Հեղինակ՝ Վահէ Թաշճեան

Չէքիճում

Ուրֆայի ամէնէն ժողովրդական խաղերէն է, որ խորքին մէջ բաւական կոշտ խաղ մըն է եւ կը խաղցուի տղամարդկանց կողմէ։

Խաղցողներէն մէկը կորաքամակ կը չոքիլ, ձեռքերը սրունքներուն վրայ դրած։ Այս անձը «պառկող»ն է։ Խաղընկերները մէկ առ մէկ վրայէն պիտի ցատկեն եւ իւրաքանչիւրը իրաւունք ունի ցատկած պահուն իր ափով ամուր զարնել - «շափլամա» մը տալու - «պառկող»ին կռնակին։ Ասկէ ետք, նոյն խաղընկերները դարձեալ մէկ առ մէկ «պառկողին» վրայ կը նետուին։ Առաջին նետուողը պէտք է փորձէ ոտքերը գետին չդնել, չիյնալ, եւ մինչեւ նախապէս ճշդուած ժամանակ մը այդ դիրքով մնալ «պառկող»ին վրայ։ Եթէ չյաջողի, ապա ինք կը դառնայ «պառկող»։ Եթէ յաջողի, ապա կարգը կու գայ յաջորդ խաղընկերոջ նետուելու «պառկող»ին վրայ։ Իսկ եթէ պատահի որ «պառկող»ը ընդհանրապէս չդիմանայ եւ իր վրայի բեռան տակ տապալի, այն ատեն պարտուած կը հռչակուի։

Տարապ, տարապ

Երկու մրցակից խումբեր կը կազմուին։ Իւրաքանչիւր խումբ կրնայ մինչեւ 20 հոգի հաշուել։ Խումբերը կը կագնին իրարմէ 20 մեթր հեռաւորութեան վրայ։ Իրենց կանգնած տեղը կը համարուի տուեալ խումբի անդամներուն «տուն»ը, իսկ կեդրոնի 20 մեթրանոց այս տարածքը խաղադաշտն է, ուր առանց արտօնութեան ոչ մէկ խաղացող իրաւունք ունի մուտք գործել։ Իւրաքանչիւր խումբէ մէկը կը ճշդուի եւ ասոնք կը մտնեն խաղադաշտ։ Այստեղ ալ ծայր կ՚առնէ երկու մրցակիցներուն «կռիւը»։ Ամէն մէկը պիտի փորձէ իր մրցակիցը քաշել իր խմբակիցներուն կողմը, այսինքն իրենց «տուն»ը։ Երբ մենամարտողներէն մէկը կը յաջողի իր «տան» սահմաններուն մօտեցնել դիմացինը, այն ատեն առաջինին խմբակիցները կրնան եւս զայն քաշել ու բերել սահմանէն ներս։ «Տան» սահմանէն ներս ինկած հակառակորդը պարտուած կը համարուի։

Հետաքրքրականը հոն է, որ ամբողջ ժամանակը խաղադաշտին մէջ մենամարտող երկու մրցակիցները շունչ պէտք չէ առնեն (թէեւ խաղի կանոններուն մէջ չի մանրամասնուիր թէ շունչը պահելը ինչպէս կը ստուգուի)։ Իսկ երբ մրցակիցը հակառակորդի «տան» մօտ բերուի, այս անգամ «տան» մնացեալ անդամները իրենք շունչ առնելէ կը դադրին եւ կը փորձեն հակառակորդը քաշքշելով իրենց մօտ բերել։ Խաղին ընթացքին բոլոր խաղացողները կը կրկնեն «տարապ, տարապ» բառերը (նշանակութիւնը անծանօթ)։

Խաղին ընթացքին երկու խումբերէն կը լսուին նաեւ դիմացինին ուղղուած գրգռիչ արտայայտութիւններ, որոնք այս խաղին յատուկ են եւ Ուրֆայի հայկական բարբառով են։ Այսպէս, մէկը դիմացինը կ՚անուանէ ճնճղուկ եւ կը պոռայ. «Ա՛յ ճնճղուկ, ճնճղուկ, մէրիդ պապիդ սըգըճուկ» (Ա՛յ ճնճղուկ, ճնճղուկ, մօրդ եւ հօրդ չափ շատ փոքր)։ Կամ, դիմացինը դարձեալ երգիծանքի առարկայ կը դառնայ, երբ կը պոռան. «Հէ՛յ տէլիճէ, տէլիճէ, մէրիդ պապիդ կը ճնչէ, կը ճնչէ» (Հէ՛յ բազէ, բազէ, մամադ պապադ կը ճչայ, կը ճչայ)։ Դարձեալ, այս արտայայտութիւնները արտասանուած պահուն պէտք է շունչը պահել։

Էրկէն էշ (երկար էշ)

Կը խաղան երկու մրցակից խումբերով, իւրաքանչիւրը տասնեակի մը չափ անդամներով։ Խումբերէն մէկուն խմբապետը կը կագնի պատի մը տակ, կռնակը պատին տուած։ Ճիշդ խմբապետին դիմաց, անոր խմբակիցները՝ մէկը միւսին ետեւ կանգնած, կը կազմեն ուղիղ եւ մօտ երկու մեթրանոց կամուրջանման գիծ մը՝ կռնակնին ու գլուխնին կքողներէ բաղկացած։ Այսինքն, անոնք ամբողջ մէջքով կը կռանան եւ կքած գլուխները դէպի խմբապետը ուղղուած։

Մրցակից խումբին անդամները մէկ առ մէկ պիտի փորձեն ցատկիլ այս կամուրջին վրայ եւ անոր վրայ հեծած մնալ։ Առաջին ցատկողները պէտք է փորձեն կարելի եղածին չափ հեռու ցատկիլ եւ իյնալ խմբապետին մօտակայ տեղ մը, որպէսզի յաջորդող խմբակիցներուն ցատկելու եւ իյնալու միջոց ստեղծուի։ Ամէն ցատկող պէտք է անշարժ մնայ իր ինկած տեղը եւ արգիլուած է ոստումէն ետք կատարուած ամէն յառաջացում։ Վերջաւորութեան մրցակից խումբին բոլոր ցատկողները կը սեղմուին մարդկային այս կամուրջին վրայ։

Կամուրջ կազմողները պէտք է ամուր կանգնին եւ դիմանան իրենց վրայ ցատկածներուն ծանրութեան եւ ճնշումին։ Կը պարտուին երբ անոցնմէ մէկն ու մէկը տապալի եւ այս ձեւով նաեւ կամուրջն ալ փլի։ Ցատկող խումբը կը պարտուի, երբ կամուրջին վրայ հեծնողներէն մէկն ու մէկին ոտքը գետին դպնայ։

Էշէք պէքլեմէն

Խմբային խաղ։ Դաշտին կեդրոնը կը կենայ «պառկող»ը, այսինքն անձ մը որ կորաքամակ կը չոքի, ձեռքերը սրունքներուն վրայ դրած։ Ան կ՚ունենայ ընկերակից մը, որ կը խաղայ պահապանի դերը եւ կը դառնայ անոր շուրջ բոլորը։ Մնացեալ խաղացողները այս երկուքին հակառակորդներն են։ Ամբողջ խաղին ընթացքին անոնք պիտի փորձեն մօտենալ «պառկող»ին եւ փորձել անոր կռնակը ելլել։ «Պառկող»ը կը գտնուի կրաւորական դիրքի մէջ, բայց անոր պահապանը պատրաստ կը հսկէ եւ իրաւունք ունի ամէն մօտեցողի հարուածել կամ հրել։

Երբ մէկն ու մէկը ճարպիկ շարժումներէ ետք ի վերջոյ կը յաջողի հեծնել «պառկող»ին կռնակը, այն ատեն կարգը կու գայ իջնելուն ու փախելուն։ Բայց պահապանը կողքին կանգնած է, այնպէս որ փախելու համար հնարամիտ միջոցներ պէտք է գտնել։ Հեծեալին խմբակիցները կրնան զինք օգնել պահապանը զբաղեցնելով։ Եթէ հեծեալը փախուստի պահուն բռնուի եւ ենթարկուի պահապանին հարուածներուն, պարտուած կը համարուի եւ ինք կը ստանձնէ «պառկող»ի դերը։

Քէլէ պիշտի

Խաղադաշտին կեդրոնը կը տնկեն ցից մը, որուն կը կապեն մօտ չորս մեթր երկար պինդ չուան մը։ Խաղին մասնակիցները իրենց կօշիկները կը հանեն եւ կը տեղադրեն ցիցին մօտիկ, չուանին շրջագիծին սահմաններուն մէջ։ Վիճակով կը ճշդուի կօշիկներուն «պահապան»ը։ Խաղը ծայր կ՚առնէ։ «Պահապան»ը միշտ մէկ ձեռքով պէտք է պահէ չուանը, շրջագայի կօշիկներուն շուրջ եւ չարտօնէ որ խաղացողներէն մէկն ու մէկը կօշիկ մը գողնայ։ «Պահապան»ը եթէ յաջողի աքացի մը տալ կօշիկ գողցողներէն մէկուն, հարուածուողը ինք կը կը ստանձնէ «պահապան»ի դերը։ Իսկ եթէ պատահի որ ձախողի կից տալ եւ բոլոր կօշիկները գողցուին, այն ատեն «գող»երը կօշիկները իրենց ձեռքին կը յարձակին «պահապան»ին վրայ եւ կը սկսին զայն ծեծել։ «Պահապան»ը այս վիճակէն կ՚ազատի միայն այն ատեն երբ յաջողի մէկն ու մէկին աքացի մը տալ։

շարունակությունը՝ այստեղ