Հարցազրույց քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանի հետ

-Օրեր առաջ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը «Ինտերֆաքսի» հետ զրույցում նշել էր, թե ղարաբաղյան հակամարտության սրման ռիսկ կա ամբողջ ծանր զինատեսակի կիրառմամբ: Կարելի՞ է ենթադրել, որ սա հստակ ակնարկ է հայկական կողմին, քանի որ ապրիլյան քառօրյա պատերազմը սկսել էր Ադրբեջանը:

-Միանշանակ դժվար է գնահատելը, քանի որ սովորաբար նման բաներ ասում են կախված նրանից, թե ինչ հարց են տալիս: Սակայն պարզ է մի բան. եթե նրանք անընդհատ ասում են, որ կողմերն ինչ-որ համաձայնության պիտի գան, ապա նման սպառնալիքներ կողքից անում են ինչ-ինչ նպատակներով. կողմերին ուշադրության են հրավիրում: Նորից կրկնվող բանաձևը՝ տարածքներ կարգավիճակի դիմաց, ո՛չ ադրբեջանական, ո՛չ հայկական կողմին ձեռնտու չէ, որևէ մեկը դեռ պարզ չի խոսել այդ մասին: Քանի որ Մոսկվայում նշանակություն ունեցող հանդիպում է եղել, և ինչ-որ բաներ խոսել են, այդ հարցազրույցը ևս առիթ էր որոշ գնահատականներ հիշեցնելու:

-Հակամարտության կարգավորման պայմաններից մեկը Ուորլիքը համարել է տարածքների վերադարձը կարգավիճակի դիմաց: Թեև 20 տարուց ավելի Մինսկի խումբը մշտապես նշել է այդ մասին, այսինքն՝ դա մեծ հաշվով նորություն չէ, բայց այդ թեման ավելի է թեժացել է վերջերս: Կարծում եք՝ ինչ-որ իրավիճակ փոխվե՞լ է:

-Ապրիլյան պատերազմից հետո փոքր շեշտադրում փոխվել է, քիչ ավելի շատ է խոսվում կարգավիճակի մասին: Երբ օգոստոսի 10-ին Սերժ Սարգսյանը հանդիպել էր Վլադիմիր Պուտինի հետ, քննարկել էին խնդիրը բոլոր հանգամանքներով, և Սարգսյանն ասել էր, որ խնդրի էությունը կարգավիճակն է, իսկ տարածքների վերադարձն ու մնացած հարցերը դրա հետևանքներն են: Այսինքն՝ ավելի որոշակի է խոսվել կարգավիճակի մասին: Բաքվում լռում են, որովհետև այնտեղ էլ զգացել են, որ կարգավիճակի խնդիրը միշտ ավելի կտրուկ է դրվում: Ինչո՞ւ է դա էական, որովհետև Ադրբեջանը երբևէ հատուկ կարգավիճակի, առավել ևս անկախության մասին չի խոսել, հակառակն է հայտարարել, և ընդամենը մի խնդիր էր դնում՝ տարածքների (չգիտեմ, թե ինչու են տարածք ասում), Լեռնային Ղարաբաղի զբաղեցրած ամբողջ տարածքը վերադարձվի Ադրբեջանին: Դա էր Ադրբեջանի բնորոշումն այս ընթացքում: Այս 22 տարիներին որևէ բան չի փոխվել այդ հարցում: Ադրբեջանը երբևէ չի ասել, որ կոմպրոմիս գոյություն ունի:

-Մայիսին Վիեննայում Սերժ Սարգսյանը Լեռնային Ղարաբաղի բանակցային գործընթացի վերսկսման համար 3 նախապայման էր նշել (հասցեական հայտարարությունները, միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների ներդրումը և երաշխիքները, որ Ադրբեջանը չի գնա նոր ագրեսիայի և ահաբեկչության ԼՂ ժողովրդի նկատմամբ): Որևէ կետ կատարվե՞լ է թվարկվածից, հատկապես որ խոսվում է առաջիկայում Սարգսյան-Ալիև հանդիպման մասին:

-Ոչ, չի կատարվել, և խնդիրը հենց դա է, որովհետև կոնկրետ Վիեննայում այդ մեխանիզմներն են առաջարկվել Ադրբեջանին: Մի պահ Ադրբեջանը տարբեր մակարդակներով հայտարարում էր, որ դրանք ընդամենը առաջարկներ են, որոնք չի ընդունում: Այնուհետ զգալով, որ ըստ երևույթին, լավ չի ընդունվել ասածը, սկսեցին լղոզված ասել, թե կքննարկեն: Իրականության մեջ, իհարկե, գիտենք, որ որևէ բան չի փոխվել, և Ադրբեջանը բացարձակապես որևէ ցանկություն չունի այդ քայլին գնալու:

-Դա նշանակո՞ւմ է, որ Հայաստանն ընկրկելու է, եթե առաջիկայում Սերժ Սարգսյանի թվարկած նախապայմաններից որևիցե կետ չիրականացվի, սակայն հանդիպում լինի:

-Չգիտեմ, թե ընդհանրապես Հայաստանը ոնց է գնահատում նման բաները: Դա շատ կարևոր պահ է, սանդղակ է ստուգելու, որ Ադրբեջանը կարող է իրականացնել որևէ պայմանավորվածություն: Եթե Հայաստանը մի քիչ լուրջ մոտեցում ցուցաբերի, պետք է նշի դա: Եթե Ադրբեջանը չի ցանկանում պայմանավորվածությունն իրականացնել, ապա իմաստը ո՞րն է պայմանավորվածությունների կամ պայմանագրերի:

-Հիմա ղարաբաղյան հարցն ի՞նչ փուլում է: Կարգավորման որևիցե տեղաշարժ նկատելի՞ է:

-Ղարաբաղյան հարցը հասկանալով՝ պետք է մի քիչ ժամանակակից մոտեցումներով խոսենք: Ժամանակին մարդիկ օգտագործում էին «կարգավորում» բառը: Հիմա հասկանում ենք, որ բուն բովանդակային կարգավորման վերաբերյալ բանակցություններ վաղուց չկան: Ուրիշ բանակցություններ են, որոնք կարելի է գնահատել տարբեր կերպ: Նոր թեմա չէ, սակայն ավելի ակտուալ է դարձել անվտանգության հարցերի քննարկումն ու մեխանիզմ ստեղծելը: Երկրորդը՝ ընդհանրապես խոսել այն մասին, որ ղարաբաղյան կոնֆլիկտային վիճակն ավելի ակտիվ օգտագործվեց տարբեր երկրների կողմից, միջազգային հարաբերությունների վրա ազդելու, նոր հարաբերություններ ստեղծելու համար, ինչպես օրինակ Իրան-Ռուսաստան-Ադրբեջան ֆորմատ ստեղծելու առաջարկները: Պարզ տեսանք, թե ինչպես է օգտագործվում ապրիլյան պատերազմից հետո ստեղծված վիճակը: Խնդրի օգտագործումը միջազգային հարաբերություններում մի բան է, դրա աստիճանը բարձրացել է, իսկ կարգավորման խնդիրը, կարծես, մոռացվել է:  

-Տարածաշրջանում էլ կարծես դերակատարները փոխվում են: Իրանի մասին նշեցիք: Նշանակալի դերակատարում է ստանձնել:

-Ռուս-թուրքական հակադրություն, համարյա կոնֆլիկտ եղավ, հետո փոփոխություններ կատարվեցին, ինչ-որ պայմանավորվածություններ ձեռքբերվեցին, Սիրիայում վիճակ փոխվեց, Իրանը դերակատար է դառնում: Այդ ամենը նորություն է, նոր նախագծերի, մոտեցումների մասին են խոսում: Հենց միջազգային այդ պարամետրերի որակական փոփոխությունն է ազդում կոնֆլիկտային իրավիճակի վրա: Տարածաշրջանում այնքան բան չի փոխվել, եթե չհաշվենք Ռուսաստանի քաղաքականությունը Ադրբեջանի հետ, Ադրբեջանի զինումը վերջին տարիներին: Բացի դրանից, էական փոփոխություն չկար տարածաշրջանում, բայց հիմա տեսնում ենք կտրուկ փոփոխություններ դիրքորոշումների, շահերի մեջ, որն ազդում է իրավիճակի վրա: Պատերազմն էլ անխուսափելի էր ինչ-որ առումով՝ կախված հենց այդ փոփոխություններից:

-Երեկ փոխարտգործնախարար Շավարշ Քոչարյանն էլ է խոսել Վիեննայի և Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածությունների մասին, նշել, որ քանի դեռ դրանք չեն կատարվել, առաջընթաց չի լինի: Ադրբեջանն ընդառաջ կգնա՞:

-Ադրբեջանը չի գնա: Ադրբեջանը բանակցային գործընթացին ուրիշ աչքով է նայում, չեն ասում՝ գնում ենք բանակցային գործընթացին ինչ-որ համաձայնության գալու: Բանակցային գործընթացը քաղաքական հարցեր առաջարկելու և լուծելու խնդիր է նրանց համար: Հիմա ստացվեց այնպես, որ ղարաբաղյան պատերազմից հետո անընդունելի գնահատականներ ու առաջարկներ եղան նրանց համար: Դա փաստ է: Երկու տասնամյակ է, որ Ադրբեջանը խոսում է ղարաբաղյան կարգավորման խնդրի հիմքում դրված ՄԱԿ-ի 4 բանաձևերի կատարման մասին, այն էլ՝ միակողմանի, որ Հայաստանը պիտի հեռանա զբաղեցրած տարածքներից, իսկ ապրիլյան պատերազմից հետո ոչ ոք չհիշեց դա: Բոլորը հիշեցին 94-95 թթ. զինադադարի պայմանագրերը, և ասացին, որ ղարաբաղյան խնդրի իրավական հիմքը դա է, և բոլորդ պիտի պահպանեք: Դրանից հետո Վիեննայի առաջարկները մեխանիզմներ ստեղծելու մասին էին:

Ադրբեջանի համար բավականին տհաճ քաղաքական վիճակ ստեղծվեց, որովհետև գտնում էին, որ հաջողություն են ունեցել պատերազմական գործողություններում, արդյունքում, իհարկե, շատ ավելի բարդ իրավիճակում հայտնվեցին: Այլ բան, որ Հայաստանը որևէ կերպ գործնականորեն չօգտագործեց և չձևավորեց նոր մոտեցումներ: Այն ժամանակ կարևորագույն հայտարարություններ եղան, և ոչ մի բան չարվեց: Բայց միևնույն է՝ անգամ առանց Հայաստանի հստակ դիրքորոշումը փոխելու, Ադրբեջանի համար ստեղծվել է նոր խնդիր, որը պիտի լուծի Ռուսաստանի հետ, Պետերբուգի հանդիպումն էլ հիմնականում այդ նպատակն ուներ: Այնտեղ փորձում էին կտրուկ փոփոխության ենթարկել Վիեննայում ստեղծված վիճակը, որ առաջարկել էր Միացյալ Նահանգները, բայց դա նույնպես չստացվեց, Ռուսաստանն էլ, փաստռորեն, չգնաց կամ չկարողացավ գնալ դրան: Դրա համար այս վիճակն օդում կախվեց:

Հիմա Հայաստանը պետք է հստակ դնի այն խնդիրները, որոնք դրել էր, ու առաջին հերթին այն, որ պետք է պահպանել 94-95 թթ. պայմանագրերի դրույթները, որոնցից կարևորագույնը շփման գիծն է՝ միջազգային հանրության կողմից ճանաչված շփման գիծը, որն Ադրբեջանը խախտել է: Դրա մասին խոսվել է, և անձամբ Սերժ Սարգսյանն է ասել, որ մինչև Ադրբեջանը չվերադառնա այդ գծին, որևէ բանակցություն չի լինելու: Դա շատ հեշտ մոռացան, հեշտացրին Ադրբեջանի կյանքը:

Հայաստանի կողմից սկզբունքային գիծ չեմ տեսնում, որտեղ ձևավորվեն և ներկայացվեն նոր վիճակում ստեղծված դրույթները: Ամեն ինչ մի քիչ լղոզված է ասվում, ինչը շատ վտանգավոր է, որովհետև Ադրբեջանը փորձում է փոխել հենց այս պայմանները՝ բացի նրանից, որ քաղաքական առումով հաջողել է ապրիլյան պատերազմում, ինչը հետագայում չգիտես թե ինչ զարգացումներ կունենա:

-Այս պահին արտգործնախարարի փոփոխությունն անհրաժեշտություն համարո՞ւմ եք:

-Արտգործնախարարը քաղաքականություն մշակողը չէ, դրա համար էական չէ այդ փոփոխությունը, բայց պահվածքը, սկզբունքային մոտեցումներ չցուցաբերելը, բոլորը մեղադրում են նրան, որ Ռուսաստանից է կախված: Անգամ այդ կասկածները հերիք են, որ նա հեռանա: