ մասին, արդեն իսկ սահմանված է ավելի մեծ քաղաքական շրջանակով, որում իրենք ստիպված էին գործել:

Այս հարաբերությունը տարբեր է, այն փոխվում է: 1918-ից 1922թ-ը Ստամբուլի հայերը կարողանում են արտահայտվել ազատորեն, որովհետև կարծում են, որ բրիտանացիներն ու ֆրանսիացիները կպաշտպանեն իրենց, կտան իրենց նոր Հայաստան և կպատժեն թուրքերին: Այդ ընթացքում հայ ֆեմինիստ կանայք ազատորեն գրում են թուրք կանանց մասին և մեղադրում նրանց մեղսակցության համար: Օրինակ, «Հայ կին»-ում մի հատված կա (որը թարգմանել եմ թուրքերեն), որտեղ Գոհար Մազլմյանը գրում է, որ թուրք իթթիհադականների կանայք կարող էին կանգնեցնել իրենց ամուսիններին կամ եթե նույնիսկ անկարող էին անել դա, կարող էին բողոքել կամ հրաժարվել հայերի անհետացումից ստացած օգուտները կիսելուց: Նա ասում է, որ այս թուրք կանանց ձեռքերը արյունոտ են, որովհետև այժմ նրանց ձեռքերին հայկական զարդեր են:

Զարուհի Գալեմքարյանը հարցնում է թուրք կանանց՝ ինչո՞ւ չեք լալիս մեզ հետ, ինչո՞ւ չեք օգնում մեր որբերին և միանում մեր ջանքերին: Ի՞նչ է կանանց համերաշխությունը, եթե թերանում եք անել դա, եթե քաղաքական նման բախման զոհ եք դառնում: Գուցե ինչ-որ մեկը մի օր հստակեցնի այս հարցը, չգիտեմ, բայց թվում է, որ չկա որևէ թուրք ֆեմինիստ, ով պատերազմից հետո հետաքրքրվի հայ որբերով:

Թուրքական հանրապետության հիմնումից հետո Հայկանուշ Մարկը ըստ էության կապ է ունենում ժամանակի Թուրք կանանց միության հետ: Նա բացահայտորեն գրում է այս կապերի մասին իր ինքնակենսագրականում, բայց Թուրք կանանց միության արձանագրություններում չենք գտնում որևէ բան այս մասին: Ըստ Հայկանուշ Մարկի՝ իրեն առաջարկել են դառնալ այս միության անդամ, բայց դա տեղի չի ունեցել, քանի որ իրեն հրավիրել են ոչ անձնապես, այլ բելգիացի մի ֆեմինիստի միջոցով, ով այդ ժամանակ Ստամբուլում էր: Այնպես որ՝ մեծ համագործակցություն չկա: Բայց նույն Գոհար Մազլմյանը, օրինակ, ով մեղադրում էր թուրք կանանց՝ ոճրագործության համար, այժմ՝ 1926թ-ին, գրում է մեկ այլ հատված և շնորհավորում է թուրք կանանց, ովքեր մասնակցել էին արևմտյան պարային մի մրցույթի:

Սա մի պահ է, երբ հայերը ուրախ են, որ թուրքերը վերջապես քաղաքակրթվում են, նրանք սիրում էին քեմալական աշխարհիկության այդ կողմը: 1920-ականներին իսլամը հանվում է սահմանադրությունից, փոխվում է օրացույցը, արաբական տառերից անցում է կատարվում լատինականի: Թուրքիայի հայերը, հատկապես էլիտան, մեկնաբանում են բոլոր այս փոփոխությունները որպես դրական երևույթ: Նրանք կարծում են, որ թուրքերը վերջապես հաշտվում են արևմուտքի քաղաքակիրթ ազգերի հետ:

Արևմտյան արդիականությունն է, որ միավորում է թուրք և հայ ֆեմինիստ կանանց: Օրինակ, Հայկանուշ Մարկը գեղեցկության մրցույթի ժյուրիի կազմում էր: 1932թ-ին Կերիման Հալիսը՝ այդ տարվա Միսս Տիեզերքը, հոր հետ գալիս է «Հայ կին»-ի գրասենյակ, հանդիպում Հայկանուշ Մարկին և ասում՝ մենք միշտ ընկերներ ենք եղել հայերի հետ: Հետո նրանք լուսանկարվում են: Լուսանկարը հրապարակված է «Հայ կին»-ում, ինչպես նաև պահվում է Հայկանուշ Մարկի թղթերի մեջ, որոնք գտնվում են այստեղ՝ Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում: Կարճ ասած՝ նրանք կապ են հաստատում ոչ որպես ֆեմինիստներ, այլ որպես ժամանակակից, արևմտամետ կանայք:

- Պարադոքսներից մեկը, որին առնչվել եք, ցեղասպանությունից հետո Թուրքիայում հայ ֆեմինիստ լինելն է, երբ ինքնության պահպանումը կապվում էր ավանդույթների հետ, որոնք իրենք նշանակում էին անհավասարություն և հայրիշխանական հարաբերություններ: Արդյոք նույն պատճա՞ռն է խանգարում Հայաստանում ֆեմինիզմի ընթացքին:

- Սա վերջին տաս տարիների ընթացքում իմ առաջին այցն է Հայաստան: Ես ապրում եմ Ամերիկայում՝ զբաղված բազում գործերով, և չեմ հետևել, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում այս առումով: Այնպես որ՝ շատ պատրաստ չեմ այս մասին խոսելուն: Բայց այժմ, երբ այստեղ եմ մեկ ամսից ավելի, մտածում էի այս հարցի մասին: Երբ մտածում եմ թուրքական համատեքստի մասին, այս պարադոքսը հասկանալի է, որովհետև մի երկրում, որը քեզ չի ցանկանում, դու կարիք ունես լինել պահպանողական՝ իբրև խումբ: Պահպանողականությունը դիմադրություն է: Նրանք իրենց պահպանելու այլ ձև չունեն, քան ավանդույթներին ապավինելը, ինչպես հայերի հետ ամուսնանալը, իրենց երեխաներին հայկական անուններ տալը, նրանց հայկական դպրոցներ ուղարկելը (նույնիսկ եթե լավ հայերեն և հայոց պատմություն չսովորեն,  այլ հայերի կհանդիպեն այնտեղ): Ուրեմն նրանց համար հայրիշխանական ավանդույթը գրեթե գոյատևման հանդերձանք է, որովհետև առկա է թուրքական պետության վտանգը, որի ներքո նրանք ապրում են, և նրանք ստիպված են հաշտվել նրա կարգերի հետ: Այս առումով որոշ չափով հասկանալի է, որ ֆեմինիզմը կարող է ընդունվել որպես սպառնացող մի բան 70 միլիոնանոց Թուրքիայում ապրող 60 հազարանոց փոքր համայնքի համար, և որ նրանք ստիպված կլինեն հենվել հայրիշխանության վրա:

Բայց Հայաստանի դեպքում չեմ հասկանում դա, քանի որ իմ կարծիքով՝ սա օրինական երկիր է: Լավ, այն փոքր է և շրջապատված երկրներով, որոնք անհրաժեշտաբար ընկերական չեն, բայց սա անկախ երկիր է: Ինչո՞ւ պետք է հայրիշխանությունը այսքան տիրապետող լինի այստեղ: Որևէ պատճառ չկա: Ինչի՞ համար է այս վախը:

Օրինակ, ես այստեղ եմ՝ իմ երկրորդ գրքի համար հետազոտություն կատարելու համար: Օրվա ընթացքում լինում եմ գրադարաններում և արխիվներում: Գրադարանավարներն ու արխիվի աշխատողները բոլորը կանայք են (աշխատում են այնտեղ 35-40 տարի): Բայց երբ բարձրանում ես, տնօրենը տղամարդ է, միշտ: Չի կարող զուգադիպություն լինել բոլոր հաստատությունների համար: Նշանակում է՝ գենդերային առումով մի տեսակ համակարգային հայրիշխանական կառուցվածք կա, որը խանգարում է կանանց: Այս անհավասարությունից տուժում է հայ հասարակությունը, քանի որ շատ շնորհալի կանայք չեն նշանակվում հանրային կարևոր գործերի, մինչդեռ միջակ տղամարդիկ, քանի որ տղամարդ են, զբաղեցնում են լավ պաշտոններ: Սա ճիշտ այն է, ինչ Հայկանուշ Մարկը պնդում էր «Հայ կին»-ում, և կարծում եմ՝ դա վերաբերում է այսօրվա Հայաստանին: Սա է հիմնական ֆեմինսիտական քննադատությունը ամենուր...

- Ձեր հաջորդ գիրքը՝ «Վերականգնելով Հայաստանը. հետ-ցեղասպանական Թուրքիային պատկանելու սահմանները» , շուտով լույս կտեսնի: Կնշե՞ք որոշ հարցեր, որոնց անդրադառնում եք այս գրքում:

- Ես հետաքրքրված էի հասկանալով աշխարհայացքը հայ մտավորականների և քաղաքական ու հոգևոր առաջնորդների, ովքեր մնացին Ստամբուլում կամ վերադարձան այնտեղ Մեծ պատերազմից հետո, ապրեցին շրջափակման տարիները, երբ հույսերը շատ էին, և հետո ստիպված եղան անցնել հիասթափության միջով, երբ քեմալիստները գրավեցին ամեն ինչ և հայերը կորցրեցին ամբողջը: Ինչպե՞ս կարող էին նրանք մնալ այդտեղ և ի՞նչ արեցին՝ չմեղանչող հանցագործների այս նոր երկրին հարմարվել կարողանալու համար: Ինչպե՞ս փոխվեցին, որովհետև նրանցից ոմանք այն նույն մարդիկ էին, ովքեր «հակաթուրք» էին դաշնակիցների կողմից Ստամբուլի շրջափակման տարիներին, իսկ 1923-ից հետո այս հայ առաջնորդները սկսում են պրոթուրքական դիկսուրս: Ինչպե՞ս տեղի ունեցավ այս փոփոխությունը իրենց դիսկուրսում՝ սա էր գրքի հիմնական շարժիչներից մեկը:

Մյուս շարժառիթը հասկանալն էր, թե ինչպես և ինչու հայ ֆեմինիզմը ապրեց իր ամենաաշխույժ պահը ազգային էքզիստենցիալ ճգնաժամից հետո Օսմանյան մայրաքաղաքում: Մեկ տասնամյակ տևած հետազոտությունից և մտածելուց հետո ես պատասխանեցի այս հարցերին գրքի տեսքով, որը լույս կտեսնի այս տարվա վերջին:

Մեկնաբանություններ (1)

Alf E.
I had never thought of this distinction of "transferring people' into the other race. Very insightful perspective. It is true that that is a major distinction with the jewish holocaust or even the Rwandan one. Thank you !

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter