Մհեր Ենոքյան

«Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից

Հին կալանավորների ձեռքերին, մանավանդ Ռուսաստանի սիբիրների գաղութներով անցած, տեսել եմ այս դաջվածքը. “Кто не терял свободу, тот не ценит её”.

Ես անձամբ չեմ ընդունում նմանատիպ ամփոփիչ եզրակացություններ, բայց ասվածի մեջ ճշմարտության հատիկ կա:

Օրեր առաջ խցի դռան վրայի «վոլչոկ» կոչված անցքը բացվեց և մի տոպրակ պաղպաղակ տվեցին ինձ`բանտի խանութի աշխատակցուհին թղթի վրա իմ անունն էր գրել: Զարմացա`ո՞վ է փոխանցել:

-Երկու երիտասարդ տղաներ են եղել, փողը տվել են, ասել, որ քո բարեկամներն են,-այսպիսի պատասխան լսեցի: 

Անակնկալը հյուրասիրելով բախտակիցներիս`ինքս էլ, երևակայելով՝ իբր պուրակում եմ ման գալիս ու պաղպաղակ ուտում`մտածում էի՝ տեսնես ովքե՞ր են իմ նոր ու անծանոթ բարեկամները: Միգուցե նրանք կարդո՞ւմ են հոդվածներս: Որոշեցի այստեղ նրանց ասել`շնորհակալություն հաճելի անակնկալի համար, իմ անծանոթ բարեկամներ: 

Սողոմոնին հիշեցի, միշտ ասում էր, որ բանտում չի հագենում, երբեք հաճույքով հաց չէր ուտում, իսկ ազատության մեջ անցկացրած առաջին օրվա նրա հաց ուտելը չեմ մոռանա: Նոյեմբերի վերջն էր, բայց կանաչ խոտեր դեռ կային: Ցամաք հացը տեսնեիք ոնց էր անուշ անում խոտի մեջ նստած:

Մեկ էլ Սողոմոնի հանդարտությունն եմ հիշում: Տոն օրերի մոտ անընդհատ ասում էի՝ Սողոմո՛ն, հերի՛ք գիրք կարդաս, նստենք փախուստի համար մասնակի ներման խնդրագիր գրենք նախագահին: Չէր ուզում, անիմաստ էր համարում: Երբեք չէր խառնվում իրար, անգամ, երբ երկրորդ փախուստը պիտի անեինք, դուրս գալուց 30 րոպե առաջ հանգիստ նստած գիրք էր կարդում:

1996թ. նոյեմբերի 29-ի մահապատժի դատավճռից հետո երկար տարիներ պաղպաղակի մասին միայն երազել կարելի էր: Եթե հիշողությունս չի դավաճանում, երկարատև դադարից հետո` 2001թվականի ամռանը հնարավոր դարձավ պաղպաղակ համտեսել:

Հիմք ընդունելով սիբիրյան կալանավորների խորիմաստ դաջվածքները` կարող եմ վստահ ասել`պաղպաղակի իրական համը կարող է հասկանալ միայն նա, ով տարիներ շարունակ միայն երազել է պաղպաղակի մասին: Պատկերացնու՞մ եք` նման մի հոլովակ պատրաստեն:

Գիտե՞ք`բանտային դաժան կյանքը շատերից գողանում է նաև հումորի զգացումը, ինչը շա՜տ կարևոր է այստեղ գոյատևելու համար: Շարունակելով դաջվածքի թեման`կասեմ, որ հումորի իրական արժեքը բանտում ես սկսում հասկանալ: Կարծում եմ, միտքս կհաստատեր նաև մեծագույն երգիծաբան Լեռ Կամսարը: Նա չնայած իր դաժան ճակատագրին, պահպանեց հոգու կենսախնդությունը նաև հումորի շնորհիվ:

Սիրելի Վանուհի, Դուք եք «մեղավոր», որ այսքան երկար թարգմանեցի, հիմա էլ խմբագրում եմ «Բանտիս օրագիրը»: Հիշո՞ւմ եք՝ ամենասկզբում, երբ նոր էի սկսել թարգմանությունը, գրեցիք`մինչև ավարտես`քո ազատությունն էլ կգա: Ա՛յ, հենց այդ պատճառով էլ, ասես, վախենում եմ խմբագրման վերջակետը դնել, ասես, միտումնավոր երկարաձգում եմ՝ վախենալով, թե գործը կավարտեմ, իսկ ազատությունը էլի չի գա: Բայց շուտով…

Վերադառնալով դաջվածքի «պարունակությանը»՝ մի բան էլ հաստատ կարող եմ ասել` մաքուր օդի գինը միայն նա գիտի, ով գոնե մի հինգ րոպե շնչել է «Նուբարաշեն» կլոր բանտի զարհուրելի օդը: Ֆո՛ւ… Որոշ դատավորների կարելի է այնտեղ պահել` դատավճիռներ կարդալուց առաջ…

Շատ եմ խնդրում`հանկարծ չորոշեք բանտ գալ, որ նոր սկսեք զգալ պաղպաղակի ու հումորի իսկական համը, մաքուր օդի համն ու հոտը: Հենց դրա համար էլ կիսվում եմ զգացողություններով ու բանտային «ազատության» բազմադարյան իմ փորձով, որ վայելեք ազատությունը ազատության մեջ...