Արփինե Մինասյան

Վարդենիսից Լիճք գյուղ հարս եկած Աննա Սահակյանը օգոստոսին կունենա իր 3-րդ փոքրիկին: Խոտհնձի սեզոնին Աննան էլ գյուղի մյուս կանանց պես սկեսուրի հետ նոր քաղած խոտն է շրջում, չորացնում, որ հետո տուկ անեն:

«Դժվար ա էս վիճակում, բայց մեր եկամուտն ա, ո՞վ պիտի անի: Անցած տարի 3, 4 կով էինք պահում, էս տարի 2-ն են: Չենք կարող սարերի խոտը քաղել, դրա համար քչացրել ենք»:

Աննայի ամուսինը 3 ամիս առաջ Մոսկվա արտագնա աշխատանքի է մեկնել: Կնոջ խոսքով՝ մինչեւ հիմա գումար չի ուղարկել:

«Տղեն գնացե, հլը մե լումա չէ ճամպե: Իմ աղջկա ցեպն ա դրե տոկոսի տակ, գնացե»,-ասում է Աննայի սկեսուրը՝ 55-ամյա Ռիմա Կորոյանը:

Լիճքի գյուղապետ Գնել Գրիգորյանի խոսքով՝ գյուղում տուն չկա, որ խոպան գնացած 1, 2, 3 տղամարդ չլինի: Լիճքեցի տղամարդիկ խոպան են գնում գարնանը, վերադառնում՝ Նոր տարվա շեմին կամ ավելի վաղ: Հիմնականում գնում են 18-65 տարեկանները: Հիմնական ուղղություններն են՝ Մոսկվա, Սիբիր, Ուկրաինա, ներգրավվում են շինարարության եւ ասֆալտապատման աշխատանքներում:

Աննան ասում է, որ ամուսնու գործերը ոչ միշտ են հաջող եղել: Տարի է եղել, որ չեն էլ վճարել: Տանը ինքն է, սկեսուրը, երկու երեխաները՝ 6-ամյա Ռիման եւ 4-ամյա Բորիսը: Ամուսնու եղբայրն էլ զինծառայող է:

«Որ ընտանիքում տղամարդ չկա, կանայք են գնում խոտհավաք: Անցյալ տարի իմ տալոջ հետ հավաքեցինք, բարձեցինք մեքենան: Գյուղի կանայք բոլորն էլ աշխատում են»,- պատմում է 30-ամյա Աննան:

50-ամյա Վերժինե Հայրապետյանի (անձնագրով՝ Կիմա) 2 որդիները նույնպես արտագնա աշխատանքի են մեկնում: Տանը ինքն է, սկեսուրը, 2 հարսները եւ 4 թոռները: Մեծ հարսը՝ Անին, Արտաշատից Լիճք է եկել 10 տարի առաջ, 3 անչափահաս երեխա ունի: Ասում է, որ ամուսինը դեռ 8-րդ դասարանից է խոպան գնացել: Միայն մեծ որդու ծնվելիս է Հայաստանում եղել, 3-րդ երեխային՝ 9-ամսյա Վերժինեին 3 ամսականը լրանալուց հետո է տեսել:

«Երեխաների մեծանալը հայրերը չեն տեսնում: Ամբողջ հոգսը կնոջ վրա է: Գալիս են,  զարմանում են, թե երեխաները ինչքան են մեծացել, փոխվել: Կնոջ համար էլ, տղամարդու համար էլ հոգեպես շատ դժվար է: Ապրում ենք, սովորել ենք, յոլա ենք գնում: Հենց հիմա ամուսինս հիվանդ է՝ եւ՛ մտածմունքներից, եւ՛ կարոտից: Ոտքերը ցավում են»,- պատմում է 29-ամյա Անի Մանուկյանը, ում խոսքով՝ իր եւ սկեսուրի անուններով բանկերում 1 մլն դրամից ավել վարկեր ունեն: Ռուսաստանից ուղարկված գումարներըը միայն տոկոսները վճարելուն է բավականացնում: Հող չեն մշակում, դաշտերը հեռու են, տնամերձն էլ փոքր է:

«Մենք էս երկու տարի համարյա 3 հազար դոլարից ավել տուժել ենք էդ տոկոսներից, իրանք աշխատում, ուղարկում են, գումարը չի հերիքում, որ ոսկիները հանենք:  Իրանք ասֆալտ են անում, բորդյուր են շարում…Հոգնած, քրտնած գնում են տուն, ճաշ չկա եփած»,-ասում է Անին: Եթե համոզված լինի, որ ինքն ու երեխաները Ռուսաստանում ապահովված կլինեն, կմեկնի ամուսնու մոտ, բայց համոզված չէ:

Լիճքի գյուղապետ Գնել Գրիգորյանը հաստատում է, որ բնակիչները հողի մշակությամբ չեն կարողանում ընտանիք պահել: Ճանապարհածախսի համար շատերը բանկերից տոկոսներ, վարկեր են վերցրել: Վերջինիս խոսքով՝ այս պահին մոտ 1000-ից ավել մարդ է դրսում: Գյուղում փակ դռներ կան, գյուղապետը դժվարանում է թիվ նշել. ընտանիքներ կան, որ գնում, վերադառնում են: Լիճքի բնակչության թիվը 5600-ից դարձել է 5300:

«Միգրացիոն հոսքերը կպակասեն միայն այն դեպում, երբ գյուղում արդյունաբերությունը զարգանա: Հարկերի 32-%-ն ենք հավաքել, քանի որ ժողովուրդը գումար չունի: Էս տարի ահավոր ա: Ռուբլու արժեզրկումը մեծ ազդեցություն թողեց: Նախկինում 10.000 ռուբլիով մեկ պարկ ալյուր կարողանում էին գնել, էսօր պիտի 20.000 ռուբլի բերեն, որ մի պարկ ալյուր գնեն»,-ասում է համայնքապետը: Նրա խոսքով՝ եթե ամսական 100 հազար դրամ աշխատավարձ ստանան, միեւնույնն է՝ ընտանիք չեն կարողա պահել: Լիճքում ընտանիքները բազմանդամ են՝ 5-12 շունչ:  

Գեղարքունիքի մարզպետարանի պաշտոնական կայքէջի համաձայն՝ Լիճքում 1968-ից գործել է «Լիճք» հանքային ջրերի գործարանը, իսկ 1970-ին` ձկնաբուծարանը: Գնել Գրիգորյանը նշում է, որ այն ժամանակ էլ մարդիկ խոպան էին գնում եւ վերադառնում: Վերջինիս խոսքով՝ գյուղում կոոպերատիվ են ստեղծել, բայց մեխանիզմներից գլուխ հանող չկա: Իտալական արտադրության տեխնիկան ստիպված վստահել են գյուղի ջահելներին:    

«Հնձի, վարի, ցանքսի համար էժան գներ ենք սահմանել, մեր լեզվով ասած՝ յոլա ենք տանում ժողովրդին: 17-18 տարեկաններին ենք բերել, աշխատավարձը տալիս ենք, բայց չեն հասկանում էդ տեխնիկայից: Էս պահին 5 հատ ձեռքի խոտհնձիչ ունենք, 5-ն էլ շարքից դուրս են եկել: 3-ը հավաքել են, էսօր նոր դուրս են եկել դաշտ: Մեր պայմաններն էլ քարքարոտ են»,-ասում է գյուղապետ Գրիգորյանը:  

Աստղաձորի բնակիչ 37-ամյա Աղասի Ասատրյանը, ինչպես ինքն է ասում, մանկուց է խոպանչի: Բայց ռուբլու արժեզրկումն այս տարի իրեն հայրենիքում պահեց: Վերցրեց 30 տարվա ձեռքի խոտհնձիչն ու սկսեց մարդկանց դաշտերը քաղել՝ 1 սոդխը (1քմ) 500 դրամով, իսկ սարերում ավելի էժան՝ 300 դրամով: Ասում է, որ ե՛ւ պարտքով է քաղում, ե՛ւ անվճար, ե՛ւ վճարովի: Խոտքաղի սեզոնը սկսվելուց հետո 300 հազար դրամի վարձատրություն ունի հավաքելու: Մեզ հետ զրույցի ընթացքում լիճքեցի Ռիմա Կորոյանի տնամերձն էր քաղում:  

«Մարդիկ կան, որ հաջորդ տարի են տալիս պարտքը: Եթե հիմնվեմ կասիլկայի վրա, չեմ կարա սրանով ընտանիք պահեմ: Ամեն օր գործ չեմ ունենում…Կարտոշկա ցանելով էլ չես ապրի: Ստեղ կարտոշկեն 80, 100, 150 դրամ են ծախում: Էս կարտոշկով ոչ մեկն էլ հալի չի հասել, ըտենց մեկին կարա ՞ք հարցնեք, որ կարտոշկա ծախի ու տուն շարի, բացառված է: Բոլորն էլ ցանում են, բայց ասա ծախեն, էնքան կան, որ տանում թափում են»,-ասում է 4 երեխաների հայր Աղասին:   

Լիճքում զգացվում է ռուսական դրամի շունչը: Գյուղ մտնելուն պես աչքի են ընկնում վերջին տարիներին կառուցված, ցանկապատված սեփական առանձնատները: «Պուտինկա» թաղամասն է. 1990-ական թթ. գյուղի խոպանչի հարուստներն են կառուցել: Լիճքեցի հարուստ խոպանչիների ֆինանսական միջոցներով գյուղապետարանի շենքից քիչ հեռու կառուցվել է եկեղեցի: Գյուղապետի խոսքով՝ եկեղեցու կառուցումն արժեցել է 350-360 հազար դոլար: Սա այն դեպքում, երբ Լիճքում մանկապարտեզի շենք չկա: Գյուղի երեխաները նախակրթարան են հաճախում:

«Ռուսական փողերով՝ մեր տղերքի տված գումարով գյուղում եկեղեցի ենք կառուցել: Ռուսաստանում 350 մարդ կա, մենք ունենք ցուցակ, բոլորն էլ ամեն մեկը իր չափով տվել է…Պետք է աշխատատեղ ստեղծվի, որ ժողովրդի սոցիալական կարիքները բավարարվեն: Պետությունը մենք ենք, մենք պետք է ստեղծենք: Պիտի մարդկանց համոզենք, որ մենակ եկեղեցին չէ, ճանապարհ կարելի է սարքել, դպրոցներին աջակցել եւ հազար ու մի բան»,- ասում է 2008-ից գյուղը ղեկավարող Գնել Գրիգորյանը:

Լիճքեցի Աննա Սահակյանը երեխայի սեռը չգիտի, շուտով կծննդաբերի:  Հոկտեմբերի 20-ին Անի Մանուկյանի փոքր դուստրը կդառնա 1 տարեկան: Այս երկու կարեւոր իրադարձություններին էլ երեխաների հայրերը հավանաբար Հայաստանում չեն լինի: 

Գլխավոր լուսանկարում՝ Ռիմա Կորոյանի ընտանիքը