Վահե Սարուխանյան 
Էդիկ Բաղդասարյան

-Ներկայացրեք Ձեր կենսագրական տվյալները:

- Ծնվել եմ 1967 թ., Բեյրութում: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի տարիներին պատանեկան հասակից մասնակցել եմ Բեյրութի հայկական թաղամասերի պաշտպանությանը: 1990-ի հուլիսին եկել եմ Հայաստան եւ որպես զինվորական մարզիչ մասնակցել եմ ինքնապաշտպանական խմբերի կազմավորմանը: Առաջին օրերից մինչեւ հրադադարը մասնակցել եմ Արցախյան պատերազմին: Այդ ընթացքում հրամանատարն եմ եղել Դաշնակցության վաշտի, իսկ հետո՝ դրա հիման վրա ձեւավորված ԼՂՀ ՊԲ Շուշիի առանձնակի գումարտակի:

Պատերազմի ընթացքում՝ 1993 թ., ամուսնացել եմ: Անդրանիկ զավակիս ծննդյան առիթով 1994թ. նոյեմբերին մեկնել եմ Բեյրութ, որին հաջորդեց Դաշնակցության արգելումը, եւ ես վերադարձա միայն 1997 թ. հոկտեմբերին: ԼՂՀ ՊԲ-ում ծառայությունս շարունակեցի որպես 10-րդ լեռնահրաձգային դիվիզիայի փոխհրամանատար, ապա` 6-րդ պաշտպանական շրջանի հրամանատար:

1998 թ. վերադարձել եմ Երեւան եւ զբաղվել հասարակական-քաղաքական գործունեությամբ: 2001 թ.-ից առ այսօր հանդիսանում եմ «Ազատագրված տարածքների պաշտպանություն» հասարակական նախաձեռնության համակարգողը: 2006 թ.-ից «Արաքս-Կուր» վերաբնակեցման եւ զարգացման հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահն եմ: Նախաձեռնողն եմ նաեւ «Հայ կամավորականների համախմբման», որի անդրանիկ հավաքը տեղի ունեցավ այս տարվա դեկտեմբերի 2-ին: Պահեստի փոխգնդապետ եմ, պարգեւատրվել եմ առաջին աստիճանի «Մարտական խաչ» շքանշանով եւ այլ պարգեւներով: 2006 թ. հունիսին Երեւանում ծնվել է երկրորդ զավակս:

- Ի՞նչ հիմնավորմամբ է Ձեզ մերժվել ՀՀ քաղաքացիության տրամադրումը: Ներկայումս ի՞նչ կարգավիճակով եք գտնվում Հայաստանի Հանրապետությունում:

- Քաղաքացիություն ստանալու համար առաջին անգամ դիմել եմ 2003-ին, սակայն դիմումս մնացել է անպատասխան: Օրենքի համաձայն՝ մեկ տարի հետո նորից եմ դիմել: Այս անգամ ստացվել է մերժողական պատասխան՝ առանց որեւէ բացատրության: Հայտնի է միայն, որ նախագահականին կից հանձնաժողովը հաշվի է առել ԱԱԾ-ից ստացված բացասական եզրակացությունը: Երեւան տեղափոխվելուց հետո, նախքան քաղաքացիության համար դիմելը, փորձեցի ստանալ մշտական կեցության փաստաթուղթ, որը նույնպես մերժել են՝ առանց հիմնավորման: Ներկայումս ՀՀ-ում գտնվելու որեւէ իրավական կարգավիճակ չունեմ:

- Ըստ պաշտոնական տեղեկատվության՝ Դուք մեղադրվում եք Հայաստանի Հանրապետության պետական իշխանությունը բռնությամբ զավթելուն ուղղված կոչեր անելու համար: Ի՞նչ կարող եք ասել այս կապակցությամբ:

- Անհեթեթ մեղադրանք է եւ քաղաքական պատվերով սարքված գործ: Իշխանափոխության անհրաժեշտության մասին ասել եմ միշտ: Բռնությամբ կամ զենքով դա անելը չեմ պատկերացնում: Նախ՝ որովհետեւ դրա կարիքը չկա: Ժողովուրդը այնքան է ատում այդ մի քանի անձերին, որ բավարար է մի քիչ կազմակերպել նրան, եւ այս վարչախումբը կհեռանա: Մյուս կողմից՝ զենքը ներքին պայքարում արդյունավետ միջոց չէ:

Ոչ ոք չի կարող ծառայություններից թաքուն այնքան սպառազինություն կուտակել, որ կարողանա առճակատվել պետական կառույցի հետ: Ես զենքից վախեցող չեմ, սակայն ի՞նչ իմաստ ունի կազմակերպական կառույցը օրենքի կողմից հալածվելու ռիսկի ենթարկելը: Ինչ վերաբերում է ելույթիս, ապա ասեմ, որ ուրիշների պես ես էլ ունեմ արտահայտվելու ազատություն եւ պարտքս եմ համարում բարձրաձայն հայտարարելու իմ քաղաքական դիրքորոշումների մասին: Եթե իշխանափոխության կոչը հանցանք է, ապա այդ մեղադրանքով կարելի է դատել Հայաստանի բնակչության առնվազն կեսին:

- Քրեական գործում հիշատակվում է չգրանցված «Հայ կամավորականների համախմբում» կազմակերպությունը: Ի՞նչ կազմակերպություն է այն: Որո՞նք են նրա նպատակները: Ի՞նչ կարգավիճակ ունեք կազմակերպությունում:

- Ի՞նչ է նշանակում չգրանցված: Ո՞ր օրենքն է պահանջում, որ ամեն մի հասարակական շարժում դեռ չստեղծված գրանցվի: Կամ, ընդհանրապես, ո՞վ ասաց, որ գրանցվելը պարտադիր է: «Ազատագրված տարածքների պաշտպանություն» հասարակական նախաձեռնությունը նույնպես չենք գրանցել, որովհետեւ դրա կարիքը չենք զգացել, բայց շատ լավ էլ գործել ենք, նույնիսկ խորհրդարանական լսումների ենք մասնակցել եւ մեր զեկույցը տպագրվել է ԱԺ հրատարակած ժողովածուում: Ինչ վերաբերում է «Համախմբմանը»:

Ես այն նախաձեռնել եմ մի խումբ համակիր անձանց հետ միասին, որովհետեւ զգացել եմ, որ չնայած բազմաթիվ կուսակցությունների եւ կազմակերպությունների առկայությանը՝ մեր հայրենիքում գոյություն չունի լավ կազմակերպված հայկական մի կառույց, որը կկարողանար տիրություն անել երկրին եւ ժողովրդին:

- «Հայ կամավորականների համախմբման» դեկտեմբերյան հավաքում հնչած ելույթները հրապարակվել են մամուլում: Ի՞նչ եք նկատի ունեցել, երբ ասել եք. «Համաձայն եմ, միջոցների միջեւ խտրականություն չդնենք... Ընդդիմությունը խաղաղ ցույցերով արդյունքի չի հասնի... Եթե անհրաժեշտ լինի, ապա կստիպենք ընդդիմությանը կազմակերպվել»:

- «Համաձայն եմ, միջոցների միջեւ խտրականություն չդնենք»: Դա անդրադարձ էր հավաքի ժամանակ հնչած 2-3 ելույթների, որոնցում, իմ կարծիքով, հուսահատության երանգ կար ընդդիմության պայքարի ավանդական միջոցներից: Եվ դա բնական է, որովհետեւ տարիներ շարունակ ժողովրդի կամքը արհամարհվել է: Ընդդիմությունը մի քանի անգամ փաստացի հաղթանակներ է տարել, սակայն չի կարողացել ամրագրել դրանք:

Կարող ենք ասել նաեւ, որ նրան դա թույլ չեն տվել: Սակայն ժողովուրդն իր հույսը կապում է ոչ թե իշխող վարչախմբի ողորմածության, այլ ընդդիմության առաջնորդների վճռականության հետ: Ու տեսնելով, որ ընդդիմության բողոքի խաղաղ ցույցերը արդյունք չեն տալիս, մարդիկ սկսում են ավելի ծայրահեղ միջոցների մասին մտածել: Սակայն, իմ համոզմունքով, պատճառը ընդդիմության եւ ժողովրդի անբավարար կազմակերպվածությունն է, այլ ոչ թե պայքարի միջոցները:

Բավարար կազմակերպվածության դեպքում ծայրահեղ քայլերի դիմելու որեւէ անհրաժեշտություն չի լինի, որովհետեւ երբ ժողովուրդը կազմակերպված է, երբ բոլոր տեղամասերում կարողանում է բռնել կեղծարարի ձեռքը, իսկ հետո էլ` իր վրա մահակ բարձրացնող ձեռքը, պետությունը չի համարձակվի ավելի ուժային միջոցների դիմել: Դրա համար ընդդիմությունը պետք է միասնական լինի: Ցավոք, դա դժվար է ստացվում: Մենք ուզում ենք ձեւավորել այնպիսի ազգային ուժ, որը, լինելով հզոր, բայց ոչ հավակնոտ, կկարողանա որոշիչ ազդեցություն ունենալ ժողովրդի աջակցությունը վայելող ուժերի վրա եւ զսպել առանձին առաջնորդների ոչ կառուցողական վարքագիծը: «Ընդդիմությանը ստիպելը» այդ իմաստով է:

- Ճի՞շտ է, արդյոք, որ մարտական ատրճանակ եք ունեցել:

- «Մակարով» տեսակի ատրճանակը պարգեւ է, որ ստացել եմ բանակի հրամանատարությունից: Որպես սպա՝ ես 1990 թ.-ից մշտապես ատրճանակ եմ կրել: Համենայն դեպս, ուրիշների պես առաստաղներին չեմ կրակել եւ մականունս էլ «Կրակեմ Ժիրո» չի եղել: Ոչ էլ ցուցադրել եմ, որ զենք եմ կրում:

- Նախապես զգուշացվե՞լ եք, արդյոք, հնարավոր ձերբակալության մասին, ու՞մ կողմից եւ ի՞նչ հիմնավորմամբ կամ խորհուրդով:

- Զգուշացվել էի, եւ ոչ միայն վերջին օրը, մի քանի ժամ առաջ, այլ նաեւ դեկտեմբերի 4-ին: Իմ ծանոթներից մեկը հատուկ հանդիպեց հետս (անունը չեմ ուզում տալ) եւ ասաց, որ ԱԱԾ-ն ուզում է ինձ ձերբակալել, որովհետեւ «շատ ակտիվ եք»: Ձերբակալության օրը տեղեկացվել եմ Վանոյի (Վահան Արոյանի) կողմից, ձերբակալությունից մի քանի ժամ առաջ` երկու հեռախոսազանգով: Հիմնավորումը եղել է` «ուզում են արտաքսել»: Երկու անձերն էլ ԱԱԾ-ում շատ ծանոթներ ունեն:

- Ի՞նչ հանգամանքներում եք ծանոթացել Վահան Արոյանի հետ, նրա հետ ի՞նչ կապ եք ունեցել վերջին շրջանում:

- Շուշիի գործողության ժամանակ եղել ենք նույն զորամիավորի կազմում: Պատերազմից հետո շփվել ենք որպես մարտական ընկերներ: Ունենք մի քանի ընդհանուր բարեկամներ:

- Տեղյակ եղե՞լ եք նրա մոտ պահվող զենքերի մասին:

- Տեղյակ չեմ եղել: Բայց Վանոն իմ մարտական ընկերն է, եւ ես վստահ եմ, որ նա երբեք այդ զենքերը ի չարս չի գործադրել:

- Ի՞նչ գիտեք ԱԱԾ, ՆԳՆ եւ այլ ուժային կառույցների հետ Վահան Արոյանի ունեցած կապերի մասին:

- Ենթադրում եմ, որ Վանոն սերտ հարաբերություններ ուներ ԱԱԾ-ից շատերի հետ: Ապրելով սահմանին մոտ՝ նա ազատ մուտք ու ելք ուներ ուղեկալներ: Դրանց պետերը պարբերաբար դիմել են իր օգնությանը: Գիտեմ, եւ նույնիսկ հեռուստատեսությամբ է ցուցադրվել, որ այնտեղ Վանոն մասնակցել է ինչ-որ իրավապահ օպերացիաների: Ոստիկանությունում էլ շատ ծանոթներ ուներ:

- Ինքներդ նախապես շփումներ ունեցե՞լ եք ԱԱԾ պաշտոնյաների հետ եւ ի՞նչ բովանդակությամբ:

- Վերջին 5-6 տարիների ընթացքում ինձ պարբերաբար հրավիրել են զրույցի: Բոլոր դեպքերում պատճառը իմ հասարակական ակտիվությունը, ընդդիմադիրների հետ ունեցած շփումներն ու ընդհանուր ընդդիմադիր կեցվածքն է եղել: Վերջին անգամ հրավիրել են 2006 թ. մարտի վերջին: Ամենախիստ խոսակցությունն էր, սպառնացին, որ եթե չդադարեցնեմ անօրինական գործունեությունս, ապա կվտարեն: Հայտարարված պատճառը æավախքի հարցում իմ ավելի արմատական դիրքորոշումն էր, բայց իրականում ավելի շատ անդրադարձան հայտնի զույգի դեմ իմ ելույթներին:

Պատասխանեցի, որ իմ գործողությունների մեջ անօրինական ոչինչ չկա, որ զբաղվել եւ զբաղվելու եմ ազգային գործունեությամբ: Բոլոր հանդիպումներին իրենցից ներկա էին առնվազն երկու հոգի: Տարան նաեւ «Կրակեմ Հրաչի» մոտ, որը չնայած ինձ ծանոթ էր, սակայն որոշ դիստանցիա էր պահում: Նա նույնպես հարձակվեց ընդդիմության վրա, ասաց. «Ի՞նչ գործ ունես ընդդիմության հետ, դրանք ո՞վ են, չես էլ պատկերացնում, թե ինչ ուժ ունենք, դրանց ճզմելու ենք» եւ ձեռքի շարժումով ցույց տվեց, թե ինչպես են ոչնչացնելու ընդդիմությանը: Բոլոր հանդիպումների ժամանակ հստակ հայտարարել եմ, որ գործունեությունս շարունակելու եմ, եւ ոչ ոք ինձ արգելելու իրավունք չունի:

- Որո՞նք են, Ձեր կարծիքով, Ձեր դեմ քրեական գործ հարուցելու իրական շարժառիթները:

- Հայտնի զույգը մեկից ավելի պատճառներ ունի ինձ չեզոքացնելու համար: Տարիների աշխատանքի ընթացքում Հայաստանում հաջողվել է ձեւավորել մի մթնոլորտ, երբ ազատագրված տարածքների հանձնումը բավական դժվարացել է: Այնպես է ստացվել, որ այդ տարածքների հանձնմանը խոչընդոտող ուժը հանրային գիտակցության մեջ նույնացվում է անվանս հետ: Ուստի որոշ մարդկանց կարող է թվալ, որ ինձ ձերբակալելով՝ հնարավոր է ազգադավ այդ քայլին ընդդիմացողների կամքը կոտրել: Չեմ կարծում, թե ընտրական օրերին որեւէ մեկը կհամարձակվի տարածք հանձնել: Սակայն հետո, եթե իշխանություններին հաջողվի կեղծիքներով վերարտադրվել, եւ միջազգային հանրության քննադատության ներքո նրանք ստիպված լինեն զիջումների գնալ Ղարաբաղի հարցում, այդժամ վարչախումբը կարող է ռիսկի գնալ եւ ինչ-որ բանի դիմաց փորձի տարածքները հանձնել: Մեկ այլ դավաճանություն արդեն տեղի է ունենում æավախքում:

Տարածաշրջանային հաղորդակցային ծրագրերի անվան տակ Վրաստանը, փաստորեն, թուրքերին եւ Թուրքիային է հանձնում æավախքը: Օսկանյանները խեղճուկրակ ձեւով դեմ են արտահայտվում միայն Կարս-Ախալքալաքին, սակայն ի վերջո համակերպվում են նաեւ այդ փաստի հետ: Իսկ ԱԱԾ-ն, Վրաստանի իշխանությունների խնդրանքով եւ առանց միջոցների միջեւ խտրականություն դնելու, օգնում է չեզոքացնել ջավախքյան այն ուժը, որը Կարս-Ախալքալաքը եւ մյուս պանթուրքական ծրագրերը խափանելու իրական հնարավորություն ուներ: Մենք, բնականաբար, չէինք կարող չհամագործակցել ջավախքյան ազգային ուժերի հետ, եւ ոմանք կարող են մտածել, թե ինձ ձերբակալելով՝ ջավախքցի մեր ընկերներին կտրում են թիկունքից: Սակայն ո՛չ Արցախի, եւ ո՛չ էլ æավախքի խնդիրները իմ ձերբակալության ուղղակի պատճառները չեն: Առաջնահերթ պատճառը ընտրություններն են: Մենք շատ լավ գիտակցում ենք, որ թե՛ Արցախի, եւ թե՛ æավախքի հարցում այս ընտրություններից հետո ստեղծված իրավիճակը շատ կարեւոր է: Բացի այդ, հրատապ է դարձել ներքին բարոյական մթնոլորտը բարեփոխելու խնդիրը:

Ուստի որոշել էինք, որոշ չափով նաեւ նախապատրաստվել էինք եւ հայտարարեցինք, որ բռնելու ենք կեղծարար ձեռքը եւ թույլ չենք տալու, որ ձեռք բարձրացնեն ժողովրդի վրա: Դրա համար անհրաժեշտ էր կազմակերպվել, եւ մենք աշխատում էինք այդ ուղղությամբ: Մենք ակնկալիքներ չունեինք այդ ընտրություններից, այլ համախմբվում էինք՝ ծառայելու համար: Սա էր հիմնականը եւ այն նոր երեւույթը, որ սարսափեցրեց իշխանություններին: Բացի այդ, մենք ինտենսիվ շփումներ եւ որոշակի ազդեցություն ունեինք որպես ընդդիմադիր հանդես եկող քաղաքական ուժերի վրա: Որոշների հետ մեր կապերը բավականին սերտ էին, եւ վերարտադրվել փորձող իշխանությունները դրանում նույնպես կարող էին վտանգ տեսնել:

- Եթե առկա է քաղաքական պատվեր, ապա, Ձեր կարծիքով, ովքե՞ր են շահագրգիռ անձերն ու պատվիրատուները:

- Քաղաքական պատվեր միանշանակ առկա է: Հայտնի զույգը դրա պատասխանատվությունը հավասարապես է կիսում: