(«Հոգևոր ճեմարանի առաքելությունը» շարքից)

սկիզբը

Հոգևոր-կրթական հաստատություններն առաջին հերթին նպատակ են հետապնդում պատրաստելու և սպասավորության կոչելու եկեղեցական նոր սերնդին, որը, միաժամանակ, մանկավարժական հանձնաժողովի կողմից պետք է վկայվի մասնագիտական որակավորմամբ: Ուսման նկատմամբ ցուցաբերվող բծախնդրությունից զատ նույնքան կարևոր է հոգևոր-կրթական հաստատությանց սաների ներքին կարգապահության և առօրյայի հանդեպ ուշադրությունն ու հոգատարությունը: Գիշերօթիկ հաստատություններին բնորոշ մի շարք խնդիրներից ու մարտահրավերներից անմասն չէ նաև ճեմարանը, որը զգալիորեն պետք է տարբերվի աշխարհիկ ցանկացած բուհից` իր ներքին կարգապահության որակով, կազմակերպվածությամբ, հոգևոր մթնոլորտով և այլ առանձնահատկություններով:

Ճեմարանը, ինչպես նշեցինք, գիշերօթիկ փակ հաստատություն է` տրամադրելի միայն արական սեռի ներկայացուցիչների համար: Այստեղ ուսանելու համար անհրաժեշտ է բավարարել ընդունելության քննությունների պահանջները, որից հետո դիմորդների առջև բացվում են ճեմարանի խորհրդավոր դռները: Ճեմարանում ուսումն անվճար է, ինչն է՛լ ավելի է շահագրգռում դիմորդներին, եթե սրան գումարենք նաև այն հանգամանքը, որ ճեմարանականներն ուսումնառության ընթացքում ապահովվում են կեցավայրով, օրական երեքանգամյա սննդով, գրենական պիտույքով, բժշկական խնամքով և անհրաժեշտ կենղացային այլ պարագաներով:

Այսքանով հանդերձ` ճեմարանի ներքին կարգապահությունը կարծես մեծավ մասամբ ստվերվում է` ավելի շատ իր տեղը զիջելով արտաքին կամ առերևույթ կարգապահությանը: Սա կարող է կեղծ տպավորություն ստեղծել այն մասին, թե ասես ամեն ինչ ընթանում է իր բնականոն հունով, գնալով բարձրանում է կրթական մակարդակը, կարգապահական խնդիրներ այլևս չկան կամ երբևէ չեն էլ եղել: Մինչդեռ քչերին է հայտնի այն ամբողջ եղելությունը, որ ծավալվում է չորս պատերից ներս` հեռու շատ-շատերի աչքից:

Ճեմարանի ներքին անցուդարձը հսկելու, ճեմարանական խնդիրներին ի մոտո ծանոթ լինելու, առօրեական հարցերին լուծում տալու, ինչպես նաև հոգևոր դաստիարակություն ապահովելու նպատակով տնօրինված է, որ ճեմարանի տեսչական կազմից տեսուչը, փոխտեսուչ(ներ)ը, վերակացուները բնակվեն ճեմարանի սաների հետ ննջարանային միևնույն կացարանում: Վերջիններս նաև պարտավորվում են ուսանողների հետ միասին մասնակցել նախաճաշին, ճաշին և ընթրիքին` որպես մեկ ընտանիքի ամբողջություն: Սա չի նշանակում, որ, դիցուք, վերակացուները, պետք է խուզարկություն անցկացնեն սաների սենյակներում, ոչ էլ ենթադրում է, որ անտարբեր պետք է նստեն իրենց սենյակներում և զբաղվեն համացանցային ժամավաճառությամբ:

Ժամանակ առ ժամանակ անհրաժեշտություն է շրջել սաների սենյակներով և բարեկամական զրույց ծավալել, հետաքրքրվել նրանց կենցաղով, ամենօրյա խնդիրներով, ուսանողական կարիքներով, լսել նրանց առաջարկություններն ու խնդրանքները, հարկ եղած դեպքում` տեսակցություն ունենալ ուսանողների ծնողների հետ: Ոչ թե ծնող կանչել ճեմարան, այլ ծանոթանալ սաների ծնողների հետ, անհրաժեշտության դեպքում` նրանց ներկայացնել տվյալ ուսանողի հետ կապված խնդիրները, եթե կան: Ծնողներն իրենց հերթին պետք է հետաքրքրվեն իրենց զավակների ճեմարանական առօրյայով, թե ինչպիսի՛ առաջադիմություն և վարք են ցուցաբերոմ, ինչո՛վ են զբաղվում դասերից հետո, ի՛նչ միջավայրում են ապրում, և այլն:

Ճեմարանի ներքին կարգապահության տեսանկյունից հավասարապես անընդունելի են սուտը, երդումը, փողոցային ժարգոնը, հայհոյախոսությունը, գողությունը, տղայական հաշվեհարդարները, ծեծկռտուքը: Ճեմարանականի նկարագրի մեջ չեն տեղավորվում նաև քծնանքը, մատնությունը, ծուլությունը, ծխելը: Հատկապես վերջինս տարածված է ճեմարանական տղաների մոտ, որոնց մի մասն այդպես էլ չի գիտակցում ծխելու վնասակարությունն ու հոգևորականի վարքին անհարիր դրսևորում լինելը: Այս նկատառումով հարկավոր է ճեմարանում անցկացնել ճանաչողական բնույթի սեմինար-քննարկումներ բժիշկ-մասնագետների մատուցմամբ, որոնք բժշկական և գիտական մոտեցումներով սաներին կներկայացնեն ալկոհոլի չարաշահման և ծխելու ողջ վտանգը:

Փոխարենը ծխող ուսանողների նկատմամբ կիրառվում են տարբեր պատժամիջոցներ` մինչև անգամ ծխելու պատճառով տվյալ սաներին հեռացնելով ճեմարանից: Փորձից հայտնի է, որ վախի առկայությամբ և պատժի սպառնալիքով հնարավոր չէ արմատախիլ անել արատավոր երևույթները: Պատժի ահից խուսափող երիտասարդները ծխելու իրենց քաղցը բավարարելու այլ ճանապարհներ են գտնում: Սակայն կա նաև հարցի բարոյական կողմը: Ինչպե՞ս կարելի է ծխելու պատճառով ուսանող հեռացնել ճեմարանից, երբ հոգևորականության կեսը, եթե ոչ ավելին, ծխում է: Պատահում է նաև, որ ճեմարանի վերակացուները կամ տեսչության մյուս անդամներն են ծխում, իսկ զավեշտալին այն է, որ երբեմն հենց ծխող վերադասն է պատժում և հեռացնում ծխող ուսանողին ծխելու պատճառով:

Մինչդեռ ճեմարանն ավարտած սարկավագները, մուտք գործելով միաբանության շարքերը, այլևս անարգել կարող են ծխել, որի դիմաց որևէ պատիժ չի կիրառվում: Ավելին` հաճախ ճեմարանականներին վատ օրինակ և գայթակղություն են հանդիսանում հենց որոշ հոգևորականներ` եպիսկոպոսից մինչև սարկավագ, որոնց, չգիտես ինչու, թույլատրված է ծխել: Եթե ծխելն իսկապես պատժելի արարք է, ապա ինչո՞ւ է այն դրսևորվում միայն ճեմարանի սաների նկատմամբ, իսկ ծխող հոգևորականները ոչ միայն չեն պատժվում, այլև անգամ բանավոր նկատողության չեն արժանանում իրենց վերադաս եկեղեցականների կողմից, որոնց մեջ քիչ թիվ չեն կազմում ծխողները:

Ճեմարանականի նկարագրում լայն տեղ է հատկացվում ազնվությանը, ճշտապահությանը, պարտաճանաչությանը, պատասխանատվությանը, ճշմարտախոսությանը, լրջմտությանը: Եթե այս բարեմասնությունների կողքին ճեմարանի սանը,  իր ուսումնառությանը զուգընթաց, ցուցաբերի նաև աղոթասիրություն, ներհայեցողություն, եղբայրակցություն, մաքրակենցաղու­թյուն և կարգապահություն, ապա մոտ ապագայում նա արժեքավոր հոգևորական կարող է դառնալ` պիտանի ազգին և եկեղեցուն: Չմոռանանք ասել, որ ապագա եկեղեցականի մեջ պետք է սերմանել նաև հայրենասիրություն, ժողովրդականություն և ազգապահպանություն, բայց նախ պարտ է քարոզել Քրիստոսին և տարածել փրկության Ավետարանը աշխարհի բոլոր ծագերում:

Չգրված օրենքով Մայր Աթոռի տարածքում ճեմարանի ուսանողներին արգելվում է շփվել միաբանների և այլ հոգևորականների հետ, գնալ միաբանական շենք և մտնել միաբանների սենյակները, ինչը միանգամայն տարօրինակ է: Ժամանակին այս մոտեցումն առավել քան տարօրինակ կերպով պատճառաբանվեց ճեմարանի վերակացուներից մեկի կողմից, թե «սա արվում է, որպեսզի ճեմարանի ուսանողները վատ բաներ չընդօրինակեն միաբաններից»: Պարզվում է, որ միաբանության անդամ հոգևորականները կարող են վատ օրինակ լինել ճեմարանի սաների համար և շեղել նրանց մտքերը: Այդ դեպքում ինչպե՞ս հասկանալ այն պարադոքսը, որ այդպիսի վատ օրինակ հանդիսացողներն ավարտում են ճեմարանը, ձեռնադրվում հոգևորական և անդամակցում այս կամ այն եկեղեցական միաբանությանը: Ստացվում է, որ կա՛մ նրանց չեն ճանաչել ճեմարանի վեցամյա ուսումնառության ընթացքում և չեն կարողացել կանխել նրանց առաջխաղացումը, ինչը քիչ հավանական է, կա՛մ էլ ճանաչելով հանդերձ` հովանավորել են նրանց, որպեսզի հե՛նց այդպիսինները դառնան հոգևորական և լրացնեն միաբանության շարքերը, ինչն ուղղակի անհավատալի է: Այդ միաբանների հետ ուսանողները մասնակցում են ժամերգություններին, Պատարագին, իսկ միաբաններից մի քանիսն էլ դասավանդում են ճեմարանում և ակամա շփվում ուսանողների հետ: Նմանապես նաև միաբանների մուտքն է արգելված ուսանողների ննջարանային մասնաշենք:

Գալով ամենօրյա ժամերգություններին` պետք է նշել, որ թեև ճեմարանականների պարտականությունն է ներկա գտնվել առավոտյան և երեկոյան ժամասացություններին, նրանցից քչերն են սիրով և հոժարաբար մասնակցում ընդհանրական աստվածապաշտական կարգին: Մի մասը չի գիտակցում, որ ժամերգությունները ևս աղոթք են, մեկ ուրիշ մասը չի հասկանում այդ աղոթքի լեզուն, մի երրորդ մասն էլ հետաքրքրված չէ կամ էլ քունն է տանում, հոգնած է, կարևոր գործեր ունի: Բայց ոչինչ. պետք է «ներկա» ստանալ, որպեսզի ճեմարանի տեսչության կողմից չարժանանալ գրավոր նկատողությունների: Այդ «ներկա»-ն հետագայում մանկավարժական ժողովների ժամանակ պարզերես պիտի դարձնի նաև ճեմարանի տեսչությանը` ցույց տալով, թե որքա՛ն լավ են աշխատում տեսչության անդամները, որքա՛ն բարձր է ճեմարանի կարգապահությունը:

Երբ այսպիսի հոգեբանություն է ձևավորված, հազիվ թե ճեմարանն ավարտած մեկը, միաբան դառնալով, սիրահոժար մասնակցի ամենօրյա ժամերգություններին և կիրակնօրյա Պատարագներին: Բնական է, որ արարողությունը դեռ չսկսված մինչև նրա ավարտը պիտի զրուցի, այս ու այն կողմ նայի, զվարճալի պատմություններ հիշի, իր ծառայակիցների հարցերը քննարկի: Հետաքրքիր է` եթե ճեմարանի սաներին «ներկա-բացակա» չանեն, իսկ միաբանների աշխատավարձից պահումները դադարեցվեն, ապա նրանցից քանի՞ տոկոսը սրտանց և պատրաստակամորեն կմասնակցի ընդհանրական աղոթքի ժամերին, նույնիսկ եթե եկեղեցում մեկ հավատացյալ չլինի:

Ճեմարանի սաներին վերջին մի քանի տարիներին արգելված է նաև գրանցվել և օգտվել ընկերային ցանցերից, ինչպիսիք են դիմատետրը (facebook) և համադասարանցիները (одноклассники): Այս կարգադրությունը եղավ այն բանից հետո, երբ համացանցում հայտնվեցին որոշ ճեմարանականների անպարկեշտ լուսանկարները: Հակառակ սրան` շատ ուսանողներ շարունակում են իրենց ժամանակի մի ստվար մասը վատնել ընկերային կայքերում: Մյուս կողմից, ճեմարանի սաներին թույլատրվում է իրենց սենյակներում օգտագործել անձնական համակարգիչներ` այն պատճառաբանությամբ, թե այդկերպ ուսանողները պատրաստում են գրավոր առաջադրանքներ: Իսկ որտեղ համակարգիչն ու հեռախոսն է, այնտեղ էլ` համացանցը, նույնիսկ եթե տարածքում ալեցիր (wifi) չկա: Համացանցի հարցը շատ հեշտ է լուծվում լիցքավորված փոքրիկ կրիչների օգնությամբ, որոնք միացված են համակարգչին: Այստեղ արդեն անհնար է դառնում վերահսկել ուսանողների համացանցային շփումները, որոնք լի են գայթակղության և ժամավաճառության ծուղակներով ու վտանգներով:

Ի հեճուկս սրան` ճեմարանականներին արտոնված չէ բջջային հեռախոսներ գործածել, այլապես այն զանցառելու դեպքում կիրառվում են պատիժներ: Պատժի ենթակա գործոն է նաև սափրված չլինելը: Ճեմարանականներին վեց տարի շարունակ պարտադրում են, եթե ոչ ամեն օր, գոնե օրընդմեջ սափրվել, իսկ ճեմարանն ավարտելուց և քահանա ձեռնադրվելուց հետո էլ ստիպված են չսափրվել և գոնե մի փոքր մորուք պահել: Երկար բանակցություններից հետո մի շրջան արտոնվեց ավարտական` վեցերորդ լսարանի սաներին չսափրվել և եկեղեցական համազգեստ (կապա) կրել` ուսանողական համազգեստի փոխարեն: Ուսանողներին նաև արգելված է հագնել ջինսե կամ սպիտակ գույնի տաբատ: Ուսումնառության ընթացքում ճեմարանականն իրավունք չունի նշանադրվել կամ ամուսնանալ` այն պարզ պատճառով, որ ինքը գիշերօթիկ հաստատության սան է:

Թերևս ուսանողների ամենացավոտ հարցերից մեկը, եթե ոչ առաջինը, ազատության սահմանափակությունն ու պարփակվածությունն է: Այնքան էլ հեշտ չէ այդ տարիքում «ոսկի երիտասարդություն» ապրող տղաներին ներփակել որոշակի տարածքում և պարտադրել ապրելու, այսպես կոչված, վանաբնակ կյանքով: Աշխարհը միշտ էլ հրապուրում է, իսկ արգելված պտուղը «քաղցր» է: Ճիշտ կլիներ, որ հոգևոր դպրանոցները կառուցված լինեին բնակավայրերից հեռու` բնության գրկում, ինչպես ընդունված է աշխարհի բոլոր վանքերի պարագայում: Այսկերպ հնարավոր կլիներ մեղմել այն գայթումները, որոնք առաջանում են քաղաքամիջի դպրեվանքերում: Շատ ուսանողներ օրերն են հաշվում, թե ե՛րբ պիտի ունենան ազատ ժամեր` տուն գնալու կամ դրսում հայտնվելու համար, իսկ տարեկան արձակուրդները պարզապես երանություն են: Փորձը ցույց է տվել, որ կղզիացած դպրանոցներում, ինչպես Սևանում և Հառիճում, ուսման որակն զգալիորեն ակնհայտ է, իսկ կարգապահությունը` բարձր:

Սա չի նշանակում, որ ուսանողներին բոլորովին պետք է զրկել ազատությունից և ամիսներով «բանտարկել» ճեմարանում: Պետք չէ մոռանալ, որ նրանք էլ մարդ են, ծնողներ, հարազատներ, ընկերներ ունեն, կարող են սիրահարվել, ունենալ իրենց անձնական և ընտանեկան խնդիրները: Ճեմարանում, ի հակակշիռ պատիժներին, տեսչության ջանքերով կարևոր է ձևավորել նաև խրախուսանքների և շնորհակալագրերի ավանդույթը, փոքրիկ միջոցառմամբ շնորհավորել և բարեմաղթել հոբելյարներին` իրենց ծննդյան տարեդարձների կապակցությամբ, քաջալերել ուսման մեջ, օգնել` առօրեական դժվարությունները հաղթահարելու: Միայն փոխհասկացողության և եղբայրասիրության ջերմ ու մտերմիկ մթնոլորտում հնարավոր կլինի ապրել կողք կողքի հաշտ և խաղաղ, ներել ու հանդուրժել միմյանց, անտեսել մեկմեկու թերությունները, աջակցել նեղության պահերին, գոտեպնդել հուսախաբության ժամերին: Հակառակ դեպքում` ճեմարանը կդառնա մի ցատկահարթակ, որտեղից կսկսվի ոմանց կարիերան ու կանաչ ճանապարհը, ոմանց` հիասթափությունն ու փախուստը, ոմանց էլ` անճարակության ինքնապատսպարումը:   

 Հ. Եղիա Խաչատրյան                                                                       (Շար. Զ.)

Գևորգյան ճեմարանի նախկին փոխտեսուչ