Սրճարանային վիճակներ
ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ, [email protected]
Կրօնա-սեռական խտրականութեան նոր գլուխ-գործոց մը կը ձկնէր ան ծովեզերեայ հեռաւոր քաղաքի մը մէջ՝ տափակ կատակախօսութեամբ յստակօրէն տարբերակելով տղամարդու մը ու մատամի մը մահերը։ Դէմքին գծագրուած ծիծաղը, որ այդ պահուն կ՚ոգեւորէր զինք ծափահարող հազարաւոր մարդիկը, աւելի թաց էր քան Սեւ ծովուն եղանակը։ Հանրաշարժի մը վրայ ելած, հտպիտի մը նման կրցած էր ծիծաղեցնել իր հետեւորդները, որոնք ուրախութեան ճիչերով, գոռում-գոչիւններով կը ձայնակցէին իրեն, որ նախագահէ մը աւելի կարծես բեմի աստղ մը դարձած էր այդ պահուն։ Կը շարունակէր խօսիլ, կը պոռար, կը կանչէր, ժողովուրդը հետզհետէ կը տաքնար, «Հայու փիճերը պիտի չկրնան մեզ վհատեցնել», սկսած էին պոռալ անոնք։ Զինք կը լսէի՞ն արդեօք։ Շունն իսկ իր տէրը չէր ճանչնար որ… Սակայն խօսիլը հիւանդութեան մը պէս էր ալ իրեն համար, երբ մանաւանդ բազմութիւն մը հաւաքուած տեսնէր դիմացը։ Հոգ չէ թէ անոնք ըլլային թաղին խենթերը, դատարկապորտները։
Ճիշդ այդ օրերուն, այդ մեծ գիւղին փոքրիկ մէկ թաղին մէջ, որ ունէր եօթը պատմական աշտարակներ, քանի մը հայեր իրենց ձանձրոյթը փարատելու համար քով քովի եկած, անուշ զրոյցի մը բռնուած էին իրարու հետ։ Մէկ կողմէ նարտի կը խաղային, կլկլակ կը կլկլացնէին, կը ծխէին ուրա՜խ, անհո՜գ… Անոնք եօթը երգ գիտէին եւ այդ եօթը երգն ալ կը վերաբերէր դպրոց փակելուն։ Հալածական իրենց կիներէն, որոնք տունը այդ ժամերուն չէին ուզեր լսել ճանճի մը բզզիւնը անգամ, այդ ծանրաշուք տղամարդիկ կը հաւաքուէին թաղին սրճարանը։ Թէյին ջերմ գոլորշին կը բարձրանար, սուրճին համով հոտը կը տարածուէր միջոցին մէջ, ծխախոտի ծուխերը դուրս կը յորդէին պատուհաններէն…
Գիւղին մենծ աղան՝ հաստ վիզով, ճաղատ գլուխով, լայն փորով, որուն դիմաց ոչ ոք կրնար իր ձայնը բարձրացնել, կ՚առնէր նուագարանը իր ձեռքը ու կը սկսէր երգել. «Փակե՜նք վարժարանները։ Փակե՜նք ու ազատի՜նք, աղբա՛ր… Բանի չեն ծառայեր։ Պարապ տեղ ծախս։ Ուսուցիչի՛ ծախս, տնտեսի՛ ծախս, աշակերտներն ալ ուրիշ փորձանք…»։
Ուրիշ մը, աւելի երիտասարդ, սեւ մազերով, որոնց ետին հետզհետէ սկսած էր նշմարուիլ փայլուն ճաղատը, փորը չէ մեծցած դեռ սակայն աղա մը ըլլալու աստիճան, վիզը բարակ, բայց շատ լաւ կրկնող իր աղային ըսածները։ «Ճի՛շդ կ՚ըսէ աղան, փակե՛նք։ Մեզմէ քանի՞ն այդ դպրոցին մէջ կարդացած է որ…»։
«Հա եա, աղբա՛ր,- գլուխը վեր առնելով նարտիէն կը ձայնէ սրճարանի անդիի ծայրէն ուրիշ մը՝ իրաւունք տալով վերջին խօսողին,- մեր զաւակները անգամ քովի գիւղին դպրոցը չե՞ն երթար, գոցենք վերջանանք»։
Աղաներէն ուրիշ մը, որ փանջունի-նախագահին քովը տանող-բերողի պաշտօն ալ ունի, աւելի գործնական երեւելու մտահոգութեամբ, հաշիւներ կ՚ընէ, ուսուցիչներէն այլ ձեւերով օգտուելու միջոցներ կը խորհի, 4+4+4-ի դրութեան մէջ, կ՚ըսէ ան, սանկ կ՚ընենք, կ՚ըսէ, նանկ կ՚ընենք, կ՚ըսէ… «Օ՜օ՜օ՜օ՜,- կը բացագանչեն զինք լսող միւս աղաները, որոնք դպրոցի երես չէին տեսած,- համոզիչ են փաստերը, գիտակա՛ն։ Ալ ի՞նչ արգելք»։
-Մենք դպրոցի երե՞ս տեսած ենք։ Ես երրորդ դասարան մինչեւ դպրոց գացած եմ։ Լուսահոգի հարս շուկան ամէնէն աղէկ դպրոցն է կ՚ըսէր։ Լոյսերու մէջ պառկի։ -(Ամմէն, ամմէն, կը ձայնեն միւսները)-։ Երկու տող բան չեմ կրնար կարդալ, ադքան համբերութիւն չունիմ։ Ուրիշներ կու գան կը պատմեն, ես ալ մտիկ կ՚ընեմ։ Ամմա իմ ունեցած փարաս մարդ չունի այսօր… Աս դպրոցը ոտքի պահողը ես չե՞մ։
-Դուն ես, աղաս, դո՛ւն։ Ողջ ըլլաս։ Շէն մնաս, պայծառ մնաս…
-Մանրապատում մը… Գործ փնտռող մարդ մը կայ, էղեր։ Ըսեր են որ՝ սա եկեղեցին գնա՛, ժամկոչ եղիր։ Գացեր է եկեղեցի։ Հարցուցեր են՝ գրել կարդալ գիտե՞ս։ Չէ՛, ըսեր է մերինը։ Ուրեմն, ըսեր են, չես կրնար ժամկոչ ըլլալ։ Լա՛ւ, ըսեր է, գացեր, տեղ մը գործի մտեր է։ Աշխատեր է, աշխատեր է ու մեծ հարստութիւն դիզեր է։ Ամէն մարդ քովը կ՚երթայ կու գայ, էղեր, իրմէ դրամ կ՚ուզեն՝ դպրոցին համար, եկեղեցիին համար, աշակերտին համար։ Եթէ գրել կարդալ գիտնար՝ ժամկոչ պիտի ըլլար խեղճը, բայց իր անգրագիտութեան շնորհիւ հարուստ եղած է։ Ուրեմն՝ ես մեր տղոց համար դարձեալ բարերարութիւն ըրած կ՚ըլլամ՝ դպրոցը գոցելով։ Թող երթան շուկայ՝ աշխատին…
-Ինչո՞ւ դպրոցները կը փակենք կոր, թերթը գոցենք… Ատոր ալ դրամը մենք չե՞նք տար… Դպրոց չըլլայ նէ թերթ ալ չըլլար վաղը մէկալ օր…
-Այո, ատոր ալ դրամը մենք կու տանք… Բայց խմբագիր էֆենտին ալպիւմի պէս մեր նկարները, նոյնիսկ մեր ընտանիքներուն, հարսերուն, փեսաներուն նկարները կը կոխէ հոն խոշոր խոշոր, մեր չըսածն ու ըսածը ըրածի ու ըսածի պէս կը ցուցնէ, մեր մէկ ըսածն ալ՝ հազար կ՚ընէ, ածականներով կը զարդարէ մեզ։
-Դպրոցը ատանկ չէ որ… Հոն Մաշթոց, վարուժան-մարուժան, զահրատ-մահրատ կը սորվեցնեն։ Փարան տուողը մենք ենք, բայց ուրիշը կը վայլէ… Յետոյ դպրոցը կառավարելը դժուար է։ Հազար տեսակ մարդ կայ հոն։ Անցեալները ուսուցիչ մը աւել-պակաս բաներ ըսեր-գրեր էր, վռնտել տուի։ Չէ՞ք յիշեր։ Դպրոցին հետ զբաղիլը դժուար է։
-Չէ, թերթին մի՛ դպնար։ Նայէ, դպրոցը անգամ գոցելու ելեր ենք, ձայն չի հաներ…
-Եկեղեցի՞ն… Եկեղեցին գոցենք։ Չ՚ըլլա՞ր։
-Փարան կու տաս՝ տեսակ տեսակ շքանշան կու տայ… Տէրտէրն ալ բարի մարդ է, բանի մը չխառնուիր, ինչ ըսես՝ հա՛ կ՚ըսէ։ Վնաս չունի…
-Ատ ալ կայ եա… Ճիշդ է…
-Դպրոցը ոտքի պահելու համար բոլոր միջոցները կը խորհինք կոր իշտէ, բայց չ՚ըլլար կոր, պապա՛մ։ Դուք, խմբագի՛ր էֆենտի, դո՛ւն ալ, կամաց կամաց ընտանիքները համոզեցէք, տնտեսական դժուարութիւններ կայ, ըսէք։ Արդէն շուտ կը համոզուին… Չեմ կարծեր, որ մեծ խնդիր մը հանեն։
-Շէնքը ի՞նչ պիտի ըլլայ շատ լաւ… Գեղեցիկ, մեծ շէնք է։ Մեղք չէ՞…
-Քեզ չվերաբերող նիւթերուն քիթդ մի՛ խոթեր… Ատիկա ես պիտի կարգադրեմ։
-Կը ներե՛ս, աղաս…
-Օ՜, ժամը ուշ եղեր է… Ելլանք երթանք, ելլանք երթանք, կնիկներուն տիզին վերջացած է ալ…
Մեկնաբանել