Մարինե Մարտիրոսյան

Հարցազրույց երգիչ Արթուր Իսպիրյանի հետ

-Երևանի, «արևաշող քաղաքի վարդագույն շենքերի» մասին շատ եք երգում: Մտածե՞լ եք, թե Երևանի հին շենքերը որ սկսել են քանդել, ի՞նչ եք երգելու, ի՞նչ տեքստ պիտի լինի:

-Ով ինչ ուզում է գրի, միշտ հին երգերն եմ երգելու:

-Ինչո՞ւ:

-Հնի մեջ էնքան սեր, պատմություն կա: Հիմա ինչ էլ գրեն Երևանի մասին, սինթետիկ, թիթեռի կյանք ունեցող երգ է ինձ համար: Կերգեմ հին երգերը, որ մեր երեխաները, երիտասարդները լսեն, որովհետև ցավում եմ, բայց այն, ինչ այսօր մենք ենք խոսում Երևանի մասին, նրանք չեն հասկանա, որովհետև չեն տեսել, չեն զգացել Երևանի այն ջերմությունը, այն հոտը, որ մենք ենք զգացել: Մեծ մարդու խոսքեր եմ ասում, բայց, հավատացեք, դա այդպես է:

-Ասում եք՝ հին երգեր եք միշտ երգելու: Կարո՞տ կա հնի նկատմամբ:

-Կարոտ կա, հիշողություն կա: Ծնվել, մեծացել եմ այս քաղաքում, Չարենցի անվան դպրոցն եմ ավարտել, ապրել եմ Փակ շուկայի հարևանությամբ գտնվող սեփական տներից մեկում: Սովետական տարիներին այդ տները քանդեցին, սարքեցին թանգարան...

Կարոտը շատ մեծ է, հիշողությունները՝ շատ-շատ: Երիտասարդական պալատ կար, որն, ի դեպ, չնայած մեր խորհրդանիշներից մեկն էր, բայց դրա քանդելով այդքան չհուզվեցի: Մտածում էի, որ տեղում նոր ու ավելի գեղեցիկ շենք կկառուցեն: Բայց հիմա ցավ եմ ապրում, որ խաբվեցինք: Մեզ նկարներ էին ցույց տալիս՝ ասելով, որ դրա տեղում ժամանակակից շենք էր լինելու: Իսկ արդյունքում դարձավ ինչ-որ մեկի քարի հանքը:

Կրկեսն էլ էր խորհրդանիշներից մեկը, որ քանդեցին: Գուցե մեկ այլ նպատակով կծառայեր այն, որովհետև մենք նման դահլիճների կարիք ունենք: Օրինակ, կարող էր լինել գեղեցիկ համերգային դահլիճ: Իսկ նոր շենքը կարելի էր կառուցել մեկ այլ տեղ: Բայց, փառք աստծո, այդտեղ կրկին կրկես են կառուցում՝ միջազգային չափանիշներով:

-Ձեր՝ «Ժամանակին Երևանում» («Once upon a time in Yerevan») ձայնասկավառակը լույս տեսավ 2012-ին, եթե չեմ սխալվում: Հիմա եթե շարունակեք «ժամանակին Երևանոմ» միտքը, ի՞նչ կասեք: Ի՞նչ կար ժամանակին Երևանում, որ հիմա չկա:

-Ժամանակին Երևանում, գիտեք, ի՞նչ կար՝ մարդկություն (ժպտում է- հեղ.): Երևանում ամեն շրջան ուներ իր հանգստի, ժամանցի կենտրոնը, իր սրճարանները, իսկ այսօր ամեն ինչ մոբիլիզացվել է քաղաքի կենտրոնում:

Ժամանակին տրանսպորտն այսքան խայտառակ վիճակում չէր, ինչպես հիմա: Մեքենաներն օրեցօր շատանում են, և ոչ ոք չի մտածում դրա մասին: Անընդհատ մեքենա է ներմուծվում: Եվ սա այն երկիրն է, որ մեքենա չի արտահանում, ինչպես, օրինակ, Վրաստանը, Ռուսաստանը, որտեղ մեքենաներն ինչպես մտնում, այնպես դուրս են գալիս: Քաղաքը դարձել է մեքենաների գերեզմանոց:

Կենտրոնի նեղ փողոցներում այդքան բարձրահարկ շենքեր են կառուցում, երբ երկու մեքենա կողք կողքի հազիվ է շարժվում այդ փողոցով:

Հիմա նոր հիվանդությամբ են տառապում՝ հյուրանոցացավով: Կամ հյուրանոց, կամ բժշկական կենտրոն են կառուցում: Ամեն մեկն աշխատում է նվազագույնը 1-2 հյուրանոց ունենալ քաղաքի կենտրոնում:

Շեղվեցի թեմայից, հին Երևանի մասին էինք խոսում... (մի քանի վայրկյան լռում է, հետո ժպտում- հեղ.):

-Լավ, ինչի՞ համար ենք քանդում:

-Սկսեցին քանդել, երբ Երևանը սեփականացրեցին... Քարտեզը դրվեց և բաժանվեց մի քանի հոգու միջև (անուններ չնշեմ, փոքր քաղաք է, բոլորն էլ իմանում են): Այդ ամենը մատրյոշկայի եմ նմանեցնում, երբ քանդեք այն, մեջից դուրս կգան փոքր-փոքր մարդիկ: Եվ մենք կռվում ենք մատրյոշկայի ամենափոքր մարդու հետ՝ չհասկանալով, որ այդ մատրյոշկաները պետք է դնել իրար մեջ, հավաքել, որպեսզի խնդիրները լուծենք մեծի հետ:

Սեփականատերերն էլ, չունենալով ոչ մի հիշողություն, պատմություն Երևանի ու երևանցու մասին, որոշեցին քանդել՝ իրենց ուզած ապակով պատել, չպահպանելով որևէ ստանդարտ, հաշվի չառնելով, որ Երևանը սեյսմիկ գոտի է, որ ամեն շենք պիտի ունենա իր կանաչ տարածքը: Այսքան շենք են կառուցում, մտեք բակերը, կտեսնեք, որ բետոնապատ ավտոկայանատեղեր են դարձրել, որտեղ ոչ մի ծառ չկա:

Մենք գիտենք, որ հատվածն ում է պատկանում, և գիտենք, թե այն շենքերը, որոնք փորձում են քանդել, ում են պատկանում, և մենք թույլ չենք տալիս:

-Նկատի ունեք Պուշկինի փողոցի շենքե՞րը:

-Նկատի ունեմ այն 10 շենքերը, որոնք արժեք են ներկայացնում և այսօր անտերության են մատնված:

Որևէ մեկին չեմ տեսել քաղաքի կենտրոնի այդ նեղ փողոցներով զբոսնելուց, իրենց սև մեքենաներով կենտրոնական փողոցները փակելով՝ անցնում են, չեն էլ նկատում, որ պետք է դուրս գան այդ մեքենաներից, իրենց հայրենիքն այդ մեքենաներով ու տան պարիսպներով չի սահմանափակվում: Թող դուրս գան մեքենաներից, իրենց ուղեկցենք, մատանցույց անենք ամեն քարը, այս քաղաքի խնդիրները, որովհետև մենք ենք այս քաղաքում զբոսնողները, իրենք չեն: Թող հավաքվեն քաղաքապետով, գլխավոր ճարտարապետով, որ տանենք ցույց տանք:

Այնքան տաղանդավոր ճարտարապետներ, երիտասարդ հրաշալի դիզայներներ, քանդակագործներ ունենք, որոնք ապրում են Իտալիայում... Մտածողներ, ճաշակով մարդիկ ունենք: Նրանցից մեկը՝ Թուֆենկյանը, որ հյուրանոց կառուցեց: Զբոսաշրջիկները գալիս նկարում են դա, ոչ թե Հյուսիսային պողոտայի անշունչ պատերը:

Ի դեպ, Հյուսիսային պողոտայի ավտոկայանատեղին տարիներ շարունակ աղբանոց էր, շնանոց: Միլիոնանոց բիզնեսների աղբը թափում էին այնտեղ, որակի մասին դեռ չեմ խոսում: Մեզ նկարով ցույց էին տվել կանաչապատ, ծաղկամաններով պողոտա, իսկ արդյունքն այսօր տեսնում ենք… Եվ, փառք աստծո, Սամվել Կարապետյանը որակով գործ է արել, հիմա մոլ է սարքում, թող սարքի, ավելի լավ է մոլ լինի այդտեղ, քան աղբանոց:

-Վերջերս քաղաքաշինության նախարար Նարեկ Սարգսյանն ասել է, որ Պուշկինի փողոցում գտնվող հուշարձանները չեն քանդվելու: Ասվածը վստահություն չի՞ ներշնչում Ձեզ:

-Այդ հայտարարությունը քիչ է, նա պետք է խոսք տա, որ պահպանելու է այդ շենքերը, ոչ թե թողնելու է, որ վթարային դառնան: Թող խոսք տա, որ այնպիսի առաջարկ են անելու, որ համապատասխանի նաև մեր ցանկություններին: Այդ մասը չի կարելի վերացնել, որովհետև տրամադրություն ստեղծող հատված է, հիշողություններ կան էդ պատերի հետ կապված... Մի՛ խլեք մեզնից մեր պատմությունը՝ փոխարենը սարքելով ձեր անշուք շենքերը:

Հիմա մեկը Նարեկ Սարգսյանից հարցնի՝ կարո՞ղ են ցույց տալ մեզ համարակալված շենքերը, որոնք քանդեցին, Աֆրիկյանների շենքը, որ համարակալել էին, հիմա որտե՞ղ են այդ քարերը: Թող ցույց տան, սրտներս հանգստանա, էլի:

Երբ Արամի 30-ը քանդեցին, բոլորիս արթնացրեց, չնայած ուշ ենք արթնացել: Արամի 30-ը, կարծես, Երևանի խիղճը լիներ, ցավը, ճիչը լիներ: Երբ քանդեցին այն, տեսանք ինչեր են սարքել հետևում՝ շենքերի խտությունը տեսնեիք: Ստանդարտներին չհամատապասխանող անշունչ քառակուսի մետրի մասին մտածող սեփականատիրոջ մտածելակերպով է արվել դա՝ էս րոպեին կառուցեմ ու վաճառեմ: Ուրիշ բան իրենց չի հետաքրքրում:

Քաղաքի փոքր կենտրոնը պետք է լիներ առավելագույնը 4-հարկանի շենքերով կառուցված գեղեցիկ երևանյան միջավայր: Հիմա «Հին Երևան» նախագծի մասին են խոսում, որից պարզ է, որ հանրախանութի, առևտրի կենտրոնի նման շենք են կառուցելու: Իսկ հին Երևանը շենք չէ, միջավայր է, որն արդյո՞ք կարող եք ստանալ այսօր:

Դուք պետք է տեսնեինք, երբ Արամի 30-ը քանդեցին, ինչ կատարվեց: Մարդիկ ասում էին՝ «Անխիղճներ, էս ինչ արեցիք», հայհոյում էին, անիծում էին քանդողներին: Եվ մեկը չկար, որ ասեր՝ լավ եք արել, բացի Իգիթյանից:

Ես երկու ժամ այդտեղ կանգնած հետևում էի, թե ինչ է կատարվում, որպեսզի հասկանամ, արդյո՞ք դա այն անիմաստ «սարայն» էր, որ քանդվեց: Դա անկյուն էր, որը մենք սիրում էինք: Այն կարելի էր երկրորդ հարկով բարձրացնել՝ համահունչ դարձնել «Սիլ պլազա»-ի հետ: Փառք Աստծո, «Սիլ պլազա»-ի հատվածը պահպանված է:

-Այս ամեն ինչի համար ո՞վ պիտի տա պատասխան:

-Դեռևս մենք՝ երևանցիներս ենք պատասխան տալիս: Ոչ մեկը պատասխան չի տալիս, բոլորն էլ մարսում են: Էս մեկը, վերջին հայացքը դեպի հին Երևան, թողեք մեզ:

Ագահության չափ ու սահման կա: Ես, օրինակ, գիտեմ, թե ինչքան գումար է ինձ պետք, որ երջանիկ ապրեմ ընտանիքիս հետ, իսկ սրանք չեն իմանում՝ ինչքան գումար է պետք: Չեն կշտանում՝ «վերջին հարկն իմն է», «ամբողջ շենքն իմն է»... Նրանք կա՛մ թշանմի են մեզ, կա՛մ անկուշտ են, կա՛մ էլ հիվանդ են: Ինձ թվում է՝ պիտի գնան հոգեբանի մոտ ու հարցնեն, որ չեն կշտանում, ի՞նչ անեն:

Իրենք դրսում էլ չեն կշտանում, կուտակում են: Ինչ-որ հիվանդություն կա իրենց մեջ, որ չեն կշտանում:

-Այսօր ո՞վ է տերը:

-Էս քաղաքի տերը մենք ենք: Իրենց կարող է թվա, թե իրենք են, բայց դա էդպես չէ՝ տերը մենք ենք: